– امام صادق(ع) فرمود: «ثَلَاثَةٌ إِنْ یَعْلَمْهُنَّ الْمُؤْمِنُ کَانَتْ زِیَادَةً فِی عُمُرِهِ وَ بَقَاءَ النِّعْمَةِ عَلَیْهِ. . . . . . تَطْوِیلُهُ فِی رُکُوعِهِ وَ سُجُودِهِ فِی صَلَاتِهِ»(کافی، ج 4، ص 49). رکوع طولانی عمر را زیاد می‌کند. – امام باقر(ع) فرمود: «مَنْ أَتَمَّ رُکُوعَهُ لَمْ یَدْخُلْهُ وَحْشَةُ الْقَبْرِ»(بحارالأنوار، ج 6، ص 244) کسی که رکوعش را درست انجام دهد، وحشت قبر نخواهد داشت. در آثار رکوع داریم که رکوع بینی شیطان را به خاک می‌مالد. – روایتی داریم که خداوند می‌فرماید: « یَا مَلَائِکَتِی أَ مَا تَرَوْنَ کَیْفَ تَوَاضَعَ لِجَلَالِ عَظَمَتِی أُشْهِدُکُمْ لَأُعَظِّمَنَّهُ فِی دَارِ کِبْرِیَائِی وَ جَلَالِی» (تفسیرالإمام العسکری، ص 522)‌ای فرشته‌ها نگاه کنید و ببینید که ایشان چه رکوع باحالی دارد. ‌ای فرشته‌ها شما را گواه می‌گیرم که من به این فرد به خاطر این رکوع‌ها عظمت خواهم داد.رکوع شکری است که انسان در برابر خدا انجام می‌دهد. آثار رکوع:1- رکوع خوب باعث می‌شود که خداوند به انسان افتخار کند. 2- وحشت قبر از انسان برطرف می‌شود 3- عمر را زیاد می‌کند.
آداب رکوع:
وقتی این آیه نازل شد: «فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّکَ الْعَظیمِ»(واقعه/74). پیغمبر فرمود: این را در رکوع قرار دهید، فلذا در رکوع می‌گوییم: «سُبْحَانَ رَبِّیَ الْعَظِیمِ وَ بِحَمْدِهِ».
ادب رکوع این است که وقتی شما می‌خواهید رکوع انجام دهید، قبل از رکوع دستهایتان را بالا ببرید. امام باقر(ع) فرمود: «مُدَّ عُنُقَکَ وَ لْیَکُنْ نَظَرُکَ بَیْنَ قَدَمَیْک»(کافی، ج 3، ص 319) در رکوع خم نشوید. کمر را صاف کنید. کمر صاف و گردن کشیده باشد که اگر قطره‌ای آب بر روی کمر افتاد اینطرف و آنطرف نرود و صاف بایستد.
در کتاب اسرار الصلوه نوشته شده است، معنای این نوع رکوع این است که خدایا حاضر هستم گردنم را در راه تو بدهم. در رکوع داریم «إِذَا رَکَعَ جَنَّحَ بِیَدَیْهِ »(کافی، ج 3، ص 320)
امام رضا(ع) وقتی رکوع می‌کرد دست‌ها و انگشت هایش باز بود.
امام باقر(ع) فرمود: «فَإِذَا رَکَعْتَ فَصُفَّ فِی رُکُوعِکَ بَیْنَ قَدَمَیْکَ تَجْعَلُ بَیْنَهُمَا قَدْرَ شِبْرٍ»(کافی، ج 3، ص 334) در رکوع نگاه بین دو پا باشد و پاها از هم باز باشد.
در رکوع سفارش شده است که صلوات هم بفرستید. حتی اگر ذکر را سه بار بگویید بهتر است.
پس آداب رکوع را با هم می‌گوییم.
1- کمر صاف باشد. 2- زانو خم نباشد. 3- دستها روی زانو باشد. 4- انگشتها باز باشد. 5- بین دو پا یک وجب فاصله باشد. 6- نگاه پایین باشد. 7- در رکوع به صلوات نیز سفارش شده است. 8- ذکر رکوع را سه بار بگویید. مسأله‌ی رکوع و سجود علامت عشق و تواضع است.
در دنیا افراد وقتی به هم می‌رسند، برای احترام گردن کج می‌کنند و تعظیم می‌کنند. ما هم در برابر خدا تعظیم می‌کنیم.
