اگر درباره تشریع ازدواج موقت ، مصالح و ضرورت هایى که در آن لحاظ شده ، با دیده انصاف نگریسته شود به این واقعیت اعتراف خواهیم کرد که قانون ازدواج موقت نه تنها هیچ گونه نقص و کاستى ندارد بلکه بهترین و عالى ترین خدمتى است که اسلام براى زن و مرد و بیشتر براى زن انجام داده است ، زیرا در دنیایى که آزادى جنسى و فحشاء براى جبران خلاء ناشى از ازدواج دایم تلقّى مى شود ، ازدواج موقت همراه با تعهّدات حقوقى ، اخلاقى و پاک دامنى و در عین سهولت و سادگى در کنار ازدواج دایم و در واقع مکمّل آن ، بهترین کار ممکن است . استاد مطهرى مى گوید : « ازدواج موقت از آن جهت تشریع شده است که ازدواج دایم به تنهایى قادر نبوده است که در همه شرایط و احوال رفع احتیاجات بشر را بکند و انحصار به ازدواج دایم مستلزم این بوده است که افراد یا به رهبانیت موقت مکلّف گردند و یا در ورطه کمونیسم جنسى غرق شوند . بدیهى است که هیچ پسر یا دخترى آنجا که برایش زمینه یک زناشویى دایم و همیشگى فراهم است ، خود را با یک امر موقتى سرگرم نمى کند » 1 . بنابراین ، ازدواج موقت یک نوع عقد شرعى است که ویژگى هاى خود را دارد و نباید آن را جایگزین ازدواج دایم دانست و همان انتظارها و توقع هاى ازدواج دایم را از آن داشت .
و اما در مورد زنان کرایه اى در اروپا و زنان خیابانى در ایران مى توان گفت : هر دو غیرمشروع ، آسیب رسان و درهم شکننده نهادهاى اجتماعى خانواده است . البته زنان خیابانى با زنانى آبرومند که به عقد ازدواج موقت درمى آیند متفاوت هستند و به هیچ عنوان نمى توان آن را با زنان کرایه اى در غرب مقایسه نمود ، چرا که عقد موقت از نظر ماهیت همانند ازدواج دایم و یک رابطه تعریف شده توأم با حقوق و امتیازاتى است که زن و مرد با اختیار و اراده شان آن را پدید مى آورند و بدین ترتیب عفت و کرامت انسانى خویش را پاس مى دارند . اگرچه امروز غرب متعه را ارتجاعى مى شمارد و در مقابله با اسلام آن را مورد ایراد قرار مى دهند ، اما برخى اندیشمندان دنیاى غرب ، به کمال و برترى قوانین ازدواج و خانواده در اسلام اعتراف مى کند و براى سامان دهى نظام خانواده و رهایى از بى بند و بارى جنسى ، راهکارهاى اسلام را پیشنهاد مى کند . از باب مثال « گوستاولوبون » فرانسوى یکى از مزایاى آیین اسلام را نوع ازدواج و تعدد زوجات ، آن هم به صورت محدود و مشروط راهگشا و نظام مند مى شمارد و در قسمتى از اعترافات خود این گونه مى گوید : « در غرب هم با وجود اینکه آب و هوا و طبیعت هیچ یک مقتضى براى وجود چنین رسمى نیست ، مع ذلک رسم وحدت زوجه رسمى است که ما آن را فقط در کتاب هاى قانون مى بینیم درج است ، خیال نمى کنم بشود این را انکار کرد که در معاشرت واقعى ما اثرى از این رسم ( رسم وحدت زوجه ) نیست . راستى من متحیّرم و نمى دانم که تعدد زوجات مشروع مشرق از تعدد زوجات سالوسانه اهل مغرب چه کمى دارد و چرا کمتر است ؟ بلکه من مى گویم که اولى از هر حیث بهتر و شایسته تر است » 2 .
گفتنى است که صنعت روسپیگرى نخستین بار توسط بانک جهانى ، صندوق بین المللى پول و آژانس هاى توسعه بین المللى آمریکا برنامه ریزى و حمایت شد . 3 در نهایت کار را به جایى رسانده اند که ازدواج را به نوعى ، عامل بدبختى زنان دانسته و روابط آزاد جنسى را نشانه استقلال فردى و دورى از اسارت مى پندارند .
