عواملی باعث می‌شود که انسان با این‌که به ظاهر عبادت و بندگی خداوند را می‌کند، اما به طور ناگهانی در دام و کمین‌گاه شیطان می افتد و بنده شیطان می‌گردد و می‌فهمد که مسیر بندگی را اشتباه آمده است؛ مانند: عدم تزکیه نفس و بعضى ضعف‌هاى اعتقادى و عملى و حُبّ دنیا و ریاست، سبب می‌شود که مشکلاتى بروز کند. در این‌جا برای نمونه؛ تعداد دیگری از این عوامل بیان می‌شود.
1. نبود تعقّل و آگاهی کنار تعبّد
خداوند براى این‌که انسان را درست بپروراند و او را به «آفرینش و هستى جامع» برساند، گذشته از «تعبّد» او را به «تعقل» و «آگاهی» رهبرى می‌کند، این دو راه را فراسوى انسان نصب کرده است.
شیطان در بخش عبادات و «حوزه تعبّد» در کمین انسان است تا او را از تعبّد و بندگی خداوند خارج سازد و انسان اعمالش را بر اساس وحى انجام ندهد، بلکه به میل خود عمل کند. اما اگر تعبّد با خلوص نیت به همراه تعقل باشد شیطان، نمی‌تواند رهزن باشد و انسان را از مسیر بندگی خارج کند و او را دچار اشتباه نماید. چرا که عبادت و یاد خدا، موجب قوت و کمال عقل می‌شود و این دو کنار هم انسان در مسیر بندگی یاری و روشنگری می‌نمایند؛ عبادت تکامل بخش و سعادت آفرین، عبادتى آگاهانه و برخاسته از اندیشه و تعقّل است. افراد نادان و بی‌اطّلاع یا کم‌اطّلاع، از آن‌جا که هر لحظه در معرض انحراف و لغزش قرار دارند، عبادتشان چندان ارزشمند و مؤثر نیست. چنان‌که در روایات چنین آمده است:
پیامبر خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: «عقل، سه قسمت شده است. هر کس که این سه جزء در او باشد، عقلش کامل است و هر که در او هیچ نباشد، خردمند نیست: شناختى نیکو از خداوند عزّ و جلّ، پیروى نیکو از او، و پایدارى شایسته بر فرمانش». (1)
امام على (علیه السلام) در سخنانی می‌فرماید:
«آگاه باشید در عبادتى که با آگاهى همراه نیست خیرى وجود ندارد». (2)
«یاد خداوند، روشنایى عقل و زندگى جان‌ها و صیقل دل‌هاست». (3)
«یاد خدا عقل را مأنوس گرداند، دل را روشنى بخشد و رحمت الهى را فرود آورد». (4)
بنابراین، عبودیت و بندگی خداوند وقتی بجا و ثمربخش و رشددهنده فرد و جامعه به سوى کمال نهایى است که از تعقل و شناخت همه جانبه‌اى برخوردار باشد؛ زیرا ممکن است انسان مؤمن باشد ولى بدون آگاهی و شناخت عملى را انجام دهد که به خیال و محاسبات خود صد درصد صالح و نیکو است، لیکن از آن‌جا که از تعقّل و آگاهى بی‌بهره بوده است روزی در مسیر شیطان قرار خواهد گرفت.
