زمینه ها و عواملی که باعث سلب توفیق بندگی از انسان می شوند، فراوان اند، به برخی از مهمترین این عوامل اشاره می کنیم. 1. فراموشی و غفلت از خدا:
در این زمینه خداوند می فرماید: نَسوا اللَّهَ فَأَنْسَاهُمْ أَنفُسهُمْ (حشر / 19) «خدا را فراموش کردند، و خدا نیز آنها را به خود فراموشی گرفتار کرد. از یاد بردن خدا، زمینه و عاملِ از دست دادنِ بسیاری از توفیقات الهی است که در پرتو یادِ خدا قابل دست یابی است.
2. تردید و ضعف ایمان:
تردید، نشانه بی بصیرتی، بی ایمانی و عاملِ بی توفیقی است. خداوند می فرماید: إِنَّمَا یَستَئْذِنُک الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الاَخِرِ وَ ارْتَابَت قُلُوبُهُمْ فَهُمْ فى رَیْبِهِمْ یَترَدَّدُونَ (توبه / 45) تنها کسانی از تو اجازه (ماندن در مدینه) می گیرند که ایمان به خدا و روز آخرت ندارند و قلبشان در شک و تردید است. لذا آنان در تردید خود سرگردانند.
بصیرت افزایی، عاملی تردیدزدا و ایمان افزا و توفیق آفرین است.
3. معصیت و نافرمانی:
خداوند در قرآن می فرماید: «مَن یَعْصِ اللَّهَ وَ رَسولَهُ فَقَدْ ضلَّ ضلَلاً مُّبِیناً (احزاب / 36) هر کس خدا و رسولش را نافرمانی کند، به ضلالتی آشکار گمراه شده است. گناه و نافرمانی، موجب سلبِ توفیقِ هدایت و باعث گمراهی می گردد.
4. کفر و انکار حقایق:
قرآن کریم می فرماید: وَ اللَّهُ لا یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ (بقره / 264) خداوند، کافران را هدایت نمی کند. در این آیه، کفر، زمینه سازِ سلب توفیق و عاملِ گمراهی معرفی شده است.
5. ظلم و ستم:
قرآن کریم می فرماید: «وَ اللَّهُ لا یهْدِى الْقَوْمَ الظلِمِینَ»؛ (بقره / 258.
) «خداوند قوم ستمگر را هدایت نمی کند.» یعنی، ظلم زمینه سازِ سلب توفیق و موجب محرومیّت از هدایتِ الهی می شود.
6. اعمال ناشایست:
امام صادق (ع) درباره کلام خدای عزّ وجلّ: «قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَت عَلَیْنَا شِقْوَتُنَا وَ کنَّا قَوْماً ضالِّینَ»؛ (مؤمنون / 106) «گفتند: پروردگارا شقاوتِ ما بر ما چیره گشت.» فرمود: «بِاَعمَالَهُم شَقَوا؛ (التوحید شیخ صدوق، ترجمه: محمد علی سلطانی، ص 553، ح 2) به وسیله عمل هایشان بدبخت شدند.
بنابراین با اعمال شایسته، توفیق سعادت نصیب ما می شود و از ما سلب نمی گردد.