1. سند روایت

این حدیث را علمای شیعه و سنی در منابع خود نقل کرده اند؛
شیخ صدوق این روایت را از امام رضا(علیه السلام) نقل می کند: «رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: ای علی! همانا تو تقسیم کننده بهشت و جهنم هستی».[ صدوق، عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 30.]
شیخ مفید نیز این حدیث را از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) روایت می کند که فرمود: «ای علی! تو قسمت کننده بهشت و دوزخی. وارد بهشت نمی شود مگر کسی که او تو را و تو او را بشناسی (جزء شیعیان واقعی تو باشد) و وارد دوزخ نمی شود مگر کسی که تو را انکار کند و تو او را انکار کنی».[ امالی شیخ مفید، ص 213.]
این روایت با نقل های مختلفی نیز در منابع شیعه نقل شده است[ الکافی کلینی، ج 4، ص 570؛ معانی الاخبار شیخ صدوق ص 206؛ تهذیب الاحکام شیخ طوسی، ج6، ص29؛ روضة الواعظین فتال نیشابوری ص 100و 118؛ امالی شیخ مفید ص 213؛ امالی شیخ طوسی، ص 305 و 629؛ احتجاج طبرسی، ج 1، ص 209و 341؛ مناقب ابن شهرآشوب، ج2، ص 8 و ج 3 ص 28؛ الطرائف سید بن طاووس، ص 76.].
محدثان و مورخان نام آور اهل سنت همچون: فسوی (متوفی 277ق) امام اهل‌حدیث در فارس[ فسوی، المعرفة و التاریخ، ج 2، ص 764.]، دارقطنی بغدادی(متوفی 385ق) صاحب اثر مشهور «کتاب السنن»[ دارقطنی، العلل، ج 6، ص 273، رقم 1132.]، ابن مغازلی (متوفی 438ق) فقیه مشهور شافعی[ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 67.] و حموی جوینی شافعی(متوفی 730ق)[ جوینی، فرائد السمطین ج 1 ص 325.] نیز به این حدیث اشاره داشته اند.
زمخشری روایت حضرت علی(علیه السلام) را این گونه بیان می کند: «من تقسیم کننده دوزخ هستم»[ الفایق فی غریب الحدیث جارالله زمخشری ج 3 ص 97.].
همچنین این حدیث را بسیاری از منابع سنی از عبایه نقل کرده اند که گفت از علی(علیه السلام) شنیدم در حالی که می فرمود: «أنا قسیم النار، إذا کان یوم القیامه قلت هذا لک و هذا لی». از حضرت علی(علیه السلام) نقل شده است که فرمودند:
«من قسمت کننده دوزخم زمانی که روز قیامت فرا رسد می گویم (به آتش) این (شخص) برای تو و این (شخص) برای من»[ البدایة و النهایة، ج 7 ص 392؛ غریب الحدیث، ج 1، ص 377، النهایة فی غریب الحدیث، ج 4، ص 61 و المناقب، خوارزمی، ص 41 و کنزالعمال متقی هندی، ج 13، ص 152، تاریخ مدینه دمشق ج 42 ص298.].
از احمد بن حنبل در باره حدیث «قسیم النار» پرسیدند ابن حنبل آن را ضعیف ندانست، در آن خدشه نکرد، و راوی آن را جرح نکرد، بلکه ثابت دانست و معنای آن را توضیح داد[ ر.ک: ابوالیمن علیمی، المنهج الاحمد فی طبقات اصحاب احمد، ج 1، ص 130؛ گنجی، کفایة الطالب، ص22.].
این شعر نیز از شافعی یکی از پیشوایان مذاهب چهارگانه اهل سنت نقل است:
عـلـــی حــبّـــه جــنّــــــة قسیـم النـار و الجنّـة
وصی المصطفی حقّا إمام الإنس و الجنّة[ ینابیع المودّة، ج 1، ص254، ح 12.]

2. تبیین روایت

درباره علت شاخص شدن امیرمؤمنان(علیه السلام) برای بهشتی یا جهنمی شدن مردم، سه روایت ذیل بیان شده است:
الف. مفضل بن عمر از امام صادق(علیه السلام) پرسید: به چه علت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب «قسیم الجنة و النار» نامیده شده است؟ حضرت فرمودند:
«به خاطر اینکه دوست داشتن او ایمان و دشمن داشتن او کفر است، و همانا بهشت برای اهل ایمان آفریده شده است و نار برای اهل کفر خلق شده است. بنابراین حضرت علی(علیه السلام) به این علت «قسیم الجنة و النار» است و در بهشت وارد نمی شود مگر اهل محبت و دوستی با او و وارد آتش نمی شود مگر اهل دشمنی با او»[ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 162.].
ب. روزی مأمون به امام رضا(علیه السلام) گفت: یا اباالحسن ما را از پدرت امیرالمؤمنین آگاه ساز که به چه علت «قسیم الجنة و النار» خوانده شده است و این به چه معنا است که این مطلب فکر مرا مشغول ساخته است.
امام رضا(علیه السلام) به او فرمودند:
«ای مأمون! آیا تو از پدرت و او از پدرانش از ابن عباس از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل نکردید که گفت از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم می فرمایند: حبّ علی ایمان و دشمنی با علی کفر است؟ پس مأمون پاسخ داد: آری. پس حضرت فرمودند: پس تقسیم می کند بهشت و دوزخ را زمانی که ایمان و کفر بر اساس حبّ و بغض او باشد پس بنابراین او قسیم الجنه و النار است».[ عیون اخبار الرضا، ج 1، ص 92. ]
ج. محمد بن منصور طوسی گوید: نزد احمد بن حنبل بودیم. کسی به او گفت: ای اباعبدالله! چه می گویی درباره حدیثی که روایت شده که علی گفته: «انا قسیم النار»؟ گفت: چرا منکر آن می شوید؟ مگر برای ما روایت نشده که پیامبر فرمود: «لا یحبک الا مؤمن و لا یبغضک الا منافق»؟ گفتیم: آری. گفت: مؤمن کجاست؟ گفتیم: در بهشت. گفت: منافق کجاست؟ گفتیم: در دوزخ. گفت: پس علی «قسیم النار» است.[ ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج1، ص 320.]