خانه » همه » مذهبی » قساوت قلب و درمان آن

قساوت قلب و درمان آن


قساوت قلب و درمان آن

۱۳۹۲/۰۹/۱۹


۲۷۱۱ بازدید

قساوت قلب و راه درمان آن؟

قساوت در لغت به معنی غلظت ، شدّت و صلابت قلب است. وقتی گفته می شود: قسا قلبه یعنی قلبش مانند سنگ سخت است .و در اصطلاح اخلاق به معنی قلب کسی است که از دیدن ناراحتی و رنج و مصیبت دیگران متاثر نمی شود و دلش به رحم نمی آید و برای کسی دلش نمی سوزد. جنودعقل وجهل ص :
238
بیماری قساوت قلب و سنگدلی
یکی از بیماری های خطرناک اخلاقی انسان قساوت قلب است . شکّى نیست که این خوى از غلبه درندگى و سبعیّت ناشى مى شود و آدمی را به حیوانات وحشی و درنده شبیه می سازد. اکثر صفات ذمیمه، مانند ظلم و بی رحمی ، آزار رساندن به دیگران ، ناشنیدن داد خواهی مظلومان ، بی توجهی نسبت به ضعیفان و فقرا و جنگها و خون ریزی ها در طول تاریخ به راه افتاده و امثال آن بر این خوى زشت مترتّب مى شود. تمام گرفتاری امروز و گذشته بشریت، ناشی از رفتار بی رحمانه این گونه افراد است .
کسانی که به سبب رفتار ناشایست خود در دنیا، در سرای آخرت گرفتار عذاب سخت الهی می شوند و خدای متعال به آنها وعده جهنم داده است.
، چنانچه در آیه شریفه [22] از سوره زمر فرماید: فَوَیْلٌ لِلْقَاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللّهِ أولئِکَ فِی ضَلالٍ مُبِیْنٍ ویل (که جایگاهی در جهنم است) جایگاه کسانی است که دلشان دچار قساوت و غفلت از یاد خدا شده است ، ایشان در گمراهی آشکار هستند.
نحوه به وجود آمدن قساوت قلب بسیار ساده است. انسان از ابتدا که قساوت قلب ندارد. با دور شدن از معنویات و در دنیا فرو رفتن و به گناه آلوده شدن، قساوت قلب و زنگار دل نیز شروع می شود. روحی که از خدا نشأت گرفته و می تواند به جایی برسد که « به جز خدا نبیند» ، حالا در دست یک انسان بیچاره دارد ذبح می شود و لحظه لحظه از موطن اصلی خود که همانا ملکوت باشد دور می گردد.
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک چند روزی قفسی ساخته اند از بدنم
یک گناه، یک نقطه سیاه در قلب ایجاد کرده و تکرار برگناه، این نقطه را بزرگ تر می گرداند تا این که تمام قلب سیاه می شود. این قلب سیاه، محصول عمل چه کسی است غیر از خودمان. مطابق روایات، قساوت قلب، بدترین عقوبت برای بندگان است(1). پس اگر دچار آن شدیم باید فوراً در صدد رفع آن بر آییم.
قلب، همان روح است و این مشکلی که بر روح وارد آمده از ناحیه خود ماست. خداوند می فرماید: اعمالشان چون زنگاری بر دل هایشان نشسته است. (مطففین/14)
این آیه نشان می دهد که سبب قساوت و زنگار دل، اعمال خود انسان هاست.
به طور تفصیلی نیز مواردی که باعث قساوت و زنگار دل می شود را بر می شماریم.
1- دوستی شهوات: کسی که دلش با دوستی شهوات دنیایی باشد قلب او از یاد خدا محجوب می گردد.(2)
2- کثرت کلام و زیاد سخن گفتن به غیر ذکر خدا قساوت قلب می آورد.
3- آرزوهای بلند دنیایی: خداوند به حضرت موسی فرمود: ای موسی! آرزویت را در دنیا دراز مکن که قلبت سخت و انعطاف ناپذیر می شود.(3)
4- رفت و آمد با دوستانی که اهل بی بند و باری و حرام باشند.
