علّت شكسته شدن نمازهاي چهار ركعتي در سفر

چرا شيعيان در سفر، نمازهاى چهار ركعتى را دو ركعت مى خوانند؟
فقهاء عظام به پيروى از آيه مباركه اي كه در مورد نماز مسافر وارد شده، اتفاق نظر دارند كه شكسته خواندن نمازهاي چهار ركعتى مشروع و قانونى است البته اين حكم در روايات نيز بيان شده كه به آنها اشاره خواهد شد.

نخست تفسير آيه اى كه در مورد نمازمسافر وارد شده: 
«وَ اِذا ضَرَبْتُمْ فِي الْاَرْضِ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ اَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاهِ اِنْ خِفْتُمْ اَنْ يَفْتِنَكُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا اِنَّ الْكافِرِينَ كانُوا لَكُمْ عَدُوًّا مُبِيناً».(1)
ترجمه: هنگامى كه سفر مى كنيد بر شما گناهى نيست كه نمازرا كوتاه كنيد. اگر از فتنه و خطر كافران بترسيد، زيرا كافران دشمنانى آشكار براى شما هستند.
به اتفاق مفسران، اين آيه در مورد نمازمسافر وارد شده است، و مقصود از «اَنْ تَقْصُرُوا» كاستن از نمازهاى چهارركعتى است كه آنها را به صورت دو ركعتى بخوانند.

نكته1: آيه فقط به زمان خوف و ترس اشاره دارد ولى سنّت پيامبر گرامى، حكم الهى را گسترش داده و در هر دو حالت، نمازدر سفر را شكسته مى داند. به يك معنى مى توان گفت كه جمله «اِنْ خِفْتُمْ» قيد غالبى است، نه قيد احترازى،(2) زيرا در زمان پيامبر(صلى الله عليه وآله) سفرهاى مسلمانان به خاطر فزونى دشمن، و مشرك بودن گروهى از قبائل، همراه با خوف و ترس بود.

نكته2: چرا اين حكم الهى با جمله «لا جُناح» كه ظاهر در ترخيص است بيان شده، كه پاسخ آن است كه در آن زمان نوعى انديشه غير صحيح در اذهان مسلمانان نقش بسته بود، به گونه اى كه كوتاه كردن نماز را نوعى كاستن از عبادت خدا مى پنداشتند و از آنجا كه چنين ذهنيتى حاكم بود، خدا مى فرمايد: «نه چنين نيست، شكسته خواندن گناه نيست».

اما رواياتى كه حاكى از وجوب شكسته خواندن نمازدر سفر است:
1. مسلم در صحيح خود، از ابن عباس چنين نقل مى كند:
«فَرَضَ اللّهُ الصَّلاهَ عَلى لِسانِ نَبِيّكُمْ فِى الحَضَرِ اَرْبعاً، وَ فِى السَّفَرِ رَكْعَتَين».(3)
ترجمه: خدا نمازرا به زبان پيامبر شما در حضر چهار ركعت، و در سفر دو ركعت واجب كرده است.

2. مسلم از موسى بن سلمه هذلى نقل مى كند از ابن عباس پرسيدم: آنگاه كه در مكّه هستم (مسافرم) چگونه نمازبخوانم؟ 
فرمود: «ركعتين سنّه ابى القاسم».(4)
ترجمه: دو ركعت نمازبخوان كه سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله) است.

3. مسلم از انس نقل مى كند:
«انّ رَسُولَ اللّه(صلى الله عليه وآله) صَلّى الظُّهْرَ بِالْمَدِينَهِ اَرْبَعاً، وَ صَلّى الْعَصْرَ بِذِى الْحُلَيْفَهِ رَكْعَتَين».(5)
ترجمه: پيامبر در يكى از سفرهاى خود به مكه نمازظهر را در مدينه چهار ركعت خواند و نماز عصر را در ذوالحليفه (مسجد شجره) دو ركعت خواند.
اين قبيل روايات كه شمار آنها در صحيح مسلم به نُه حديث مى رسد، حاكى از آن است كه شكسته خواندن نماز، امرى لازم است و اعراض از آن، اعراض از سنّت پيامبر(صلى الله عليه وآله) به شمار مى آيد.(6)(7)

پي نوشت:
1. سوره نساء، آيه 101. 
2. قيد خوف شرط ترسيدن بيشترين عامل در موارد شكسته خواندن نماز را باعث مي شود و اين به آن معنا نيست كه شرط و قيد ديگري غير از خوف عامل شكسته خواندن نماز نيست .
3. مسند ابن حنبل: ج ۱ ص ۵۴۷ ح ۲۲۹۳.
4. شرح صحيح مسلم للنووي: ۵/ ۲۰۷٫.
5. صحيح مسلم 2 / 144
6. در مورد اين روايات و آنچه كه نقل نكرديم به شرح نووى بر صحيح مسلم، ج 5، ص 207 مراجعه فرماييد. علاوه بر مسلم كه در صحيح خود به نقل اين احاديث پرداخته است، ديگر نويسندگان سنن نيز اين مطلب را نقل كرده اند.
7. گردآوري از كتاب راهنماى حقيقت، شيخ جعفر سبحاني، ص 546 الي 551.