ـ علم حضوری و علم حصولی ادراک بر دو گونه است ؛ یا به واسطه ی مفهوم ذهنی است مثل ادراک ما از درخت یا ستاره یا عدد چهار یا عمل ضرب و تقسیم و امثال این امور ؛ یا بدون وساطت مفهوم ذهنی می باشد ؛ مثل ادراک هر کسی از وجود خودش یا ادراک هر شخصی از شادی و غم و دیگر حالات روانی خودش یا مثل ادراک هر کسی از مفاهیم ذهنی خودش. اگر ادراک از امری به واسطه ی مفهوم باشد ، آن را ادراک مفهومی یا ادراک حصولی گویند ؛ امّا اگر ادراک چیزی بدون وساطت مفهوم و از طریق اتّحاد وجودی بین ادراک کننده و ادراک شونده باشد ، آن را ادراک حضوری گویند. در ادراک مفهومی وجود خود شیء معلوم ما قرار نمی گیرد ، بلکه مفهوم ذهنی آن معلوم حقیقی ماست و خود آن به واسطه ی مفهوم ، معلوم ما می شود. لذا خود شیء خارجی را در این حالت ، معلوم بالعرض گویند و مفهوم آن را معلوم بالذّات. امّا در ادراک حضوری وجود شیء ادراک شده با وجود ادراک کننده متّحد بوده واسطه ی در میان نیست. توجّه شود که مفاهیم اگرچه واسطه برای معلوم خارجی می باشند ولی خود این مفاهیم ، معلوم حضوری ما واقع می شوند ؛ لذا مفاهیم ما ، متّحد با وجود ما و علم ما می باشند.
شناخت حضوری ؛ که بدون دخالت ذهن و مفهوم بوده و عین معلوم (وجود معلوم) در نزد عالم حاضر می شود نه ماهیّت آن بدون وجود خاصّش. در شناخت حصولی، از آن جهت که مفهوم ذهنی، واسطه ی بین معلوم خارجی و انسان می باشد، احتمال خطا وجود دارد؛ چرا که مفهوم ذهنی، گاه عقلی و مصون از خطاست و گاه خیالی و وهمی بوده و ممکن الخطاست. لذا در چنین معرفتی می توان در مطابقت مفهوم با واقع خارجی شکّ نمود؛ و با وجود شکّ، نیاز به اثبات لازم می آید؛ یعنی باید اثبات نمود که آنچه ما یافته ایم عقلی است نه خیالی و وهمی. امّا در معرفت حضوری که خود معلوم ، عیناً و با وجودش در نزد عالم حاضر می شود، و به عبارتی وجود عالم و معلوم یک نحوه اتّحاد و یگانگی پیدا می کنند، نه احتمال خطا وجود دارد و نه شکّ معنی پیدا می کند. چون شکّ این است که ما جهل داشته باشیم به اینکه آیا علم ما مطابق با معلوم هست یا نه؟ در حالی که در علم حضوری ، علم و عالم و معلوم ، متحّد با یکدیگر و در وجود همدیگر حاضرند و دوگانگی در کار نیست تا جهل به تطابق یا عدم تطابق علم با معلوم معنی پیدا کند.