انواع مختلف ماهیچه‌ها 

ماهیچه‌ها ساختارهای پیچیده‌ای هستند که باعث ایجاد حرکت در بدن می‌شوند. سه نوع مختلف ماهیچه در بدن وجود دارد:

ماهیچه‌ی قلبی (cardiac muscle) که کار پمپ کردن خون را بر عهده دارد

ماهیچه‌ی اسکلتی (Skeletal muscle) که باعث حرکت بخش‌های خارجی بدن مانند. دست‌ها، پاها، گردن، کمر، شکم و صورت می‌شود.

ماهیچه‌ی صاف (Smooth muscle) که باعث حرکت بخش‌های تشکیل دهنده‌ی اندام‌های تو خالی بدن می‌شود‌. این نوع از ماهیچه‌ها دیواره‌ی مری، معده، روده‌ها، سرخرگ‌های بزرگ و رحم را تشکیل می‌دهند.

اسپاسم عضلانی چیست؟

اسپاسم عضلانی (muscle spasm) و یا گرفتگی عضلانی (muscle cramp) یک انقباض غیر ارادی ماهیچه‌هاست. اسپاسم عضلانی به صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد و معمولاً به سرعت برطرف می‌شود‌. این عارضه معمولاً درد خیلی زیادی را در فرد ایجاد می‌کند‌.

علائم و نشانه‌های گرفتگی عضلانی چیست؟

علائم و نشانه‌های اسپاسم عضلانی به نوع ماهیچه‌ی درگیر و شرایطی که به اسپاسم منجر شده بستگی دارد.

اسپاسم ماهیچه‌‌های اسکلتی معمولا ماهیچه‌هایی را درگیر می‌کند که فعالیت زیادی انجام می‌دهند. گرفتگی این ماهیچه‌ها باعث ایجاد یک درد حاد ناگهانی در هنگام انقباض و حرکت می‌شود. در این حالت ماهیچه‌ای که دچار اسپاسم شده به صورت برجسته و برآمده در زیر پوست قابل لمس خواهد بود.

در بسیاری از موارد گرفتگی خود به خود و در عرض چند ثانیه برطرف می‌شود ولی در برخی از موارد دقایق طولانی‌تری ادامه خواهد داشت. 

در اسپاسم گرمایی، عضلات تا دقایق و یا حتی ساعاتی بعد از پایان گرفتن فعالیت هم حالت گرفته‌ی خود را حفظ خواهند کرد.

پرش عضلانی ممکن است چند ثانیه طول کشیده و یا روندی ادامه دار و تکرار شونده باشد. در واقع پرش عضلانی یک نوع انقباض عضلانی لحظه‌ای در گروه کوچکی از فیبرهای ماهیچه‌ای عضلات بزرگ‌تر و در محل قرارگیری یک رشته‌ی عصبی است. پرش عضلانی پلک‌ها، کشاله ران، ران یا انگشت شست را درگیر می‌کند.

پرش عضلانی تا حدود زیادی وابسته به استرس، اضطراب و مصرف مواد محرک مانند قهوه است. علاوه بر این مواد سودوافدرین (pseudoephedrine) یا فنیل‌افرین (phenylephrine) موجود در داروهای سرماخوردگی هم می‌توانند باعث بروز پرش عضلانی شوند.

داروهای آسم مانند آلبوتریول (albuterol) و داروهایی مانند آدرال ((Adderall) که برای درمان اختلال کم‌توجّهی – بیش‌فعالی استفاده می‌شوند هم ممکن است باعث پرش عضلانی شوند. این نوع از مشکلات عضلانی بدون خطر بوده و از آن‌ها تحت عنوان پرش عضلانی خوش خیم یاد می‌شود.

برخی از بیماری‌های عصبی مانند دیستروفی عضلانی،  اسکلروز جانبی آمیوتروفیک و میوپاتی هم با پرش عضلانی همراه هستند. علاوه بر پرش عضلانی دیگر علائم این بیماری‌ها ضعف ماهیچه‌ای، از دست دادن اندازه ماهیچه و تغییر در حس عضلات است.

