فلسفه حروف مقطعه اول سوره ها چيست؟

حروف مقطعه در آغاز 29 سوره از قرآن كريم آمده است. نكته جالب درباره حروف مقطعه اين است كه در تاريخ مطرح نشده است كه عرب جاهلي و مشركان در مورد اين حروف در آغاز سوره ها، بر پيامبر خرده گرفته باشند، و اين مي رساند كه آنها با اين حروف مشكلي نداشتند و شايد معناي آنرا متوجه مي شدند.[1] اما مفسران در مواجهه با اين حروف راه هاي مختلفي پيش گرفته اند، برخي معتقدند اين حروف از متشابهات قرآن است كه خداى سبحان علم به آن را به خود اختصاص داده است. برخي معتقدند  اگر كسى بتواند آنها را آن طور كه بايد تركيب كند به اسم اعظم خدا دست يافته، همانطور كه از تركيب” الر” و” حم” و” ن”،” الرَّحْمنُ” درست مى‏ شود، چيزى كه هست ما انسانها قادر بر تركيب آن نيستيم. برخي اين حروف را سوگندهاي خداوند مي دانند، يعني خداوند به اين حرف سوگند مى‏ خورد بر اينكه قرآن كلام او است.[2] موارد ديگري نيز درباره حروف مقطعه ذكر شده است كه هيچ كدام تفسير اين حروف نيست، بلكه تنها احتمالات مفسران است كه براي آن دليل چندان محكمي هم ارائه نكرده اند.
اما آنچه با تحقيق در سوره هايي كه با اين حروف آغاز مي شوند، بدست آمده اينست كه اين حروف يك نوع ارتباط خاصي با مطالب وارده در آن سوره دارد؛ بنابراين سوره هايي كه حروف مقطعه اوايل آنها مشترك است، از يك سنخ مطالب بحث مي كنند. سوره هايي كه با الم شروع مي شوند شش سوره هستند: بقره، آل عمران، عنكبوت، روم،لقمان، سجده. در اين شش سوره همانطور كه ملاحظه مي شود سوره هاي آل عمران و بقره پشت سر هم قرار دارند و چهار سوره عنكبوت، روم، لقمان و سجده نيز پشت سر هم قرار گرفته اند و داراي مضامين يكساني هستند. هم چنين سوره هاي حاميم دار(حم) كه به آنها حواميم گفته مي شود نيز هفت سوره هستند: مومن، فصلت، شوري، زخرف، دخان، جاثيه، احقاف. تمام اين سوره ها از يك سنخ هستند و داراي مضمون و مطلب واحدي هستندو در قرآن پشت سر هم قرار گرفته اند. يا مثلا سوره اعراف كه با المص آغاز مي شود هم داراي مشخصات سوره هايي است كه با الم شروع مي شود و هم سوره ص. در واقع حروف مقطعه اوايل سوره به طور اجمال و رمز اشاره به تمام مطالب وارده در ان سوره دارد، پس از جهت آنكه الم دارد با سوره هاي الم دار مشترك، ولحن و لهجه آن را دارد و از آن جهت كه ص دارد ، لحن و لهجه سوره ص را دارد. سوره ق شكل خاصي دارد كه آن شكل و لهجه در تمام قرآن مشخص است.[3] علامه طباطبايي از اين نكات نتيجه گرفته اند كه اين حروف رموزى هستند بين خداى تعالى و پيامبرش كه معناى آنها از ما پنهان است و فهم عادى ما راهى به درك آنها ندارد، مگر به همين مقدار كه حدس بزنيم بين اين حروف و مضامينى كه در سوره‏ هاى هر يك آمده ارتباط خاصى هست. و چه بسا اگر اهل تحقيق در مشتركات اين حروف دقت كنند، و مضامين سوره ‏هايى را كه بعضى از اين حروف در ابتداى آنها آمده با يكديگر مقايسه كنند، رموز بيشتر برايشان كشف شود.[4]

پي نوشت:
[1] . تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية، تهران،1374، ج‏1، ص: 61
[2] . الميزان في تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم،1417ق ،ج‏18، ص: 6
[3] . رساله لب اللباب به ضميمه مصاحبات، محمد حسين طباطبايي، تاليف محمد حسين حسيني تهراني، به كوشش سيد هادي خسروشاهي،بوستان كتاب، قم،1389، بخش مصاحبات(ابحاث قرآني)، ص143
[4] . الميزان في تفسير القرآن، ج‏18، ص: 9-8