ابتدا خوب است بدانیم اصل این جملات براى شیخ مفید نوشته شده است. در ابتداى نامه حضرت مى خوانیم :

«نامه اى به برادر با ایمان و دوست رشید، ابو عبداللّه  محمد بن نعمان – شیخ مفید – که خداوند عزت وى را از محل ودیعه نهادن عهدى که بر بندگان گرفته شده است مستدام بدارد. اما بعد سلام بر تو اى دوستى که در دین مخلص و در مورد ما به یقین مخصوص گشته اى، ما در مورد (نعمت وجود) تو، خداوند را سپاس گزاریم…».

آن گاه خطاب به شیعیان مؤمن مى فرماید : «علم ما به اخبار شما احاطه دارد و هیچ چیزى از اخبار شما بر ما پوشیده نیست…»، تا مى رسد به جمله مورد پرسش که مى نویسد :

«انا غیر مهملین لمراعاتکم و لا ناسین لذکرکم و لو لا ذلک لنزل بکم البلاء و احطمکم الاعداء» ؛ «از یارى رساندن به شما کوتاهى نکرده فراموشتان نمى کنیم، و اگر چنین نبود ناگوارى ها بر شما نازل و دشمنان شما را نابود مى ساختند…»[1].

اگر دقت شود ذیل حدیث مى گوید: بلایى که باعث نابودى شیعیان مى شود با لطف و عنایت آن حضرت برطرف مى شود ؛ نه اینکه در دنیا سختى و گرفتارى هایى چون جنگ و زندان، سیل و زلزله و… دامن گیر هیچ یک از افراد نمى شود. چرا که این سنت الهى است و بلاها باعث تربیت و تقویت و رشد انسان مى شود.

گفتنى است ؛ زمانى شیعه در اقلیت بود، اما با عنایات حضرت مهدى(عج) هر روز قدرت و توان آن بیشتر مى شود ؛ با اینکه تمام قدرت ها به نوعى تلاش مى کنند شیعه را نابود سازند، مهم ترین شرط این عنایت و تداوم آن، دین دارى است که باید بکوشیم تا به دامن گناه و فساد سقوط نکنیم… پس معناى حدیث این نیست که گرفتارى هاى شخصى و امتحانات پیش رو نداریم.

علاوه بر این شیوه و سیره عملى امام عصر(عج) (مانند سایر ائمه اطهار (علیهم السلام) ) است ؛ یعنى، همان طور که در زمان آن بزرگواران این طور نبود که مردم ستمدیده، فقیر و یا مریض فورا نزد ائمه (علیهم السلام)  بیایند و حل مشکل را از آنان بخواهند ؛ بلکه اگر مى آمدند ائمه آنان را به تلاش و یا صبر در مقابل سختى ها تشویق مى کردند. با این حال آن بزرگواران و به خصوص امام زمان(عج) – در موارد فراوانى به نیازمندان کمک کرده و از آنها دستگیرى نموده اند و یا نسبت به افراد مشتاق و شایسته، نظر لطف خود را بروز داده اند و… .

نظارت امام زمان(عج) و ستاریت خدا:

پرسش 23 . آیا امام زمان(عج) شاهد و ناظر اعمال ما است و به کارهاى خوب و بد ما آگاهى دارد؟در این صورت آیا این منافى با ستّار بودن خداوند نیست؛ زیرا خود او به پیامبرش فرموده است : گناهان امت تو را هم به تو نمى گویم…؟!

در پاسخ این سؤال، بیان چند نکته ضرورى است :

یکم. گواه و شاهد بودن پیامبر (صلی الله علیه وآله)  [و امامان معصوم] بر رفتارهاى مردم، در آیاتى از قرآن کریم بیان شده است ؛ از جمله: «فَکَیْفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّةٍ بِشَهِیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤلاءِ شَهِیداً»[2] ؛ «حال آنان چگونه است، در روزى که از هر امتى شاهد و گواهى [بر اعمالشان ]مى آوریم و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد».

افزون بر فرشتگان (نویسندگان رفتارها)، اعضا و جوارح انسان، زمان و مکان، پیامبران و معصومین نیز از جمله گواهان یاد شده در آیه شریفه مى باشند[3].

مراد از «شهادت و گواهى» یاد شده در آیه، آگاهى از حقایق و ژرفاى رفتارهاى مردم در دنیا، از جهت نیل به نیک بختى یا تیره روزى، پذیرفته شدن یا رد شدن در پیشگاه الهى، امتحان فرمانبرى یا سرپیچى از احکام الهى و سپس گواهى دادن بر آن در روز قیامت است. آن گاه که خداوند از بسیارى – از جمله پیامبر و معصومین (علیهم السلام)  – گواهى مى طلبد[4].

دوم. با توجه به مطالب یاد شده، مراد از گواه بودن امام زمان بر رفتارهاى ما، آگاهى از اعمال ما است و منظور از دیدن اعمال، دیدن با «چشم دل» است، نه چشم سر ؛ همچنان که خداوند ناظر و آگاه بر اعمال است، بدون اینکه چشم مادى داشته باشد.

امام زمان(عج) چشم خدا در میان انسان ها است «السلام علیک یا عین الله فى خلقه»[5] و بر کل هستى و همه جوامع انسانى، اشراف و نظارت کامل دارد «و عینک الناظرة باذنک»[6].