5- پیامبر فرمود: چهار چیز قلب را می میراند: 1- گناه بر روی گناه افزودن 2- هم سخن شدن زیاد با زنان 3- بگو مگو کردن با احمق – تو می گویی و او می گوید و هرگز به راه نمی آید – 4- همنشینی با مردگان. عرض شد یا رسول الله منظور از مردگان چیست؟ فرمود: هر توانگر خوش گذران.(4) هم چنین از امیر مؤمنان روایت شده: اشکها خشک نمی شوند مگر به سبب سختی دلها; و دلها سخت و سنگین نمی شوند مگر به سبب فزونی گناه(5)
6- خندیدن زیاد
7- شنیدن لهو و لعب، چه در قالب موسیقی مناسب مجالس لهو و لعب و چه در قالب حرف های پراکنده دوستان( البته باید توجه داشته باشیم که مراد از حرف های پراکنده، حرف هایی است که ثمره مفید دنیایی و اخروی نداشته و باعث غفلت انسان نیز می شود. این طور نیست که شاد بودن، موجب قساوت قلب شود. البته شادی باید هدایت شده باشد.)
8- دنبال شکار رفتن برای تفریح
9- امام صادق علیه السلام: خداوند متعال به موسی(علیه السلام) وحی فرستاد که ای موسی از فزونی اموال خوشحال مباش، و یاد مرا در هیچ حال ترک مکن; چرا که فزونی مال غالبا موجب فراموش کردن گناهان است و ترک یاد من قلب را سخت می کند.(6)
راهکارهایی برای مبارزه با قساوت قلب
1- توبه: امام صادق علیه السلام می فرماید برای قلوب زنگار است مانند زنگاری که بر مس است پس آن را با استغفار جلا دهید.
توبه سه رکن دارد 1- پشیمانی از انجام گناه 2- تصمیم بر ترک گناه 3- جبران گذشته
2- کم کردن آرزوهای دنیایی
3- عبادت خداوند: در زندگی جایی برای عبادت باز کنیم.
4- صدقه دادن و با فقرا رفت و آمد کردن و دیدن محیط زندگی آنان نیز در رفع قساوت و زنگار دل مفید است.
5- معاشرت با انسان های مؤمن و با ایمان
6- ترک مخاصمه و جدل و دعوا
7- ترک جدی گناهان که از همه مهم تر است.
8- شنیدن موعظه ها، خصوصاً سخنان حکمت آمیز ائمه معصومین علیهم السلام ( مانند نهج البلاغه خصوصاً بخش حکمت ها و مباحث دنیا
9- پیامبر فرمود: این قلوب را زنگار می گیرد هم چنان که آهن را زنگار می گیرد وقتی آب به آن رسد. گفته شد جلاء آن چیست؟ حضرت فرمود: زیادی یاد مرگ و تلاوت قرآن. (7)
10- رفتن به مجالس علم. زیرا خداوند قلب ها را با نور حکمت زنده می گرداند هم چنان که زمین مرده را به باران زنده می کند.(8)
11- اطعام به مساکین و رسیدگی به یتیمان، قلب انسان را نرم می کند.(9)
12- امام علی علیه السلام می فرماید: قلبت را با موعظه زنده کن … و او را با یاد مرگ ذلیل گردان[ و خاشع کن]….. و اخبار گذشتگان را بر او عرضه نما.(10)
13- برای قلب جلائی غیر قرآن نیست.(11)
14- تفکر، حیات و زندگی قلب است. (12)
15- روزه گرفتن نیز انسان را به خود آورده و در رفع زنگار قلب مفید است.
16- خواندن ادعیه ای که از معصومین علیهم السلام رسیده و توجه به معانی بلند آنها بسیار مؤثر است. مناجات خمسة عشر که در مفاتیح الجنان آمده، بسیار زیباست. (این مناجات مشتمل بر پانزده دعاست با نام های مناجات التائبین، مناجات الشاکرین، مناجات الخائفین، مناجات المفتقرین و … که مناسب حال هر انسانی در این دعاها ، مضامین زیادی آمده است.)
