غفلت و درمان آن در قرآن کریم

خداوند، بارها در آیات گوناگونی از قرآن،به واژە «غفلت» اشاره کرده و مسلمانان را از آن باز داشته و نکوهش کرده است. در این جا به گزیده ای از این آیات اشاره می شود.

بی گمان گناهان، آثار منفی روی حس تشخیص و قوّه درک انسان می گذارد و سلامت فکر را به تدریج از او می گیرد. هر قدر در این راه فراتر رود، پرده های غفلت و بی خبری بر دل، چشم و گوش او استوارتر می شود و سرانجام به جایی می رسد که چشم دارد و گویی نمی بیند. گوش دارد و گویی نمی شنود. دریچه روح او، به سوی حقایق بسته شده و حس تشخیص ـ که برترین نعمت الهی است ـ از آن ها ستانده می شود.

بدین سان، می بینیم که یکی از آفات ایمان و شاید نخستین آفت آن، غفلت است. باید بدانیم که استمرار غفلت،سبب تکبّر و انحراف است.
خداوند،در قرآن کریم می فرماید:«بسیاری از جنیان و آدمیان را برای دوزخ آفریده ایم،چرا که دل هایی دارند که با آن،حقایق را دریافت نمی کنند و چشمانی دارند که با آن ها،نمی بینند و گوش هایی دارند که با آن ها، نمی شنوند. آنان همانند چهارپایان،بلکه گمراه ترند.آری آن ها همان غافل ماندگان اند»(سوره اعراف،آیه 179).

از نگاه قرآن کریم، غفلت، بنیان کژی هابوده و سبب می شود،تا آدمی تنها ظاهری از زندگی دنیا را درک کند و به باطن آن ـ که آخرت است ـ،توجه نداشته باشد؛﴿یعلمون ظاهراً من الحیاة الدّنیا وهم عن الاخرة هم غافلون﴾ (سورە روم، آیه 7).
باید توجه داشت که خداوند، کسی را به دلیل ستم هایش و در حال غفلت، پیش از فرستادن پیامبران مجازات نمی کند.یعنی، خداوند، افراد غافل را از روی ظلم و ستم کیفر نمی دهد. کیفر دادن آن ها در این حال، ظلم و ستم است.و خداوند، برتر از این است که دربارە کسی ستم کند.

اینک به آیه هایی می پردازیم که در آن ها از غفلت سخن رفته است:

الف) نکوهش غفلت

﴿وانّ کثیراً من الناس عن ایاتنا لغافلون﴾؛بسیاری از مردم،از نشانه های ما غافل هستند.(سوره یونس،آیه 92)

ب) بازدارندگی از غفلت

﴿ولا تکن من الغافلین﴾؛«هرگز از غافلان و بی خبران از یاد خدا مباش».(سوره اعراف،آیه 205)

ج) عوامل غفلت

1.روگردانی از یاد خدا؛

﴿لنفتنهم فیه ومن یعرض عن ذکر ربّه یسلکه عذاباً صعداً﴾؛«تا در این باره،آنان را بیازماییم و هر کس از یاد پروردگار خود،دل بگرداند،وی را در عذابی (روز) افزون درآورد».(سوره جن،آیه 17)

2.فراموش کردن خدا؛

﴿ولا تکونوا کالّذین نسوا الله فانساهم انفسهم أولئک هم الفاسقون﴾؛ و چون کسانی مباشید که خدا را فراموش کرده اند و او (نیز) آنان را دچار خود فراموشی کرد. آنان همان نافرمانان اند.(سوره حشر،آیه 19)

3.عدم ایمان؛

﴿وانذرهم یوم الحسرة اذ قضی الامر وهم فی غفلة وهم لایؤمنون﴾؛ و آنان را از روز حسرت بیم ده، آن گاه که داوری انجام گیرد و حال آن که آنها (اکنون) در غفلت بوده و آهنگ ایمان آوردن ندارند.(سوره مریم،آیه 39)

4.فراموش کردن روز حساب؛

﴿ان الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب﴾؛در حقیقت کسانی که از راه خدا به در می روند، به سزای آن که روز حساب را فراموش کرده اند، عذابی سخت خواهند داشت.(سوره ص، آیه 26)

5.تکذیب آیات الهی؛

﴿ذلک بأنّهم کذّبوا بایاتنا وکانوا عنها غافلین﴾؛این، بدان سبب است که آنان آیات ما را دروغ انگاشتند و غفلت ورزیدند.(سوره اعراف، آیه 146)

6.فراموش کردن مرگ؛

﴿لقد کنت فی غفلة من هذا فکشفنا عنک غطاءک فبصرک الیوم حدید﴾؛ به او می گویند،واقعاً که از این حال سخت در غفلت بودی،ولی ما پرده ات را از جلوی چشمانت برداشتیم و دیده ات امروز تیز است.(سوره ق،آیه 22)

