قمار چيست و حكم اقسام چهارگانه آن چيست؟

 قرآن كريم در آيات 90 و 91 سوره مائده و 219 سوره بقره تعليل كرده است كه پـرداختن بـه قمـار و قماربـازي موجب پيدايش دشمني و كينه ميان مردم و دوري آنان از ياد خدا و عبادت او مي شـود. به همين علت همه فرق اسلامي بر حرام بودن قمار اجماع دارند. عـلاوه بـر اجمـاع، عقـل نيز به استناد قبح «اكل مال به باطل» آن را حـرام مـي دانـد. دليـل ديگـر ممنوعيـت قمـار مي تواند آثار مخرب آن بر زندگي فردي، اجتماعي و رشد اقتصادي يك جامعه باشد.

 براي يافتن تعريف قمار بايد بـه منـابع فقهـي رجـوع كـرد اكثـر فقيهان در بيان مفهوم قمار به دو عامل مهم «بازي با آلات قمار» و «برد و باخت» اشاره كرده اند، همان گونه كه شيخ انصاري با اشاره به تعريف اهل لغت قمار را «بازي بـا يكـي از آلات قمار به شرط برد و باخت» مي داند. ايشان با در نظر گرفتن عامـل بـرد و باخـت يا عدم آن و همچنين لحاظ كردن عامل بازي با وسايل مخصوص قمار يا عدم آن چهار حالت را براي قمار متصور دانسته است:

1. بازي با وسايل مخصوص قمار همراه با شرط بندي و برد و باخت: در اين حالت، فقيهان شيعه و عامه به اتفاق، حكم به حرمت داده اند.

2. بازي با غير وسايل قمار همراه با شرط بندي و برد و باخت: در حرمت اين حالت نيز اختلاف نظري وجود ندارد و حتـي در خصـوص آن ادعـاي اجمـاع شـده اسـت. ايـن حالـت داراي مفهومي عام تر از حالت اول است ، زيرا مصاديق حالت اول را نيز شـامل مـي شود. به بيان ديگر، وقتي بازي كردن بدون وسايل مخصوص قمار با شرط برد و باخت قمـار و حرام است، پس به طريق اولي بازي كردن با اين وسايل همراه با برد و باخت قمـار و حرام است. در واقع در اين حالت شرط عوض (مراهنه) به عنوان عنصـر اساسـي تحقـق قمار مورد توجه قرار گرفته است.

3. بازي با وسايل مخصوص قمار بدون شرط بندي و برد و باخت: درخصوص حرمت حالت سوم اتفاق نظر وجود ندارد. برخي از فقهـا صـرف بـازي با وسايل مخصوص قمار و بدون شرط برد و باخت را مشمول حكم قمار مي داننـد. گروهي ديگر در قمار دانستن اين حالت ابراز ترديد كـرده بـرد و باخت را در تحقق مفهوم قمار و تسري حكم آن شرط مي دانند. شيخ انصاري نيز ضمن بيان اين نظر، در نهايت با اسـتناد بـه روايـاتي كـه در آن صرف بازي و لعب داير مدار حكم حرمت قرار گرفته است، بـرد و باخـت را در حرمـت بازي با وسائل قمار شرط نمي داند. از دريچه اين ديدگاه، صرف بـازي بـا وسـايل قمار به علت صدق عنوان ميسر بر آن و بازداشتن از ياد خدا داراي حرمت شرعي تلقـي شده است. 

4. بازي بدون وسايل قمار و بدون شرط بندي و برد و باخت: درخصوص حالت چهارم، نظر فقيهان بر حليت و جواز است، زيـرا در آن از وسـايل مخصوص قمار استفاده نشده و شرط برد و باختي نيز وجود ندارد.

منبع: 

مقايسه قرارداد اختيار معامله و قمار در حقوق ايران و انگليس، جواد حسين زاده، پژوهش هاي حقوق تطبيقي، دوره 17 شماره 4، زمستان 1392. 

احكام قمار و پيامدهاي آن، محمد باقر شريعتي سبزواري.