فتحعلیشاه؛ ناجی نهضت ادبی ایران

فحش و ناسزا و بی انصافی بسیار است ولی من امروز می کوشم نگاه دیگری بیندازم. عیب‌ها را راست یا دروغ گفته اند و من به شیوه دیگری آغاز می کنم. دوره قاجار را باید ترقی نهضت ادبی ایران دانست. در دوران صفوی مراثی سرایی باب بود و شعر به سمت افکار غریب و معانی عجیب رفت. 

نادرشاه به شعر و ادبیات فارسی توجهی نداشت و کریم خان زند نیز. جنبش بازگشت در اصفهان دوره صفوی در برابر انحطاط شعری آغاز شد ولی تا زمان فتحعلیشاه قاجار پا نگرفت و باید ایشان را ناجی نهضت ادبی دانست. نثر فارسی پیراسته شد و شعر و بازار قصیده و غزل رشد کرد و داغ شد.

به امر فتحعلیشاه که خود شاعر برجسته‌ای بود انجمن خاقان تاسیس شد و فتحعلیخان صبا، معتمدالدوله نشاط و مجمر اصفهانی (زواره ای) سردمداران این انجمن شدند. نوه فتحعلیشاه قاجار، فرهاد میرزا پسر عباس میرزا، شاعر بود و چون انگلیسی می‌دانست، نصاب انگلیسی نظم کردو خلاصه الحساب شیخ بهایی را به فارسی ترجمه کرد و یک جغرافیای عمومی به نام جام جم را از کتب انگلیسی تالیف کرد.

موسس قاجاریه آقا محمد خان بود که سپاهیگری مدبر و کاردان بود و سرزمین پریشان و گرفتار ملوک الطوایفی و گردنکشان و راهزنان را امن کرد. او جیره و حقوق سرباز و لشگری را به موقع می داد. چون مقطوع النسل بود ولیعهدی را به برادرزاده اش بابا خان داد. او خونها ریخت تا باباخان (فتحعلیشاه)به آرامی سلطنت کند.

آقا محمد خان در بیرون قلعه شوشی کشته شد و فتحعلیشاه قاجار شاه شد.او مردی زیبا ،کمر باریک ،خوش دماغ،علاقمند به زنان، شاعر و مهربان بود. گفته‌اند در موقع اجرای حکم اعدام هماره روی خود را بر می گرداند تا آن منظره غم انگیز را نبیند. او مایل به نگهداشتن وحدت سیاسی ایران بود اما زمانه سختی بود. کشتار آقامحمدخان قاجار در گرجستان، آن سوی ارس را نسبت به ما دژم و هراسان کرده بود و عداوت ها و اختلافات خانوادگی هم بود. فتحعلیشاه در عنفوان جوانی و در بیست و هفت سالگی به تخت سلطنت نشست و متاسفانه دو جنگ بر ما تحمیل شد و تفلیس و باکو و داغستان و ایروان و … را از دست دادیم. تحریم‌ها بر ما اعمال شد و کسی هم نبود برجام را شکل دهد.

بازی بزرگ انگلیس و روسیه ساری و جاری بود. خیانت و بی وفایی ناپلئون،حکم جهاددادن روحانی ها و دهها گرفتاری  دیگر.فتحعلیشاه عمارات و باغات چندی به تهران اضافه کرد. باید تهرانی‌ها دعاگوی خاقان بزرگ باشند. شهر قم را آباد کرد. گنبد کاظمین و کربلا و حضرت معصومه س را طلاپوش کرد. فتحعلیشاه مذهبی بود و مدارس دینی و مساجد زیادی ساخت، اما عباس میرزا وظیفه مدرن کردن ایران را به خوبی انجام داد.

عکس: باقر نصیر

درتبریز چاپخانه درست کرد. افرادی را برای تحصیل به فرنگ فرستاد.چاپ و نشر کتاب سطح آگاهی جامعه را بالا برد. سرمایه گذاری خارجی در ایران مورد توجه قرار گرفت.ما در این زمان شاهد ترجمه و حسن خط و لطف انشا و احاطه برفنون ادب و رموز نویسندگی بودیم. آغاز تربیت بوروکرات و تکنوکرات و دیپلمات که در زمان شاه شهید به اوج رسید. فتحعلیشاه قاجار به مرض ذات الجنب در رواق قزل ایاغ هفت دست سعادت آباد اصفهان درگذشت و پیکر خاکیش را درقم به خاک سپردند. روانش شادباد…

مهران معمارزاده