17- عبادت با توجه: به عنوان مثال وقتی می خواهیم نماز بخوانیم فکر کنیم آخرین نمازمان است.
درمان قساوت و سنگدلی
در ابتدا یاد آوری می نماییم که بر طرف کردن قساوت و کسب مهرورزى و رحمت، کاری بسیار دشوار است، زیرا قساوت صفتى است که در دل استوار شده و ترک آن به آسانى میسّر نمی باشد.
بنابراین راه علاج و درمان کلی آن این است که بر صفات و رفتار اختیارى که مترتّب بر رحمت و مهربانى است، مواظبت نماید، و خود را بر این کار مکلّف سازد تا به تدریج قساوت از میان برود و رحمدلى پدید آید. در ادامه به برخی از عوامل رفع سنگدلی و ایجاد رقت و نرمی دل اشاره می نماییم.
1. اجتناب از پرخورى
2. اجتناب از مجالس لهو و لعب.
3. کمک به مستمندان و دلجویى از ایتام و افراد بى سرپرست، دل را نرم و رقیق می کند.
4. معاشرت با افراد صالح ونیکوکار و نشست و برخاست با علماء و شخصیت هاى بر جسته و وزینى که خود مظهر صفا و تقوا هستند.
5. رفتن به عیادت بیماران، نافع است.
6. رفتن به زیارت اهل قبور و یاد مرگ، از قساوت دل می کاهد. در اخبار است که ربیع ابن خثیم در خانه خود قبری کنده بود و هر وقت که احساس قساوت می کرد ، درون آن می خوابید و این آیه از قرآن را می خواند ربّ ارجعون لعلّی أعمل صالحا» مومنون ، 99 یعنی بار خدایا مرا باز گردان ، باشد که اعمال شایسته انجام دهم. سپس بیرون می آمد و به خودش می گفت : اکنون باز گشته ای، اعمال خود را از سر گیر پیش از اینکه دوباره به سوی قبر باز گردی.
7. دست کشیدن به سر یتیمان و دلجویی از ایشان دل را نرم میسازد .در روایتی آمده است : اگر کسی از قساوت قلب خود ناراحت است ، پس به یتیمی نزدیک شود و با او ملاطفت نماید و سر او را مسح کند ، به اذن الهی قلبش نرم خواهد شد، زیرا این حق یتیمان است. من انکر منکم قساوة قلبه فلیدن یتیما فیلاطفه و لیمسح رأسه یلن قلبه باذن اللّه، فان للیتیم حقّا. ثواب الاعمال ، 81 1
8. یاد خدا دل را نرم و آرام می کند.
9. خود سازی و تهذیب نفس در این زمینه تاثیر کلی و اساسی دارد.
10. یکى از عواملى که باعث صفاى دل و زدون حالت قساوت مى شود عبادت است؛ یعنی همین دعاها و نیایش ها و نمازهاى سازنده . البته اگر با شرائط ویژه اش ادا گردد. یعنى در وقت نشاط، با توجه کامل به خدا و در محیطى با فراغت و دور از سر و صدا و جنجال برگذار شود. در این زمینه بسیار بجاست که شما نیز با امام سجاد (ع) هم نوا گشته و مناجات شاکین را بخوانید (مفاتیح الجنان، مناجات خمسه عشر).
11. همچنین تلاوت قرآن با توجه به آیات الهى نیز مؤثر است. و نیز عامل دیگر طلب صفاى دل از خدا است.
منابع:
1- میزان الحکمة، ح16995
2- میزان الحکمة، ح16985
3- میزان الحکمة، ح17000
4- میزان الحکمة، ح17023
5- . بحارالانوار، ج 7، ص 55
6- . بحارالانوار، ج 7، ص 55
7- میزان الحکمة، ح17049
8- میزان الحکمة، ح17032
9- میزان الحکمة، ح17043
10- نهج البلاغه، نامه 31
11- نهج البلاغه، خطبه 176
12- میزان الحکمة،17030

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد:

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد