غیبت صغری مرحله اوّل امامت حضرت مهدی علیه السلام بوده است. از ابتدا چنین مقدر بوده که آن حضرت پس از رسیدن به امامت، بایستی بلافاصله از دید عمومی پنهان شود و در ظاهر از آنچه در جامعه رخ می دهد، فاصله بگیرد؛ هر چند در واقع او از نزدیک همه وقایع را احساس و ادراک می کند. باید توجه داشت که اگر آن غیبت، یکباره رخ می نمود ضربه سنگینی به پایگاه های مردمی و طرفداران امامت وارد می شد؛ زیرا مردم قبل از آن با امام خود ارتباط داشتند، در مشکلات به او رجوع می کردند و اگر ناگهان امام غایب می شد و مردم احساس می کردند که دیگر دسترسی به رهبر فکری و معنوی خود ندارند، ممکن بود – همه چیز از دست برود و آن جمع به تفرقه دچار شوند! بنابراین لازم بود که برای «غیبت تامه» زمینه سازی شود تا مردم به تدریج با آن خو بگیرند و خود را بر اساس آن بسازند. با غیبت صغری در واقع این زمینه سازی صورت گرفت، در این زمان امام مهدی علیه السلام ازدیده ها پنهان بود؛ ولی ایشان از طریق نمایندگان، وکیلان و یاران مورد وثوق با شیعیان خود ارتباط داشتند. [رهبری بر فراز قرون، ص 101 ] . ولی رفته رفته با به وجود آمدن آمادگی – پس از گذشت مدت 69 سال – به دستور خداوند آن حضرت در پرده پنهان زیستی تمام و کامل قرار گرفتند.
توضیح بیشتر آنکه : اگرچه غیبت آخرین امام معصوم(ع) در روایات پیش بینی شده بود، ولی زمانی که امام حسن عسکری(ع) به شهادت رسید، شیعیان به دلیل پیشینه ای 250 ساله که از حضور یازده امام معصوم(ع) در جامعه داشتند، به راحتی نمی توانستند غیبت کامل امام از جامعه را بپذیرند و به همین دلیل هم بود که برخی شیعیان پس از شهادت آن حضرت تا مدتی دچار حیرت و سرگردانی شدند. بنابراین، لازم بود که قبل از آغاز غیبت کبرا و قطع کامل ارتباط امام با جامعه، برای مدتی رابطه امام با مردم با واسطه نایبان خاص ادامه داشته باشد، تا مردم به تدریج آماده پذیرش غیبت کامل امام و مراجعه به فقها ـ به عنوان نایبان عامّ امام زمان(ع) ـ شوند.
به بیان دیگر، دوران غیبت صغرا، دوران تمرین و آماده سازی شیعیان برای ورود به دوران غیبت کبرا بود. در همین دوره بود که به تدریج، همه فرقه های پراکنده ای که پس از شهادت امام یازدهم در موضوع جانشینی آن حضرت به وجود آمده بودند، از میان رفتند و همه شیعیان بر پیروی از فرزند امام حسن عسکری(ع) به عنوان امام دوازدهم به وحدت و اتّفاق نظر رسیدند. شیخ مفید(ره) پس از نقل خبری از «حسن نوبختی»، نویسنده کتاب «فرق الشیعه»، در زمینه چهارده گانه ای که پس از شهادت امام حسن عسکری(ع) به وجود آمدند، می گوید: «از این فرقه هایی که از آنها یاد کردیم، در زمان ما؛ یعنی در سال 373 ق. هیچ فرقه ای مگر امامیه دوازده امامی باقی نمانده است؛ یعنی کسانی که امامت فرزند حسن [عسکری] را که به نام رسول خدا(ص) نامیده می شود، پذیرفته و به حیات و بقای او تا روزی که با شمشیر قیام کند، یقین دارند».(سید مرتضی، الفصول المختاره، مندرج در مصفات الشیخ المفید، ج 2، ص 221)
گفتنی است، آماده کردن مردم برای ورود به دوران غیبت از سال ها پیش از غیبت امام مهدی(ع) و از زمان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) آغاز شده بود و آن امامان بزرگوار رابطه خود را با مردم کم کرده بودند و آنها را در امور مختلف اعتقادی و فقهی به فقها و محدثان شیعه که در مراکز شیعه نشینی چون قم حضور داشتند، ارجاع می دادند، تا به تدریج مردم با این رویه خو بگیرند. علی بن حسین مسعودی، یکی از مورخان بزرگ تاریخ اسلام، در این زمینه می نویسد:«روایت شده که ابوالحسن عسکری [امام هادی(ع)] خود را از بسیاری از شیعیان پوشیده می داشت و جز تعداد اندکی از یاران خاصّ آن حضرت، ایشان را نمی دیدند و هنگامی که امر [امامت] به ابومحمد [امام حسن عسکری(ع)] منتقل شد، ایشان چه با یاران خاص خود و چه با مردم عادی از پشت پرده سخن می گفت مگر هنگامی که آن حضرت برای رفتن به دارالخلافه از خانه خارج می شد. این شیوه تنها از سوی آن امام و پیش از ایشان از سوی پدرشان در پیش گرفته شد تا مقدمه ای برای غیبت صاحب الزمان باشد و مردم با این شیوه خو بگیرند و غیبت را انکار نکنند». (علی بن حسین مسعودی، اثبات الوصیـه للامام علی بن ابی طالب(ع)، ص 272) این سخن امام مهدی(ع) که می فرماید: «… و امّا در رویدادهایی که برای شما پیش می آید، به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ زیرا آنها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا بر ایشان هستم» ( شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمـ［، ج 2، ص 483، ح 4) نیز شاهدی بر این مدعاست که آن حضرت در دوران غیبت صغرا، مردم را برای ورود به دوره غیبت کبرا آماده نموده و با تعیین فقها به عنوان مرجع مردم در همه رویدادهای پیش روی جامعه اسلامی، از سرگردانی و بلاتکلیفی آنها در این دوران پرابتلا جلوگیری کردند.