اسپاسم ماهیچه‌های صاف هم منجر به درد کولیکی خواهند شد که مرتب به سراغ فرد آمده و پس از مدتی از بین می‌روند. علائم اسپاسم عضلات صاف به نوع اندام درگیر بستگی دارد. 1

علل رایج گرفتگی عضلانی

گرفتگی عضلانی که گاهی پیچ‌خوردگی عضلات هم نامیده می‌شود دلایل زیادی دارد که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

فعالیت بیش از حد

وقتی فرد با شدت زیاد و یا به مدت طولانی ورزش می‌کند، ممکن است دچار گرفتگی عضلات شود. تحقیقات نشان می‌دهد که این گرفتگی عضلانی بعد از ورزش ممکن است به دو دلیل اتفاق بیفتد:

اولاً ورزش می‌تواند منجر به خستگی عضلانی شود و خستگی عضلانی نیز باعث ایجاد پیچش و گرفتگی در فیبر‌های عضلات پرکار شود.

ثانیاً، ورزش ممکن است به دلیل تعریق، باعث عدم تعادل الکترولیت‌ها شود و همان‌طور که می‌دانیم الکترولیت‌ها در انقباض عضلات نقش دارند. فقدان الکترولیت‌ها در فیبر‌های عضلانی می‌تواند موجب انقباض عضلانی شود.
 
انقباض عضلانی در بازو‌ها و پا‌ها از رایج‌ترین گرفتگی‌هایی است که به دلیل ورزش بیش از حد به وجود می‌آید. ماهیچه‌های پرکار در فعالیت بدنی به احتمال زیاد دچار خستگی می‌شوند که بسته به نوع تمرین، می‌تواند شامل ماهیچه ساق پا، ران یا ماهیچه‌ی دوسر بازو باشد.

اعصاب برای انتقال پیام از عضلات به مغز و از مغز به عضلات به ویتامین D نیاز دارند. کمبود ویتامین D میتواند باعث ضعف و گرفتگی عضلات شود

نداشتن خواب کافی

مواد شیمیایی مغز یا همان انتقال‌دهنده‌های عصبی در انتقال اطلاعات از مغز به اعصاب کنترل‌کننده انقباض عضلات نقش دارند.

کمبود خواب می‌تواند بر نحوه عملکرد گیرنده‌های انتقال‌دهنده عصبی تأثیر بگذارد. بدین ترتیب که توانایی مغز در ارسال این سیگنال‌ها کاهش می‌یابد و این عارضه می‌تواند منجر به ارسال سیگنال‌های اضافی به فیبر‌های عضلانی و در نتیجه موجب انقباض عضلانی شود.

گرفتگی عضلات ناشی از خستگی بیشتر در پلک‌ها دیده می‌شود.

دریافت زیاد کافئین

نوشیدن زیاد قهوه، چای یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا که حاوی کافئین هستند ممکن است باعث گرفتگی یا پیچ‌خوردگی عضلات شوند. کافئین به عنوان یک ادرارآور خفیف عمل می‌کند، بنابراین اگر زیاد بنوشید، بیشتر در معرض دهیدراته شدن بدن قرار می‌گیرید و همان‌طور که در ادامه توضیح داده می‌شود، کم آبی بدن می‌تواند به گرفتگی عضلانی منجر شود.

کافئین همچنین می‌تواند مانع جذب برخی مواد مغذی و الکترولیت‌ها شود، به این ترتیب املاح منیزیم، پتاسیم و ویتامین D که برای جلوگیری از گرفتگی عضلات لازم هستند، به درستی جذب نمی‌شوند.

کافئین یک ماده محرک است و هنگامی که یک فرد بیش از حد از آن استفاده کند، می‌تواند باعث گرفتگی عضلات در هر قسمتی از بدن شود.

کمبود کلسیم

بدن برای پشتیبانی از عملکرد مناسب عضلات به کلسیم نیاز دارد. کمبود کلسیم می‌تواند موجب گرفتگی عضلات شود. کمبود کلسیم به عنوان هیپوکلسمی شناخته می‌شود.

افراد می‌توانند کلسیم را از محصولات لبنی، لوبیای سویا، توفو، آجیل و سبزیجات برگ‌دار دریافت کنند.

کمبود منیزیم

منیزیم نیز در سالم نگه داشتن اعصاب و ماهیچه‌ها نقش مهمی دارد. این ماده‌ی معدنی با انتقال کلسیم در غشا‌های سلولی به پشتیبانی از عملکرد اعصاب و عضلات کمک می‌کند.