امام صادق(ع) می‌فرماید: «کَانَ عَلِیٌّ ع یَرْکَعُ فَیَسِیلُ عَرَقُهُ حَتَّى یَطَأَ فِی عَرَقِهِ مِنْ طُولِ قِیَامِهِ»(فلاح السائل، ص 109) راجع به رکوع داریم که علی ابن ابی طالب آنقدر رکوع را طول می‌داد که «فَیَسِیلُ عَرَقُهُ» عرق از پایش جاری می‌شد.
روایت داریم که پیغمبر نماز جماعت می‌خواند. حضرت علی نبود. جبرئیل نازل شد و عرض کرد بایست تا علی برسد. این هم اهمیت نماز جماعت را نشان می‌دهد و هم عظمت علی(ع) را به ما یاد آور می‌کند. امیرالمؤمنین در مورد ملائکه می‌فرماید: خداوند فرشته‌هایی دارد که دائماً در حال رکوع هستند و کمر راست نمی‌کنند.
پیغمبر اکرم(ص) در مسجد نشسته بودند. یک کسی وارد مسجد شد و شروع به نماز خواندن کرد. رکوع و سجودش را ناقص و شکسته خواند. پیغمبر نگاهی به رکوع و سجود آن مرد انداخت و فرمود: «نَقَرَ کَنَقْرِ الْغُرَابِ لَئِنْ مَاتَ هَذَا وَ هَکَذَا صَلَاتُهُ لَیَمُوتَنَّ عَلَى غَیْرِ دِینِی»،(کافی، ج 3، ص 268) . مثل کلاغ به زمین نوک زد. اگر این فرد با این مدل نماز بمیرد، به دین ما نیست. رکوع از ارکان است. اگر رکوع و سجود را فراموش کنی، چه عمدی و چه سهوی باشد، نماز باطل است. رکوع رکن است. قیام متصل به رکوع هم رکن است.
راجع به رکوع داریم که رکوع به اندازه یک سوم نماز ارزش دارد. امام صادق(ع) فرمود: «فِی الرُّکُوعِ أَدَبٌ وَ فِی السُّجُودِ قُرْبٌ»،(مصباح ا لشریعة، ص 89). رکوع ادب است و سجده قرب است.
راجع به سجده هم سخنان زیادی داریم. رکوع مخصوص نماز است اما سجده مخصوص نماز نیست. (مثل سجده شکر) اهرم قرب به خدا سجده است. ترجمه آیه سجده این است: هر کس که می‌خواهد به خدا نزدیک شود، سجده کند. سجده کنید تا به خدا قرب پیدا کنید. داریم که بهترین حالات بنده با خدا موقعی است که سجده کند.
قرآن وقتی افراد خوب تاریخ را بیان می‌کند. می‌فرماید: در تاریخ آدم‌هایی بودند که «إِذا تُتْلى عَلَیْهِمْ آیاتُ الرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا»،(مریم/58). وقتی آیات خدا را برای آنها تلاوت می‌کردیم، سجده می‌کردند و گریه می‌کردند.
«عِبادُ الرَّحْمن»(فرقان/63) سیمای بنده‌ی خوب این است. «یَبیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّداً وَ قِیاماً»، (فرقان/64)، کسانی که تا صبح سجده می‌کنند. سجده هم از ارکان است. روایات داریم که اگر مؤمن کارش را خوب انجام دهد، اجرش بیشتر می‌شود. پرسیدند: یعنی چه؟ فرمود: رکوع و سجود را انجام دهید.
دو سجده وجود دارد که رمز است. در نماز دو بار سجده می‌کنیم. سجده اول یعنی خدایا من مواد غذایی داخل خاک بودم که از طریقه ریشه درخت‌ها ساقه و میوه شدم. آن ساقه گندم شد و بعد هم به نطفه تبدیل شد. من از آن نطفه به وجود آمدم. پس اصل ما نطفه بود. نطفه همان میوه بود. میوه همان خاک بود. پس اولین رمز سجده این است که ما خاک بودیم. بعد از سجده‌ی اول می‌نشینم. یعنی از خاک بلند شدیم و دوباره در دنیا‌ی زنده هستیم. سجده دوم یعنی می‌میریم و دوباره وارد خاک می‌شویم. سر از سجده دوم برمی داریم. یعنی روز قیامت دوباره از خاک بلند می‌شویم. پس این سجده کدام است. سجده‌ی ما زندگی ما است. «وَ کُنْتُمْ أَمْواتاً فَأَحْیاکُمْ ثُمَّ یُمیتُکُمْ ثُمَّ یُحْییکُمْ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»(بقره/28) از خاک به این دنیا آمدیم. دوباره در قبر وارد خاک می‌شویم. دوباره زنده می‌شویم. سجده هماهنگی با همه‌ی موجودات است. «وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ کَرْهاً»(رعد/15). قرآن می‌گوید: کل هستی در حال سجده است. اما هر کدام یک نوع هستند. چمن پیاده می‌رود. سرو سواره می‌رود. هرکسی در مسیر خودش در حال عبودیت است.