7.همنشینی با دوستان ناباب؛

﴿یا ویلتی لیتنی لم اتّخذ فلاناً خلیلاً ٭ لقد اضلّنی عن الذّکر بعد اذ جاءنی وکان الشیطان للانسان خذولاً﴾؛ وای،کاش فلانی را دوست خود نگرفته بودم.او بود که مرا به گمراهی کشانید،پس از آن که قرآن به من رسیده بود و شیطان همواره فرو گذارنده انسان است.(سوره فرقان،آیات 28 و29)

8.ظلم و ستم؛

﴿ذلک ان لم یکن ربک مهلک القری بظلم واهلها غافلون﴾؛این اتمام حجت بدان سبب است که پروردگار تو، هیچ گاه شهرها را به ستم نابود نکرده،درحالی که مردم آن غافل باشند.(سوره انعام،آیه 131)

9. غفلت از آیات الهی؛

﴿انّ الّذین لا یرجون لقاءنا ورضوا بالحیوة الدنیا واطمانّوا بها والّذین هم عن آیاتنا غافلون ٭ اولئک ماواهم النّار بما کانوا یکسبون﴾؛کسانی که امید به دیدار ما ندارند و به زندگی دنیا دل خوش کرده و بدان اطمینان یافته اند و کسانی که از آیات ما غافل اند. آنان، به کیفر آن چه به دست می آوردند، جایگاه شان آتش است.(سوره یونس،آیات 7 و 8)

10. کفر؛

﴿اولئک الذین طبع الله علی قلوبهم وسمعهم وابصارهم واولئک هم الغافلون﴾؛آنان، کسانی اند که خدا بر دل ها و گوش و دیدگان شان مهر نهاده و آنان خود غافلان اند.(سوره نحل،آیه 108)

11. علاقه افراطی به اموال و اولاد؛

﴿یا ایها الذین آمنوا لا تلهکم اموالکم ولا اولادکم عن ذکر الله و من یفعل ذلک فاولئک هم الخاسرون﴾؛ای کسانی که ایمان آورده اید،[زنهار] اموال شما و فرزندان تان شما را از یاد خدا غافل نگرداند و هر کس چنین کند،آنان خود زیانکاران اند.(سوره منافقون آیه 9)

د) درمان غفلت

1. ذکر خدا؛

﴿الا أن یشاء الله واذکر ربک اذا نسیت وقل عسی أن یهدین ربّی لأقرب من هذا رشداً﴾؛ مگر آن که خدا بخواهد و چون فراموش کردی،پروردگارت را یاد کن و بگو امید که پروردگارم،مرا به راهی که نزدیک تر از این به صواب است،هدایت کند.(سوره کهف،آیه 24)

2. خواندن قرآن؛

﴿کلاّ انّه تذکرة٭ فمن شاء ذکره﴾؛نه چنان است.در حقیقت این (سخن) اندرزی است،تا هر که خواهد از آن پند گیرد.(سوره مدثر،آیه 54 و 55)

3. یاد نعمت ها و منعم؛

﴿وألَّوِاستقاموا علی الطّریقه لاسقیناهم ماء غدقاً٭لَنفتنهُم فیه ومن یعرض عن ذکر ربّه یسلکه عذاباً صعداً﴾؛و اگر مردم،در راه درست،پایداری ورزند،قطعاً آب گوارایی بدیشان نوشانیم.تا در این باره،آنان را بیازماییم.و هر کس از یاد پروردگار خود دل بگرداند،وی را در عذابی (روز) افزون در آورد.(سوره جن،آیه 16 و17).

4.عبرت از تاریخ پیشینیان؛

﴿افلم یهدِ لهم کم اهلکنا قبلهم من القرون یمشون فی مساکنهم انّ فی ذلک لاولی النّهی﴾؛آیا برای هدایت شان کافی نبود که ببینند چه نسل هایی را پیش از آنان نابود کردیم که اینک در سراهای ایشان راه می روند؟ به راستی،برای خردمندان در این امر، نشانه هایی عبرت انگیز است.(سوره طه،آیه 128)

5. یاد مرگ؛

﴿الم یروا کم اهلکنا قبلهم من القرون انّهم الیهم لایرجعون﴾؛ مگر ندیده اند که چه بسیار نسل ها را که پیش از آنان هلاک گردانی دیم، که دیگر آن ها به سویشان باز نمی گردند؟(سوره یس،آیه 31)
پس باید دانست که انسان های بی بصیرت،از هدف،خدا،خود،امکانات،آخرت،ذریه،آیات الهی،قانون خدا،الطاف گذشته و گناهان خویش غافل بوده و به فرموده قرآن کریم:﴿بل هم اضل اولئک هم الغافلون﴾.
غافلان،از حیوانات هم بدترند. پس،چه بهتر که هماره با خالق خود ارتباط نیرومند معنوی داشته و قرآن کریم را چهل چراغ زندگی خود قرار داده و از غافلان نباشیم…

نویسنده : بهزاد احمدپورفاضلی