سلام

هر فراموشی از شیطان نیست بلکه فراموشی یاد خدا و اموری که مربوط به اخرت می شود از ان شیطان است نه فراموشی امور دنیوی . فراموشی امور دنیوی خود عواملی دارد که در روان شناسی از ان بحث نموده اند .

و اما در خصوص ایه شریفه باید عرض کرد که در جلد ۱۱ «تفسیر المیزان» -تالیف علامه محمد حسین طباطبایی -آمده است:« در آیه‌ی «وقال الذی ظن انه ناج منهما اذکرنی عند ربک فانسیه الشیطان ذکر ربه فلبث فی ‌السجن بضع سنین» همه‌ی ضمیرهایی که در قال و درظن و در لبث هست به یوسف بر می‌گردد و معنای آن این است که یوسف به آن کسی که می‌پنداشت که او به زودی نجات می‌یابد گفت که مرا در نزد ربت یادآوری کن و چیزی به او بگو که عواطف او را تحریک کنی شاید به وضع من رقتی کند و مرا از زندان بیرون آورد.

و اگر از اعتقاد یوسف به ظن: پندار تعبیر کرد با این‌که یوسف نسبت به آن چه که در تعبیر خواب آن دو گفته بود یقین داشت نه پندار به شهادت این‌که دنبالش تصریح کرده به این‌که این دو تعبیر به‌طور قطع واقع خواهد شد و نیز اضافه کرد که خدایش علم تاویل احادیث را به او آموخته ،شاید بدین جهت بوده که کلمه ظن در مطلق اعتقاد استعمال می‌شود و درقرآن هم نظایرش هست، مانند آیه «الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم.»

واما این‌که دو ضمیر مذکور را اگربه یوسف برگردانیم معنا چنین می شود که شیطان یاد پروردگار یوسف(ع) را از دل او ببرد و لاجرم در نجات یافتن از زندان دست به دامن غیر آورد و به همین جهت خدا عقابش کرد و چند سال دیگر در زندان بماند، هم‌چنان که بعضی از مفسرین هم گفته‌اند و چه بسا به روایت هم نسبت داده باشند. بنابراین در اینجا نیز شیطان یاد خدا را از خاطر حضرت یوسف فراموش نمود .

واما در خصوص اینکه شیطان تحت اراده تکوینی خداست شکی نیست . زیرا هیچ فعلی بدون اراده خدا انجام نمی شود زیرا هر فعلی ممکن الوجود است و در تحققش نیاز به واجب الوجود دارد ولیکن این بدین معنا نیست که رضایت تشریعی خدا هم بدان فعل تعلق می گیرد زیرا شیطان خود دارای اختیار است که افعال شر از او صادر می شود مانند دیگر موجودات شریر که افعالشان گر چه به اراده تکوینی خداست ولیکن مورد رضایت تشریعی خدا نیست و این باعث نمی شود که موجودات شرور ملکی باشند که به رضایت تشریعی خدا در عالم کار می کنند .