2. نداشتن اخلاص
سرنوشت بشر و سعادت انسان‌ها در گرو اعمال اوست و این مهم را اگر چه عقل و منطق می‌پسندد، شرع نیز آن‌را تأیید و بر آن تأکید می‌کند: «انسان‌ها همه در زیانند؛ مگر کسانى که ایمان آورده و اعمال صالح انجام داده‌اند».(5) تنها توشه‌اى که انسان با خود می‌برد همین عمل است ولى عملى که مورد قبول خداوند متعال قرار گرفته باشد و هر عملى سبب رستگارى و فلاح نمی‌شود و شرایط و ضوابط خاص خودش را داراست. اهمیت عمل، بیش از آن‌که به اندازه و مقدار آن مربوط باشد، به چگونگى آن ارتباط دارد لذا عملى که با نیّت خالص و قربة الی الله انجام پذیرد، ارزشمند و گرانبهاست، هرچند اندک باشد و عمل تهى از صلاح و خلوص و آمیخته به ریا و تظاهر هرچند زیاد باشد، چیزى محسوب نمی‌شود، و تسلط شیطان بر انسان را همراه دارد و او را از مسیر بندگی خداوند خارج می‌کند. به همین جهت در قرآن آمده است: «أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلا…»(6) کدام‌یک کار بهترى می‌کنید، و به جاى آن نگفته است: «اکثر عملا»؛ کدام‌یک کار بیشترى می‌کنید. پس چیزى که به عمل ارزش و کرامت می‌بخشد و آن را بالا می‌برد، و انسان در مسیر بندگی حفظ می‌کند، جوهره و کیفیت آن است. و آنچه که به عمل انسانى شکل می‌دهد نیّت اوست که از اعتقاداتش برمی‌خیزد.
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «براى بنده [خدا] در هر حرکت و سکونى از خالص ساختن نیّت [براى خدا] چاره و گریزى نیست؛ زیرا اگر چنین نباشد غافل است و غافلان را خداوند تعالى این‌گونه توصیف فرموده: اینان مانند چهارپایان بلکه گمراه‌تر هستند و نیز فرموده: اینان همان کسانى هستند که غافلند». (7)
3. غرور
یکی از عواملی که موجب غرور انسان می‌شود، اعمال نیک و عبادت است که موجب کبر و غرور بسیارى از نیکوکاران و عبادت کنندگان می‌شود، چرا که از این رهگذر، خود را برتر از دیگران می‌پندارند و انتظار دارند مردم به دیدار آنها بشتابند و مشکلات آنها را حل کنند، در مجالس احترام خاصّى براى آنها قائل شوند و از نیکوکارى و زهد و ورع و تقواى آنها سخن بگویند، گویى عبادت خود را منّتى بر دیگران می‌پندارند، این در جهات دنیوى. و در جهات دینى خود را اهل نجات و سایر مردم را اهل هلاک می‌شمرند و این امور سبب می‌شود که امتیاز فوق‌العاده‌اى براى خود قائل گردند و به فخرفروشى بر دیگران به طور آشکار و پنهان و یا نیمه آشکار بپردازند و در حالى که خود بر لب پرتگاه خطرناکى قرار گرفته‌اند مردم را چنین فکر می‌کنند و خود را از عذاب خدا در امان بپندارند! (8)
سخن پیرامون صفت زشت غرور بسیار است. از جمله قرآن کریم، غرور را وعده شیطانى نامیده است و پیروان خویش را از آلودگى به آن بر حذر داشته می‌فرماید: «شیطان به انسان‌ها وعده می‌دهد و آنها را در آرزو می‌اندازد. و تمام وعده‌هاى او جز غرور (فریب) نیست». (9)
4. علل اجتماعى
یعنى اوضاع و احوال اجتماعى نامطلوبى که در جامعه اسلامی پدید می‌آید و متصدیان امور دینى نقشى در پیدایش یا گسترش آنها دارند. در چنین شرایطى بسیارى از مردم که از نظر تفکر عقلانى ضعیف هستند و نمی‌توانند مسائل را بدرستى تجزیه و تحلیل کنند و علل واقعى رویدادها را تشخیص دهند، این نابسامانی‌ها را به دلیل دخالت دینداران در وقوع آنها، به حساب مکتب و دین می‌گذارند و چنین می‌پندارند که اعتقادات دینى، موجب پیدایش این‌گونه اوضاع و احوال نامطلوب شده است، لذا از دین و مذهب بیزار می‌شوند؛ و موجب لغزش‌ها و گمراهی آنان در مسیر بندگی خداوند می‌گردد.