فتوحات در عراق در زمان عمر.
1. نبرد «یوم الجسر».
در این نبرد ایرانیان از فیل‌های تعلیم دیده برای جنگ استفاده کرده بودند. اسب‌های مسلمانان که تا آن زمان چنین موجودات بزرگی را ندیده بودند به وحشت در آمده و فرار کردند. وضع مسلمانان آشفته شده و شکست خوردند. این واقعه سبب شد عمر بن خطاب تا یکسال فکر حمله به ایرانیان را از سر بدر کند ولی با گذشت زمان باز به فکر حمله به ایران افتاد و سپاهی را به سوی آن روانه ساخت.
2. «نبرد بُوَیْبْ».
با کشته شدن فرمانده سپاه ایران به نام «مهران فرزند مهربنداد» ایرانیان شکست سختی خوردند. این واقعه سبب شد مسلمانان و عمر بن خطاب مجددا جرات حمله به ایران را پیدا کنند.
3. تصرف اهواز و مناطق اطراف آن.
عمر بن خطاب شخصی به نام عتبه بن عزوان را به همراه عده‌ای جهت فتح اهواز و مناطق مجاور ، به آن دیار فرستاد و وی نیز موفق به تصرف آن مناطق شد و از خلیفه اجازه تاسیس شهری برای اسکان لشکریان مسلمان خواستار شد. با اجازه خلیفه شهر بصره ساخته شد و مسلمانان در آن ساکن شدند.
4. نبرد «قادسیه».
شکست‌های پی در پی ،ایرانیان را به وحشت انداخته بود. این بار سپاهی عظیم و فرماندهی نیرومند به نام «رستم فرخ زاد» برای جلوگیری از حمله مسلمانان تدارک دیده شد.
خلیفه چند فرمانده را برای دفاع در نظر گرفت . یکی از آن‌ها امیرمومنان علی بن ابی‌طالب بود. امام نپذیرفت . سعد بن ابی وقاص انتخاب شد.
سرانجام جنگ قادسیه آغاز شد و 4 روز به طول انجامید و نتیجه آن پیروزی مسلمانان و شکست ایرانیان و کشته شدن فرمانده‌شان بود. نیروهای ایرانی تا منطقه‌ای به نام «دیر کعب» عقب نشینی کردند.
5. نبرد «دیر کعب».
ایرانیان در دیر کعب با اضافه شدن نیروهای جدیدی به فرماندهی فردی به نام «نخارجان» به باز سازی مجدد لشکر خود پرداخته و دوباره بر مسلمانان حمله بردند. در این جنگ نخارجان کشته شد و این بار نیز ایرانیان شکست خورده و تا «مدائن» عقب نشستند. در این جنگ «درفش کاویانی» که نشان دولت ساسانی بود به دست مسلمانان افتاد.[1] و این نشان دهنده ضربه مهلکی بود که بر پیکره دولت ساسانی وارد شده بود .
6. ورود مسلمانان به «تیسفون» (مدائن).
مسلمانان پس از جنگ قادسیه به تعقیب ایرانیان پرداختند و در کناره غربی رود دجله در برابر شهر مدائن لشکرگاه زدند. به نقل برخی تاریخ نویسان آنان 28 ماه در آن‌جا ماندند. پس از آن مسلمانان با اندکی درگیری، آن‌جا را تصرف کردند.[2]7. نبرد «جِلُولا»
با تسخیر پایتخت امپراطوری ساسانی، مسلمانان به تعقیب سپاه ایرانیان پرداخته و در منطقه ای به نام جلولا با آنان درگیر شده باز هم آنان را شکست دادند.
8. فتح الفتوح (نبرد نهاوند).
یزدگرد سوم پس از شکست خوردن سپاهیانش درجلولا به منطقه «جِبالِ قُم» گریخت. او از تمامی مردم ایران خواست تا او را در برابر مسلمانان حمایت کنند. مردم از نواحی مختلف (دامغان، ری، طبرستان، گرگان، دماوند،‌ اصفهان…) به کمک وی شتافتند. لشکری عظیم فراهم گردید وعازم جنگ با مسلمانان شد. مسلمانان نیز با شنیدن این خبر سپاهی عظیم فراهم کردند. دو سپاه در نزدیکی نهاوند استقرار یافتند و جنگ آغاز شد. این جنگ 4 روز طول کشید و سپاه ایران شکست خورد.
