عوامل تنگی معیشت و رفع آن

پرسشگر گرامی ، جهت دریافت پاسخ به نکات زیر توجه نمایید :الف ) تنگی معیشت: یاد خدا مایه‌ آرامش جان است و فراموش کردن و دوری از مبانی دینی و قرآنی مایه‌ اضطراب و ترس و نگرانی است و خداوند در آیه ۱۲۴ سوره مبارکه «طه» اعراض از یاد خداوند را عامل تنگنایی در زندگی انسان معرفی کرده و می‌فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى، و هر کس که از یاد من اعراض کند ، زندگیش تنگ شود و در روز قیامت نابینا محشورش سازیم.»
در روایات هست از امام صادق (ع) پرسیدند: منظور از آیه‌ چیست؟ «وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکًا» فرمود: آن کس که الگوی خود را از زندگی علی (ع) بگیرد همان ابر مردی که تمام دنیا در نظرش از یک برگ درخت کم ارزش‌تر بود آن چنان به خدا دل ببندد که جهان در نظرش کوچک گردد، او هر کس باشد، زندگی گشاده و وسیعی خواهد داشت، اما آنها که این الگوها را فراموش کنند در هر شرایط گرفتار معیشت ضنک هستند.
تعبیر «معیشت ضنک» که تنها به معنی فقر و تنگدستی نیست، بلکه با وسعت مال و فراوانی امکانات هم انسان اعراض کننده از یاد خدا، دارای معیشت ضنک است، مال و ثروت، نمی‌تواند همواره مایه آرامش و آسایش باشد و بهره‌مندی صحیح و انسانی، نیز باید مورد توجه قرار گیرد، در آیه ۳۳ سوره «زخرف» خداوند می‌فرماید: «وَ لَوْ لا أَنْ یَکُونَ النّاسُ أُمَّه واحِدَه لَجَعَلْنا لِمَنْ یَکْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفًا مِنْ فِضَّه وَ مَعارِجَ عَلَیْها یَظْهَرُونَ» که این آیه درصدد بیان معیار نبودن مال و ثروت و مقامات مادی و دنیوی در نظام ارزشی اسلام است و بر اساس این آیه تنگی در معیشت تنها منحصر به امور مادی نیست زیرا آن کسی هم که خانه باشکوه دارد، باز دارای معیشت ضنک است.
اگر کسی خدا را فراموش کند و با او قطع ارتباط کند، دیگر چیزی جز دنیا باقی نمی‌ماند که به آن دل ببندد و آن را مطلوب یگانه خود قرار دهد و در نتیجه همه تلاش‌های خود را منحصر در آن می‌‌کند و فقط به اصلاح زندگی دنیایش می‌پردازد و روز به روز آنرا توسعه بیشتری می‌دهد و این معیشت، وی را آرام نمی‌‌کند، برای اینکه هر چه به دست می‌‌آورد به آن قانع و راضی نمی‌‌شود و چنین کسی در حالت فقر و تنگی بسر می‌‌برد و همیشه دلش علاقمند به چیزی است که ندارد.
یکی از آثار یاد خدا، آرامش درونی است که خداوند در آیه ۲۸ سوره «رعد» می‌فرماید: «الَّذِینَ آمَنُواْ وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِکْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ، آن‌ها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن است آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد.»
نماز به عنوان مصداقی از ذکر، برترین مانع فحشا است و خداوند در این باره در آیه ۴۵ سوره «عنکبوت» می‌فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ، و نماز را بپادار، که نماز (انسان را) از زشتی‌ها و گناه باز می‌‌دارد.»
همچنین بصیرت از دیگر آثار ذکر و یاد الهی است که خداوند در این باره در آیه ۲۰۱ سوره مبارکه «اعراف»می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ، پرهیزکاران هنگامی که گرفتار وسوسه‌های شیطان شوند به یاد (خدا و پاداش و کیفر او) می‌‌افتند و در پرتو یاد او، راه حق را می‌‌بینند و ناگهان بینا می‌گردند.»
