فرق فوز و فلاح

با توجه به جامعیت زبان عربی و اعجاز ادبی قرآن کریم باید دانست الفاظ و واژگان قرآن کریم از زوایایی مترداف به نظر می رسند و از زوایایی نیز با هم تفاوت هایی دارند.با تحقیق در کتاب های لغت شناسی متوجه تفاوت های فوز و فلاح پی می بریم:الْفَوْزُ: الظفر بالخیر، و النجاة من الشر. [یقال ]: فَازَ بالجنة و نجا من النار، و قوله [جل و عز]: فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ الْعَذابِ ،(2) أی: منجاةٍ .(2)در کتاب العین فوز را به معنای پیروزی با خیر معنا کرده است یعنی پیروزی که با خیر و برکت همراه باشد. و با استناد به آیه ای از سوره آل عمران فوز به معنای نجات از عذاب گرفته است. و «فاز» یعنی از عذاب نجات پیدا کرد. همچنین در کتاب جمهرة اللغه : الفَوْز: ضِدّ الهلاک؛… (3) فوز در مقابل هلاک معنا شده است. بنابراین «فوز» به معنای پیروزی، نجات از شر و عذاب است و در حقیقت واژه مقابل آن «هلاک» می باشد.اما واژه فلاح در کتب لغت چنین معنا شد است:الفَلَاح، و الفَلَح لغة، البقاء فی الخیر، و فَلَاح الدهر: بقاؤه … (4) در اینجا فلاح به معنای بقاء بر خیر معنا شده است. و در کتاب تهذیب اللغة هم همین معنا را برای فلاح گفته شده است « الفَلَاح و الفَلَحُ السَّحُور، و هو البقاءُ فی الْخیْر. و فی الأَذَان حیَّ على الفَلاح، یعنی هَلُمّ على بَقَاءِ الْخَیْر.(5) و به فقره ای از اذان هم استناد شده است که «حیَّ علی الفلاح» به معنای شتافتن برای بقاء در خیر که همان نماز است، می باشد.
در نتیجه حسب تحقیق، مفنای «فوز» و «فلاح» در ترجمه به زبان فارسی مترداف معنا شده اند ولی در حقیقت فوز به معنای پیروزی، نجات، و مقابل هلاک است و «فلاح» به معنای استمرار و بقاء بر خیر می باشد. که به نظر می رسد این دو واژه مقابل «خسران» نیستند. چرا که خسران به معنای ضرر، نقصان و خسارت است و مقابل آن باید واژه «ربح»، «نفع» قرار بگیرد نه واژگان فوز و فلاح.
پاورقی:
(1) آل عمران/180.
(2) کتاب العین، ج 7، ص 389، کتاب تهذیب اللغة، ج 13، ص 180 و …
(3) کتاب جمهرة اللغة، ج2 ، ص 822.
(4) کتاب العین، ج3، 233.
(5) تهذیب الللغة، ج5،ص 46.