طی سال‌های 16 تا 20ق فتوحات در شمال عراق ادامه یافت و مسلمانان تا موصل پیشروی کرده و عراق را به طور کامل تحت تصرف خود در آوردند.
مراحل فتح شام به ترتیب (در زمان ابوبکر و عمر).
گزارشات مورخین در مورد ترتیب مراحل فتح شام دارای اختلافات بسیار می‌باشد ولی ترتیب فتوحات را می توان به شکل زیر ارائه نمود:
1. تعیین امرای چهارگانه سپاه= 4 ربیع الثانی 12ق.
2. حرکت سپاه یزید بن ابی سفیان به طرف دمشق= 24 رجب 12ق.
3. سقوط دومة الجندل به دست خالد بن ولید= 24 رجب 12ق.
4. حرکت سپاه شرحبیل بن حسنه به طرف اردن= 27 رجب 12ق.
5. حرکت سپاه ابوعبیدة جراح به سمت حمص= 7 شعبان 12ق.
6. نبرد وادی العربه به فرماندهی عمروعاص=24 دیحجه 12ق.
7. نبرد داثن به فرماندهی عمرو عاص= 3محرم 13ق.
8. خروج خالد از حیره به سمت شام= 8 صفر 13ق.
9. فتح بصری در شام بدست خالد= 25ربیع الاول 13ق.
10. نبرد اجنادین= 27 جمادی الاول13ق.
11. نبرد مرج الصفر= 16 جمادی الاخر13ق. مرگ ابوبکر در جمادی الثانی سال 13ق.
12. نبرد فحل- بیسان= 28 ذیقعده 13ق.
13. تسلیم شدن دمشق پس از محاصره= رجب سال 14ق.
14. تسلیم شدن بعلبک به صلح= 25 ربیع الاول 15ق.
15. فتح حمص= 21 ربیع الاخر 15ق.
16. نبرد یرموک= 5 رجب 15ق.
17. تسلیم شدن قدس= ربیع الاخر 16ق.

فتوحات در عراق در زمان عمر.
1. نبرد «یوم الجسر».
در این نبرد ایرانیان از فیل‌های تعلیم دیده برای جنگ استفاده کرده بودند. اسب‌های مسلمانان که تا آن زمان چنین موجودات بزرگی را ندیده بودند به وحشت در آمده و فرار کردند. وضع مسلمانان آشفته شده و شکست خوردند. این واقعه سبب شد عمر بن خطاب تا یکسال فکر حمله به ایرانیان را از سر بدر کند ولی با گذشت زمان باز به فکر حمله به ایران افتاد و سپاهی را به سوی آن روانه ساخت.
2. «نبرد بُوَیْبْ».
با کشته شدن فرمانده سپاه ایران به نام «مهران فرزند مهربنداد» ایرانیان شکست سختی خوردند. این واقعه سبب شد مسلمانان و عمر بن خطاب مجددا جرات حمله به ایران را پیدا کنند.
3. تصرف اهواز و مناطق اطراف آن.
عمر بن خطاب شخصی به نام عتبه بن عزوان را به همراه عده‌ای جهت فتح اهواز و مناطق مجاور ، به آن دیار فرستاد و وی نیز موفق به تصرف آن مناطق شد و از خلیفه اجازه تاسیس شهری برای اسکان لشکریان مسلمان خواستار شد. با اجازه خلیفه شهر بصره ساخته شد و مسلمانان در آن ساکن شدند.
4. نبرد «قادسیه».
شکست‌های پی در پی ،ایرانیان را به وحشت انداخته بود. این بار سپاهی عظیم و فرماندهی نیرومند به نام «رستم فرخ زاد» برای جلوگیری از حمله مسلمانان تدارک دیده شد.
خلیفه چند فرمانده را برای دفاع در نظر گرفت . یکی از آن‌ها امیرمومنان علی بن ابی‌طالب بود. امام نپذیرفت . سعد بن ابی وقاص انتخاب شد.
سرانجام جنگ قادسیه آغاز شد و 4 روز به طول انجامید و نتیجه آن پیروزی مسلمانان و شکست ایرانیان و کشته شدن فرمانده‌شان بود. نیروهای ایرانی تا منطقه‌ای به نام «دیر کعب» عقب نشینی کردند.