تسلط شیطان، گمراهی و عذاب الهی نتیجه رویگردانی از یاد الهی است و خداوند در آیه ۳۶ سوره «زخرف» می‌فرماید: «وَ مَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطَانًا فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ،«و هر کس از یاد خدا رویگردان شود شیطان را به سراغ او می‌‌فرستیم پس همواره قرین اوست.» و نیز در آیه ۲۲ سوره «زمر» آمده است: «فَوَیْلٌ لِّلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِکْرِ اللَّهِ أُوْلَئِکَ فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ، وای بر آنان که قلب‌های سخت در برابر ذکر خدا دارند، آن‌ها در گمراهی آشکاری هستند.»
ب ) عوامل برکت در مال و روزی
1- داشتن ایمان و تقوا
یکی از عوامل مهم برکت زا در زندگی، داشتن ایمان و کسب تقوا می باشد. خداوند در قرآن کریم می فرماید: «و لو ان اهل القری امنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء والارض؛ اگر مردم قریه ها ایمان آورده و پرهیزکاری پیشه کرده بودند، برکت های آسمان و زمین را به رویشان می گشودیم» (سوره اعراف، 96)
از مهمترین عوامل برکت در رزق و روزی، داشتن ایمان و تقوا (عمل به واجبات و ترک محرمات) است. امام رضا (علیه السلام) فرمود: «خدای عز و جل به یکی از پیامبران خود وحی فرمود که: هر گاه اطاعت شوم خشنود گردم و چون خشنود گردم برکت دهم و برکت من بی پایان است.» (میزان الحکمة، ج1، ح1700)
2- قرض دادن به یکدیگر
قرض دادن به دیگران نیز، به زندگی انسان برکت می دهد؛ در حدیثی که از حضرت رسول (صلی الله علیه و اله) نقل شده است، «وام دادن به یکدیگر» را از عوامل برکت زا برشمرده اند.
3- پاکیزگی و طهارت
به رسول خدا (صلی الله علیه و اله) عرض شد: دوست دارم روزیم زیاد شود؛ فرمود: پیوسته در حال طهارت و پاکیزگی باش، روزیت افزایش می یابد.»
با استفاده از کلام حضرت نتیجه می گیریم که پاک بودن از آلودگیها و نجاسات، در جلب روزی مؤثر است و شاید بتوان گفت: چون وضو گرفتن نیز نوعی پاکی از آلودگی ها می باشد، می توان با دائم الوضو بودن، جلب روزی کرد.
«اگر کسی بی وضو در طلب حاجت خود برود و نیازش برآورده نشود، جز خویشتن، کسی را سرزنش نکند.» (تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج17، ص281)
4- بیداری، هنگام بین الطلوعین
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «خدایا برکت را در صبحگاهان، برای امت من قرار ده … اگر کسی خواهان رفع نیاز است، صبحگاهان به سوی آن شتابد؛ زیرا من از خدای سبحان خواستم که روزی را صبحگاهان برای امت من قرار دهد.»
5- عدم کسالت و تنبلی در کار
«در تحصیل روزی کسالت نورزید، زیرا گذشتگان ما با تلاش و سرعت، به دنبال کار می رفتند.»(همان)
6-اعتدال، میانه روی و قناعت در زندگی
امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «لا کنز اغنی من القناعة و لا مال اذهب للفاقة من الرضی بالقوت. و من اقتصر علی بلغة الکفاف فقد انتظم الراحة و تبوأ خفض الدعة؛ هیچ گنجی بی نیازکننده تر از قناعت، و هیچ مالی در فقرزدایی، از بین برنده تر از رضایت دادن به روزی نیست و کسی که به اندازه کفایت زندگی از دنیا بردارد به آسایش دست یابد و آسوده خاطر گردد.» (نهج البلاغة، حکمت 371)
قناعت توانگر کند مرد را * خبر کن حریص جهانگرد را (سعدی)
امام در حدیثی دیگر فرمودند: «کفی بالقناعة ملکا و بحسن الخلق نعیما؛ آدمی را قناعت برای دولتمندی و خوش خلقی برای فراوانی نعمت ها کافی است.» (حکمت 229)
احسان به مردم، بویژه به اهل خانه
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر که با خانواده ی خود نیکوکار باشد، روزیش زیاد می شود.» (همان، ح7185)
7- خوش اخلاقی
امام علی (علیه السلام) فرمود: «گنجهای روزی، در اخلاق خوش نهفته است.» (همان، ح 7188)
8- اطعام کردن
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «روزی کسی که اطعام می کند، سریعتر از فرو رفتن کارد در کوهان شتر، به سویش می آید.» (همان، ح 7190)
9- امانتداری
حضرت در حدیثی دیگر فرمودند: «امانتداری روزی را زیاد می کند.»
