فلسفه خيرات چيست؟ و آيا فاتحه خواندن و خيرات نفعى براى مردگان دارند؟

از آيات شريفه[1] و اخبار وارده چنين استفاده مى‏شود: ارواح مردگان پس از مرگ و جدا شدن روح از بدن ثابت و باقى‏اند، و داراى نوعى از حيات كه مناسب آن جهان است مى‏باشند، ولى بدين تفصيل كه: صاحبان ايمان خالص و عقايد درست به ويژه شهداء راه حق، در عالم برزخ[2] (فاصله بين مرگ و قيامت) در عيش و رفاه و بر خوردار از الطاف و نعم پروردگارند، كفار و منافقين در عذاب و شكنجه[3] و افراد متوسط و مستضعف – يعنى كسانى كه از حقايق مذهب مطلع شده‏اند، و يا بر اثر سلطه استعمار بى اطلاع مانده‏اند – پس از مرگ در حالت شبيه خواب و اغماء تا آنگاه كه قيامت بر پا شود خواهند بود. و ياد كردن از مردگان و اقوام و دوستانى كه رهسپار عالم ديگر شده‏اند و انجام دادن عمل به نيت آنها بسيار مطلوب و جزء دستورات اكيد اسلامى است.[4]اما فلسفه اعمال خير براى اموات مانند دعاها و زيارات و انفاق اين است كه بدون ترديد مورد استفاده آنها قرار مى‏گيرد و آنها خوشحال و خرسند مى‏شوند، خيرات انجام شده گاهى وسيله تخفيف عذاب و خلاص از حبس و شكنجه آنها و گاهى سبب رفاه حال و ارتفاع مقام و درجه آنان مى‏شود، براى اثبات همين مطالب چند روايتى را بيان مي کنيم.
1. امام صادق (ع) فرمود چه مانعى داريد، از اينكه نيكى به پدر و مادر كنيد – زنده باشد يا مرده حتماً به نيابت آنها نماز و روزه و تصدق و حج كنيد كه پاداشش براى آنها و شما نوشته شود، به علاوه ثواب صله رحم را نيز دارد.[5]از اين روايت استفاده مى‏شود كه خيرات به پدر و مادر سه فائده دارد:
الف) رسيدن ثواب به اموات.
ب) همان ثواب به انجام دهنده خير داده مى‏شود.
ج) به علاوه ثواب صله رحم را هم دارد.
2. و باز فرمود: “همانا روزه و تصدق و حج و عمره و هر عمل نيكى از شما، ميت را سود مى‏بخشد و از عذاب نجات مى‏بخشد و به وى ابلاغ مى‏شود كه اين پاداش به وسيله فرزند يا برادر دينى تو است.[6] از اين روايت استفاده مى‏شود كه اموات، صاحب احسان را مى‏شناسند، و لو در دنيا نديده باشند و براى او دعا مى‏كنند و چه بسا فرزندى كه عاق پدر و مادر بوده با اهداء عملهاى نيك از گناه عقوق بيرون مى‏آيد.[7]امام صادق (ع) فرمود: خواندن قرآن براى پدر و مادر باعث تخفيف گناهان آنها مى‏شود و لو كافر باشند[8] و پيامبر اسلام  (ص) فرمود: هرگاه بچه‏اى به مكتب رفته همراه معلم بسم اللَّه الرحمن الرحيم را بگويد، خداوند برائت و آزادى آن كودك و پدر و مادر (از دنيا رفته‏اى او را) و معلم را امضاء مى‏كند.[9]از پيامبر (ص) نقل شده است كه فرمود: هديه بفرستيد براى مردگان خود پس گفتم كه چيست هديه مرده ها؟ فرمود: صدقه و دعا و فرمود ارواح مؤمنين هر جمعه به آسمان دنيا مقابل خانه‏ها و منزلهاى خود مي آيند و فرياد مى‏كنند هر يك از ايشان به آواز حزين با گريه، اى اهل من و اى پدر و مادر و خويشان من مهربانى كنيد بر ما (خدا رحمت كند شما را) به آنچه بود در دست ما و عذاب و حساب آن بر ماست و نفعش براى غير ما و هر يك فرياد مى‏كنند خويشان خود را كه مهربانى كنيد بر ما به درهمى يا قرص نانى يا جامه‏اى كه خداوند بپوشاند شما را از جامه بهشت پس گريست رسول خدا و ما هم گريه كرديم.[10]امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: هر گاه شخصي به نيت ميتي صدقه دهد خداوند جبرئيل را فرمان مي دهد که اين هديه را به قبر او برساند.[11]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1- معادشناسى، علامه سيد محمد حسين حسينى، تهران، ج3.
2- المصباح المنير، با ترجمه فارسى، آيةاللَّه مشكينى (نشر الهادى) ص33-28.
3- قيامت و قرآن، آيةاللَّه شهيد دستغيب شيرازى ،انتشارات صبا.
4- منازل الآخرة شيخ عباس قمى،انتشارات استاد احمد مطهرى، ص57-43، خيلى مفيد است.

پي نوشت ها:
[1]. بقره/260.
[2]. مؤمنون/100.
[3]. غافر/46.
[4]. ر.ك: مشكينى، على، المصباح المنير، قم، نشر الهادى، چ 2، 1370، ص32.
[5]. كلينى، يعقوب، اصول كافى، ترجمه مصطفوى، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، ج3، ص238، ج21، باب البرّ بالوالدين.
[6]. الحر العاملى، محمدبن الحسن، وسائل الشيعه، بيروت، دار احياء التراث العربى، چ 4، 1391، ج5، ص368، ح، 15.
[7]. ر.ك: المصباح المنير ،پيشين. ص32.
[8]. جعفر الهادى، قرآن در احاديث اسلامى، تهران، دار تحفيظ القرآن الكريم، چاپ سوم، 1402، ص66، روايت 89.
[9]. همان مدرك، ص68، روايت 93.
[10]. ر.ك: قمى، عباس، منازل الآخرة، انتشارات استاد احمد مطهرى، چاپ اول، 1379، ص44.
[11]. ر.ک: قمي، عباس، منازل الآخره، ص 29.