سوم. بر اساس روایات مختلف و تفاسیر، اعمال و تقدیرات انسان ها هر سال – در شب قدر و توسط ملائکه و روح – بر امام زمان(عج) عرضه مى شود و او از همه آنها مطلع است. امام (علیه السلام) ، همچون پدرى مهربان، از شیعیان خود مراقبت مى کند و در لحظات سرنوشت ساز، با شیوه هاى مختلف به یارى آنها مى شتابد و چنان که در توقیع شریف آن حضرت به شیخ مفید آمده است :

«فانّا نُحیط علما باَنبائکم و لا یعزب عنّا شى ءٌ من أخبارکم»[7] ؛ «ما بر اخبار و احوال شما، آگاهیم و هیچ چیز از اوضاع و احوال شما، بر ما پوشیده و مخفى نیست».

حضرت على (علیه السلام)  در حدیثى در این باره مى فرماید:

«لیس یغیب عنّا مؤمن فى شرق الارض و لا فى غربها» ؛[8] «هیچ مؤمنى در شرق و غرب زمین، از نظر ما غایب نیست».

امام صادق (علیه السلام)  نیز فرموده است :

«انّ الدنیا لتمثّل للامام مثل خلقة الجوز فلا یعزب عنه شى ءٌ»[9] ؛ «آسمان و زمین در نزد امام، چون پاره گردویى حاضر و نمایان است».

در واقع بر اساس احادیثى که تفسیر سوره «قدر» و آیات آغازین سوره «دخان»… وجود دارد ؛ فهمیده مى شود که فرشتگان در شب قدر، مقدّرات یکساله را به نزد «ولىّ مطلق زمان» مى آورند و بر او عرضه مى دارند و به او تسلیم مى کنند. این واقعیت همواره بوده و خواهد بود. در روزگار پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) محل نزول فرشتگان شب قدر، حضرت محمد مصطفى (صلی الله علیه وآله  وسلم) بوده است.

بر اساس دلایل معتبر و احادیث وارده از سوى اهل بیت (علیهم السلام)  و اهل سنت، پس از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) ، شب قدر هم چنان وجود دارد[10] و این مقام شایسته جانشینان واقعى پیامبر است.

امام على (علیه السلام)  درباره این دو واقعیت بزرگ مى فرماید : «شب قدر هر سال هست. در این شب امور همه سال (تقدیرها و سرنوشت ها)، فرو فرستاده مى شود. پس از درگذشت پیامبران، نیز این شب، صاحبانى دارد…»[11].

چهارم. روایات عرض اعمال بر امام عصر(عج)، معتبر بوده و منافى با ستّاریت خداوند و معارض با دیگر روایات نیست ؛ زیرا امام زمان، واسطه فیض الهى و رابط خلق و خالق است و تمام عنایات و الطاف الهى به جهان، به وساطت و به برکت وجود آن حضرت جارى مى شود و لازمه اینکه به بهترین وجهى، این وساطت تحقق پذیرد و در مواقع لازم، فیوضات به بندگان برسد، این است که آن حضرت از قابلیت ها و افعال همگان با خبر باشد.

پنجم. میزان ستّار بودن پروردگار نسبت به هرکس، به تناسب لیاقت، شایستگى و درجات قرب او در پیشگاه الهى است. از این رو خداوند براى کافران و فسادگران، پرده پوشى ندارد و ستاریت او نسبت به مؤمنان نیز، به تناسب درجات ایمان آنها، متفاوت است. بنابراین چه بسا بعضى از اعمال مؤمنان مقرّب را از نظر امام زمان(عج) نیز مخفى بدارد و شاید در همین مرتبه است که در قیامت، برخى اعمال را از پیامبراکرم نیز پوشیده مى دارد.

ششم. امامان معصوم (علیهم السلام)  از همه صفات الهى برخوردارند و همه کمالات حق در وجود پاک آنها تجلى یافته است. از جمله این صفات، صفت ستار بودن است. همان گونه که حق تعالى ستار است و بندگان مؤمنش را رسوا نمى کند، ولىّ حق و حجت الهى نیز که مظهر ستاریت حق است، رازدار اسرار و اعمال مردم است و اعمال مؤمنان را براى دیگران فاش نمى سازد. در واقع ستار بودن ولىّ حق پرتوى از ستار بودن خداوند است و از آن جدا نیست، همانطورى که خود حجت الهى تجلى کمال (و جمال و جلال حق است) و ظهور کامل و تمام عیار صفات حسناى ربوبى است. پس در اینجا دوگانگى وجود ندارد تا منافاتى لازم بیاید.

 

پی نوشت ها

________________________

[1]. محمد باقر مجلسى، بحار الانوار، بیروت : دار احیاء التراث العربى، چاپ سوم، 1403، ج 53، ص 175، ح 7 ؛ احتجاج طبرسى، ص 497.

[2]. نساء 4، آیه 41.

[3]. طبرسى، مجمع البیان، ج 3، ص 89.

[4]. علامه طباطبائى، المیزان، ج 1، ص 321.

[5]. مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.

[6]. مفاتیح الجنان، ص 106 و 992.

[7]. احتجاج طبرسى، ج 2، ص 596.

[8]. یوم الخلاص، ج 2، ص 648.

[9]. اختصاص، ص 217.

[10]. ر.ک: اصول کافى، کتاب الحجه، باب فى شأن انا انزلناه…، ح 5 و 7.

[11]. کافى، تناسب الحجة، ح 2.