5. نبرد «دیر کعب».
ایرانیان در دیر کعب با اضافه شدن نیروهای جدیدی به فرماندهی فردی به نام «نخارجان» به باز سازی مجدد لشکر خود پرداخته و دوباره بر مسلمانان حمله بردند. در این جنگ نخارجان کشته شد و این بار نیز ایرانیان شکست خورده و تا «مدائن» عقب نشستند. در این جنگ «درفش کاویانی» که نشان دولت ساسانی بود به دست مسلمانان افتاد.[1] و این نشان دهنده ضربه مهلکی بود که بر پیکره دولت ساسانی وارد شده بود .
6. ورود مسلمانان به «تیسفون» (مدائن).
مسلمانان پس از جنگ قادسیه به تعقیب ایرانیان پرداختند و در کناره غربی رود دجله در برابر شهر مدائن لشکرگاه زدند. به نقل برخی تاریخ نویسان آنان 28 ماه در آن‌جا ماندند. پس از آن مسلمانان با اندکی درگیری، آن‌جا را تصرف کردند.[2]7. نبرد «جِلُولا»
با تسخیر پایتخت امپراطوری ساسانی، مسلمانان به تعقیب سپاه ایرانیان پرداخته و در منطقه ای به نام جلولا با آنان درگیر شده باز هم آنان را شکست دادند.
8. فتح الفتوح (نبرد نهاوند).
یزدگرد سوم پس از شکست خوردن سپاهیانش درجلولا به منطقه «جِبالِ قُم» گریخت. او از تمامی مردم ایران خواست تا او را در برابر مسلمانان حمایت کنند. مردم از نواحی مختلف (دامغان، ری، طبرستان، گرگان، دماوند،‌ اصفهان…) به کمک وی شتافتند. لشکری عظیم فراهم گردید وعازم جنگ با مسلمانان شد. مسلمانان نیز با شنیدن این خبر سپاهی عظیم فراهم کردند. دو سپاه در نزدیکی نهاوند استقرار یافتند و جنگ آغاز شد. این جنگ 4 روز طول کشید و سپاه ایران شکست خورد.
طی سال‌های 16 تا 20ق فتوحات در شمال عراق ادامه یافت و مسلمانان تا موصل پیشروی کرده و عراق را به طور کامل تحت تصرف خود در آوردند.
مراحل فتح شام به ترتیب (در زمان ابوبکر و عمر).
گزارشات مورخین در مورد ترتیب مراحل فتح شام دارای اختلافات بسیار می‌باشد ولی ترتیب فتوحات را می توان به شکل زیر ارائه نمود:
1. تعیین امرای چهارگانه سپاه= 4 ربیع الثانی 12ق.
2. حرکت سپاه یزید بن ابی سفیان به طرف دمشق= 24 رجب 12ق.
3. سقوط دومة الجندل به دست خالد بن ولید= 24 رجب 12ق.
4. حرکت سپاه شرحبیل بن حسنه به طرف اردن= 27 رجب 12ق.
5. حرکت سپاه ابوعبیدة جراح به سمت حمص= 7 شعبان 12ق.
6. نبرد وادی العربه به فرماندهی عمروعاص=24 دیحجه 12ق.
7. نبرد داثن به فرماندهی عمرو عاص= 3محرم 13ق.
8. خروج خالد از حیره به سمت شام= 8 صفر 13ق.
9. فتح بصری در شام بدست خالد= 25ربیع الاول 13ق.
10. نبرد اجنادین= 27 جمادی الاول13ق.
11. نبرد مرج الصفر= 16 جمادی الاخر13ق. مرگ ابوبکر در جمادی الثانی سال 13ق.
12. نبرد فحل- بیسان= 28 ذیقعده 13ق.
13. تسلیم شدن دمشق پس از محاصره= رجب سال 14ق.
14. تسلیم شدن بعلبک به صلح= 25 ربیع الاول 15ق.
15. فتح حمص= 21 ربیع الاخر 15ق.
16. نبرد یرموک= 5 رجب 15ق.
17. تسلیم شدن قدس= ربیع الاخر 16ق.