کمبود منیزیم می‌تواند موجب گرفتگی عضلات در هر نقطه از بدن، از جمله صورت شود. کمبود منیزیم به عنوان هیپومنیزیمی شناخته می‌شود.

علل کمبود منیزیم عبارت‌اند از:

رژیم غذایی ضعیف

اسهال

اگر افراد به کمبود منیزیم توجه نکنند، ممکن است این مشکل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد.

کمبود ویتامین D

اعصاب برای انتقال پیام از عضلات به مغز و از مغز به عضلات به ویتامین D نیاز دارند. کمبود ویتامین D میتواند باعث ضعف و گرفتگی عضلات شود.

دلایل کمبود ویتامین D شامل عدم قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب و رژیم غذایی ضعیف است.

کم آبی بدن

۷۵ درصد حجم ماهیچه را آب تشکیل می‌دهد. آب همچنین به انتقال مواد مغذی و مواد معدنی به عضلات به منظور حمایت از عملکرد آن‌ها کمک می‌کند؛ بنابراین هنگامی که یک فرد به اندازه کافی آب نمی‌نوشد، ممکن است بدنش دچار کم آبی شود و این دهیدراته بودن نیز می‌تواند باعث گرفتگی عضلات شود.

استرس و اضطراب

تجربه استرس روانی یا اضطراب زیاد ممکن است باعث افزایش فشار به عضلات شود و این عارضه می‌تواند به گرفتگی عضلانی منجر شود.

هنگامی که سیستم استرس ما فعال می‌شود، بدن برای مقابله با خطر قریب‌الوقوعی آماده می‌شود. در پاسخ به این خطر (خواه این استرس برای رویارویی با یک خرس باشد و یا استرس ناشی از کار) سیستم عصبی ما بی‌نظم رفتار می‌کند. از آنجا که تکانه‌های عصبی ما وظیفه کنترل عضلات را بر عهده دارند، جای تعجب نیست که استرس می‌تواند باعث گرفتگی عضلات شود.

انقباضات عضلانی ناشی از استرس می‌تواند در هر نقطه از بدن رخ دهد.

مصرف برخی دارو‌های خاص

مصرف برخی از دارو‌های خاص می‌تواند منجر به گرفتگی عضلانی غیرارادی شود. این واکنش ممکن است یک عارضه جانبی یا به دلیل تداخل با دارو‌های دیگر باشد.

از این بین می‌توان به دارو‌های ضدافسردگی و دارو‌هایی که برای کنترل فشارخون استفاده می‌شوند اشاره کرد. برخی از دارو‌های ضدافسردگی اثر تحریکی دارند و این می‌تواند باعث انقباض غیرارادی فیبر‌های عضلانی شود، در حالی که دارو‌های فشارخون می‌توانند بر تعادل الکترولیت‌ها تأثیر بگذارند.

افراد بهتر است هنگام مصرف داروی جدید و مشاهده‌ی این مشکل در مورد عوارض جانبی و تداخلات دارویی آن با پزشکشان صحبت کنند.

سیگار کشیدن

نیکوتین نیز می‌تواند یکی از عوامل ایجادکننده گرفتگی عضلات باشد، زیرا این ماده نیز مانند کافئین محرک است.

دیگر دلایل ایجاد گرفتگی عضلات

اگرچه انقباض عضلانی اغلب بی‌ضرر است، اما بعضی اوقات می‌تواند نشانه‌ای از یک مشکل جدی برای سلامتی باشد، به عنوان مثال، کسانی که از بیماری‌های کلیوی و اعصاب رنج می‌برند. شرایط جدی‌تری که می‌تواند باعث پیچ‌خوردگی عضلات شود عبارت‌اند از:

مولتیپل اسکلروزیس یا همان ام‌اس: این وضعیت بر مغز و نخاع تأثیر می‌گذارد و در نتیجه ممکن است علائمی در بدن ایجاد شود. تعادل، احساس، حرکت و بینایی فقط بعضی از مناطق هستند که می‌توانند تحت تأثیر قرار بگیرند.

دیستروفی عضلانی: این مشکل طیف وسیعی از شرایطی را در بر می‌گیرد که به مرور زمان باعث ضعیف شدن عضلات می‌شوند.