10- دعا کردن در حق مؤمنین
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «پشت سر برادرانت دعا کن، که این کار روزی را به طرف تو سرازیر می کند.» (همان، ح 7193)
11- صدقه دادن
امام علی (علیه السلام) فرمود: «با صدقه دادن، روزی را فرود آورید.» (همان، ح 7196)
12- پرداخت حقوق شرعیه (خمس و زکات)
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «زکات دادن، روزی را می افزاید.»
13- نیت پاک
امام علی (علیه السلام) فرمود: «هر که خوش نیت باشد، روزیش زیاد می شود.» (همان، ح 7198)
1- نماز شب
آیت الله قاضی (رضوان الله تعالی علیه) فرمودند: «دنیا می خواهی نماز شب بخوان، آخرت می خواهی نماز شب بخوان».
12 . بیداری ما بین الطلوعین (اذان صبح تا طلوع خورشید): محمد بن مسلم از امام باقر یا صادق (ع) در باره خوابیدن بعد از نماز صبح سؤال کرد، در پاسخ فرمودند: روزی در این هنگام پخش می شود و من خوش ندارم که کسی در این زمان خوابیده باشد.
د ) عوامل از بین رفتن برکت
1- گناه
مهمترین عامل بی برکتی در زندگی، «گناه کردن» است:
امام باقر (علیه السلام) فرمودند: «بنده گناه می کند و به سبب آن روزی از او گرفته می شود.» (میزان الحکمة، ج 5، ح7199)
بستر گناه، بسیار وسیع و گسترده است و شامل مخالفت با تک تک اوامر الهی می شود؛ از جمله: غیبت کردن، دروغ گفتن، قطع رحم، پایمال کردن حقوق دیگران، بویژه عدم رعایت حقوق والدین و …
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «هر که حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال سازد، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آنکه توبه کند.» (همان، ح7200)
گاهی اوقات حتی بدلیل فراموش کردن دادن خیرات و نیکی برای اموات، بویژ پدر و مادر، برکت از زندگی انسان می رود!
2- مال حرام
تلاش در کسب روزی حلال از عوامل مؤثر برکت و گسترش در رزق و روزی است. متأسفانه چون بیشتر مردم امروز می خواهند ره صد ساله را یک شبه بپیمایند و گوی سبقت را در چشم هم چشمی از یکدیگر بربایند، تحمل و صبر در رسیدن به مال حلال را نداشته، می خواهند هر چه سریع تر و از هر راهی، به مال زیاد دست یابند!
امام جواد یا امام هادی (علیهما السلام) به داود صرمی فرمودند: « ای داود! مال حرام رشد نمی کند و اگر هم رشد کند برای صاحبش برکتی ندارد و اگر از آن چیزی انفاق کند پاداشی نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جای گذارد، ره توشه او بسوی دوزخ اسـت.» ( میزان الحکمة، ج1، ح1704)
3- خیانت، دزدی، شراب خواری و زنا
پیامبر خدا (صلی الله علیه و اله) فرمودند: «چهار چیز است که اگر یکی از آنها به خانه ای در آید، آن را ویران کند و از برکت، آبادان نشود: خیانت، دزدی، شرابخواری و زنا