از امام رضا(ع) داریم «أَنَّ الْعِبَادَةَ الْعُظْمَى إِنَّمَا هِیَ الرُّکُوعُ وَ السُّجُودُ »(عیون أخبارالرضا، ج 2، ص 103). اوج عبادت رکوع و سجود است. یعنی قله‌ی عبادت رکوع و سجود است.
پیامبر(ص) می‌فرماید: «مَنْ سَجَدَ سَجْدَةً حُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِیئَةٌ وَ رُفِعَ لَهُ بِهَا دَرَجَةٌ»، (ثواب الأعمال، ص 34).
برکات سجده را می‌گوییم:
1- با یک سجده‌ی با توجه «حُطَّ عَنْهُ بِهَا خَطِیئَةٌ» گناهان بخشیده می‌شود. 2- «وَ رُفِعَ لَهُ بِهَا دَرَجَةٌ» درجه بالا می‌رود. 3- مباهات خداوند به او بیشتر می‌شود.
رسول اکرم(ص) فرمود: «إِنَّ الْأَرْضَ الَّتِی یَسْجُدُ عَلَیْهَا الْمُؤْمِنُ یُضِی ءُ نُورُهَا إِلَى السَّمَاءِ»، (مستدرک الوسائل، ج 4، ص 485) ، وقتی بر روی زمین سجده می‌کنیم، نور آن به آسمان می‌رود. 4- سجده گاه منور می‌شود. پیغمبر فرمود: اباذر آن منطقه‌ای که در آن عبادت می‌کنی، در روز قیامت شهادت می‌دهد. 5- سجده گواه قیامت است.
امیرالمؤمنین فرمود: اگر بدانید که در حال سجده چگونه رحمت خدا را دریافت می‌کنید، سر از سجده بر نمی‌داشتید.
امام رضا(ع) فرمود: «إِذَا نَامَ الْعَبْدُ وَ هُوَ سَاجِدٌ قَالَ اللَّهُ تَعَالَى عَبْدِی قَبَضْتُ رُوحَهُ وَ هُوَ فِی طَاعَتِی»(عیون أخبارالرضا، ج 2، ص 8) اگر انسان در حال سجده خوابش ببرد، خداوند به فرشته‌ها می‌گوید: نگاه کنید «قَبَضْتُ رُوحَهُ وَ هُوَ فِی طَاعَتِی» این فرد در سجده خوابش برده است. ا
میرالمؤمنین در سجده ضربت خورد. وقتی ضربت خورد، فرمود: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ»، (خصائص الأئمة، ص 63).
علی ابن ابیطالب هفتاد کمال دارد که روی کره زمین، هیچ احدی هیچ کدام از اینها را ندارد. شهادت حضرت علی(ع) مهم بود. تنها امامی که در سجده شهید شد حضرت علی(ع) بود. در جنگ خندق عمرو بن عبدود یک ضربتی به سر مبارک امیرالمومنین زد. از سر مبارک حضرت خون آمد. پیغمبر تا سر خونی علی را دید منقلب شد و فرمود: یا علی این چیزی نیست. یک بار دیگر هم سر تو خونی خواهد شد.
سی سال قبل از شهادت، امیرالمؤمنین پرسید: یا رسول الله! بهترین کار در ماه رمضان چیست؟ وقتی پیامبر جواب او را داد، امیرالمؤمنین نشست و رسول خدا گریه کرد و منقلب شد. گفتند: یا رسول الله! علی که چیزی نگفت. شما از ماه رمضان گفتید و این گریه ندارد. رسول الله فرمود: در همین ماه رمضان، علی شهید می‌شود.
علامه امینی صاحب الغدیر پشت حرم می‌ایستاد و گریه می‌کرد. گفتند: تنها روحانی پیرمردی که از همه بیشتر گریه می‌کند، علامه امینی است. وقتی به حرم می‌آمد، می‌گفت: السلام علیک یا مظلوم! مظلومتر از علیّ کسی نبود.
خدایا به آبروی سجده‌های علی(ع) به ما معرفت سجده و عبادت، خودسازی، جهاد و تلاش را عنایت بفرما. خدایا به ما توفیق کمک به محرومان، فقرا را عطا بفرما.
مأخذ: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.