سندرم ایساک: این یک بیماری نادر است که می‌تواند باعث پیچ‌خوردگی، سفتی و گرفتگی عضلات شود.

عصب نخاعی تحت فشار: این وضعیت زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌هایی که عصبی را احاطه کرده‌اند، فشار زیادی به آن وارد می‌کنند. این عارضه می‌تواند در قسمت‌های پشت، پا، دست و سایر مناطق بدن رخ دهد و باعث درد، سوزن‌سوزن شدن، بی‌حسی و ضعف شود.

اسکلروز جانبی آمیوتروفیک: این وضعیت یک گروه از بیماری‌های عصبی و نادر است که به طور عمده بر سلول‌های عصبی تأثیر می‌گذارد.

لوپوس: لوپوس یک بیماری خودایمنی است که می‌تواند طیف وسیعی از علائم را در مناطقی از جمله مفاصل، مغز، کلیه‌ها و پوست ایجاد کند. لوپوس هنگامی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به اندام‌ها و بافت‌های خود حمله کند.

سندرم خوش‌خیم پرش عضلات: این سندروم یک اختلال عصبی است که باعث گرفتگی عضلات در مناطقی از بدن از جمله چشم، دست، انگشتان دست، ران و ساق پا می‌شود.

دیستونی: این یک اختلال حرکتی عصبی است که می‌تواند در صورت صحیح نبودن سیگنال‌ها از مغز باعث اسپاسم دردناک عضلات شود.

بیماری نورون حرکتی: این نیز یک دسته از بیماری‌هایی است که بر نخاع و اعصاب مغز تأثیر می‌گذارد و در آن رسیدن پیام‌های عصب حرکتی به ماهیچه‌ها متوقف شده و می‌تواند علائمی از جمله سفتی و ضعف را ایجاد کند.

روش درمان گرفتگی عضلات در خانه

در بسیاری از موارد، گرفتگی عضلات بعد از یک دوره درمان محافظه‌کارانه پس از چند روز برطرف می‌شود، به شرطی که وضعیت پزشکی زمینه‌ای یا مشکل ستون فقرات جدی وجود نداشته باشد.

استراحت- انجام دادن فعالیت‌های معمول و روزانه -اما بصورت آهسته‌تر و پرهیز از هر عاملی که ممکن است در ابتدا موجب شروع درد شده است- روشی مناسب برای آغاز فرایند بهبودی است. کمی استراحت بر روی مبل یا تخت ضرری ندارد، اما فعالیت سبک موجب تسریع بهبودی می‌گردد، بنابراین از دراز کشیدن برای مدت زمان طولانی اجتناب کنید.

کمپرس سرد- در 72 ساعت اول بلافاصله پس از شروع گرفتگی عضلات، یک کیسه‌ی یخ، ژل سرد کننده یا یک کیسه از سبزیجات منجمد را در یک پارچه‌ی نازک بپیچید تا از یخ‌زدگی بافت بدن جلوگیری شود، سپس آن را چند بار در روز تا بیست دقیقه بر روی ناحیه‌ی مورد نظر قرار دهید. یخ سبب کم شدن التهاب و تورم می‌شود، بافت را بی‌حس کرده و تکانه‌های عصبی در ناحیه‌ی آسیب دیده را آهسته می‌کند. با این حال، مراقب باشید که یخ را طولانی‌مدت بر روی یک ناحیه قرار ندهید – انجام یخ‌درمانی بیشتر از 20 دقیقه می‌تواند بطور بالقوه حتی موجب سفت‌تر شدن عضلات و ملتهب شدن بافت‌ها گردد.

گرمادرمانی- بعد از گذشت سه روز، می‌توانید از گرما برای شل کردن سفتی عضله و افزایش جریان خون استفاده کنید. صبر کردن به مدت 72 ساعت بعد از شروع گرفتگی سبب می‌شود که تورم و التهاب اولیه کمتر گردد، گرمای مرطوب بطور کلی نسبت

به گرمای خشک ارجح می‌باشد زیرا احتمال کم شدن آب بدن را کاهش می‌دهد. منابع حرارتی مناسب شامل یک پد گرمازای مرطوب یا کیسه‌ی گرم، یا یک حمام آب گرم و یا جکوزی می‌باشد. 3

پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.www.tabnakjavan.com
3.www.darmanedard.ir