روشن است که در این نگرش ، بازنده حقیقى ، زن است چرا که این روند به ضربات عاطفى در محیط خانواده و جامعه منتهى مى شود و این به معناى به بازى گرفتن عشق و محبت خانوادگى و تُهى کردن هر یک از زن و مرد از خصوصیات فطرى و انسانى شان مى باشد و بدون تردید نگرانى ها ، ناهنجارى هاى روحى و روانى و اختلالات در شخصیت زنان را چند برابر خواهد نمود . 4
زندگى شایسته انسان ، به صورت اجتماعى و در گرو برقرارى روابط با یکدیگر است . این روابط ، خواه تجارى باشد ، یا عاطفى ، جنسى و . . . زمانى سالم ، عادلانه و پایدار خواهد بود که قانونمند باشد وگرنه در معرض هرج و مرج ، ستمگرى ، سست بنیادى و زوال و تعدّى به یکدیگر خواهد بود .
در همه مسلک هاى بشرى یا الهى ، براى قانون مندى این روابط ، مقرّراتى وضع شده است . در قرآن مجید نیز به این مهمّ اشاره شده است 5 تا اصل پیدایش و نحوه این روابط ، قابل اثبات باشد و این تعهّدات ، ضمانت اجرایى یافته ، علاوه بر اینکه ، نظام اجتماعى را سامان دهد . بنابراین اجراى صیغه عقد ، یک علامت و نشانه و وسیله اى براى ابراز خواست هاى درونى است که نظام اجتماعى آن را به رسمیت شناخته است و پس از اجراى صیغه ، علاوه بر تعبّد شرعى ، اعلام پایبندى به قوانین اجتماعى آن جامعه است . براساس این انگاره ، ازدواج دائم یا موقّت ، تنها با گفتن دو کلمه تمام نمى شود بلکه مقرّرات و اهداف خاص خودش را دارد که عبارت است از :
. 1 زن و مرد در تمام مدّت ازدواج در کنار یکدیگر هستند
. 2 زن بعد از طلاق یا پایان مدّت ازدواج موقّت ، باید عدّه نگه دارد . یکى از دلایل عدّه چه بسا این باشد که اگر از مرد اول باردار شده ، وضعش مشخص شود
. 3 پدر و مادر موظف اند از فرزندى که از ناحیه ازدواج پدید مى آید ، حمایت کنند
شاید براى عده اى ، هدف ابتدایى ازدواج دائم ارضاى شهوت جنسى باشد ولى غالباً هدف از آن آرامش و تکامل در کنار همسر و تربیت نسل صالح است لذا از نکاح به « عقد » تعبیر مى شود .
« عقد » پیمانى دو سویه است که طرفین را به انجام امورى متعهّد مى کند و براى هر یک حقّى را به عهده دیگرى مى نهد . بنابراین عقد ازدواج ، تنها جارى کردن صیغه خاص بر زبان نیست بلکه تعهّدى است که از آن صیغه ناشى شده و دو طرف آن را مى پذیرند . بدیهى است اهداف و مقرّرات یاد شده ، در فحشا وجود ندارد و طرفین تعهّدى نسبت به همدیگر ندارند بلکه براى هر دو یا یکى از آنان ، لذّتى زودگذر حاصل مى شود و پس از آن هم بدون آنکه وظیفه و تکلیفى داشته باشند ، از یکدیگر جدا مى شوند ! اسلام بیش از هر چیز ، مى خواهد این روابط را قانون مند کرده و از ظلم و تجاوز و بهره کشى جلوگیرى کند بنابراین صیغه و زنا از جهت پیش زمینه ها و پیامدها بسیار متفاوت مى باشد .
( 1 ) نظام حقوق زن در اسلام ، مرتضى مطهرى ، چاپ نهم ، دى ماه 1359 ، ص . 47 ( 2 ) نظام حقوق زن در اسلام ( مجموعه آثار 19 ) ، مرتضى مطهرى ، تهران ، صدرا ، 1378 ، ص . 305 ( 3 ) . ک : تازه هاى اندیشه ، ش 2 ، ص . 47 ( 4 ) براى آگاهى بیشتر . ک : اسلام ، زن و جستارى تازه ، علامه سید محمدحسین فضل الله ، صص 224 به بعد . ( 5 ) « و زنان شوهردار ( – ( بر شما حرام است ) – ) مگر آنها را که ( – ( از راه اسارت ) – ) مالک شده اید ( – ( زیرا اسارت آنها در حکم طلاق است ) – ) اینها احکامى است که خداوند بر شما مقرّر داشته است . اما زنان دیگر غیر از اینها ( – ( که گفته شد ) – ) ، براى شما حلال است که با اموال خود ، آنان را اختیارکنید در حالى که پاکدامن باشید و از زنا ، خوددارى نمایید . و زنانى را که متعه ( – ( ازدواج موقت ) – ) مى کنید ، واجب است مهر آنها را بپردازید . و گناهى بر شما نیست در آنچه بعد از تعیین مهر ، با یکدیگر توافق کرده اید ( – ( بعداً مى توانید با توافق ، آن را کم یا زیاد کنید خداوند ، دانا و حکیم است ) – ) » .