لذتهاي مادي را شيطان نزد انسان زيبا جلوه داده يا خداوند؟

در آيه 14 سوره آل عمران، به جلوه گري برخي لذت هاي مادي براي انسان اشاره شده است:
«زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَ الْبَنِينَ وَ الْقَنَاطِيرِ الْمُقَنطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّةِ وَ الْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَ الْأَنْعَمِ وَ الْحَرْثِ  ذَالِكَ مَتَعُ الْحَيَوةِ الدُّنْيَا وَ اللَّهُ عِندَهُ حُسْنُ الْمََاب»محبّت امور مادى، از زنان و فرزندان و اموال هنگفت از طلا و نقره و اسبهاى ممتاز و چهارپايان و زراعت، در نظر مردم جلوه داده شده است (تا در پرتو آن، آزمايش و تربيت شوند ولى) اينها (در صورتى كه هدف نهايى آدمى را تشكيل دهند،) سرمايه زندگى پست (مادى) است و سرانجام نيك (و زندگىِ والا و جاويدان)، نزد خداست.
فعل « زُيِّنَ» در اين آيه بصورت مجهول ذكر شده و مفسران درباره اينكه فاعل اين فعل چه كسي است، دو ديدگاه ارائه داده اند. برخي معتقدند خداوند براي آزمايش بندگان مومن خود و نيز براي كيفر دادن كافران است كه اين نعمتها را در نگاه آنها زيبا جلوه داده است، تا ببيند آيا مومنان راه او را ادامه خواهند داد و استقامت خواهند داشت يا نه.[1] موافقان اين ديدگاه به آيات 7 و 8 سوره كهف استناد مي كنند كه مي فرمايد:
« إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلا، وَ إِنَّا لَجاعِلُونَ ما عَلَيْها صَعِيداً جُرُزا» اين مائيم كه بين دلهاى شما و آنچه در زمين است رابطه محبت برقرار كرده ‏ايم، تا شما را بيازماييم، و معلوم كنيم كه عملكرد كداميك از شما بهتر است، و همين ما بزودى همه اين محبوبهاى دنيايى را در نظرتان چون خاكى خشك بى ‏ارزش خواهيم كرد.
صاحبان اين ديدگاه معتقدند خداوند اين علاقه ها را در نهاد و فطرت انسان قرار داده تا او را آزمايش نمايد و در نتيجه فاعل فعل «زُيِّنَ» در اين آيه كسي جز خداوند نيست.[2] اما گروهي ديگر معتقدند لذت هايي كه نيك و پسنديده است را خداوند زيبا ساخته و لذت هاي زشت و قبيح را شيطان زينت داده است.[3] به عنوان نمونه علامه طباطبايي معتقد است نوعي جلوه گري دنيا و زيبايي ها و نعمت ها وجود دارد، كه بوسيله آن بنده سعادت اخروي را كسب مي كند، و خشنودى خداى را در مواقف مختلف زندگى و با اعمالى گوناگون و به كار بردن مال و جاه و اولاد و جان به دست مي آورد. و اين خود سلوكى است الهى و پسنديده، كه خداى تعالى اين گونه مشاطه‏ گريها را به خودش نسبت داده، كه در اين آيه به آن اشاره شده است:« قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْق» بگو چه كسى زينت دنيايى را كه خدا براى بندگانش درست كرده و نيز رزق پاكيزه را حرام نموده است.
اما قسم ديگر جلوه‏ گرى دنيا در نظر خلق به اين شيوه است كه دلها شيفته دنيا شده، و متوجه آن و غافل از ما وراى آن شود، و از ذكر خدا بى خبر گردد، اين قسم جلوه‏ گرى تصرفى است شيطانى و مذموم كه خداى سبحان آن را به شيطان نسبت داده، و بندگان خود را از آن بر حذر داشته است. چنانچه خداوند در اين باره مي فرمايد:«وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُم» يعني فريبكاري ها متعلق به شيطان است و تنها خداوند اجازه اين فتنه گري ها را به شيطان داده است تا هم خود شيطان به كمال شقاوت خود برسد و هم انسان مورد آزمايش قرار گيرد و زمينه تربيت بشر فراهم شود. چنانچه فرمود:«أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُون». اين نوع جلوه گري ها گاهي به خداوند نسبت داده مي شود، كه اين نسبت در طول نسبتي است كه به شيطان دارد و در واقع نشان دهنده اذني است كه خداوند به شيطان داده تا مشخص شود كه هر دخل و تصرفي كه در ملك خداوند مدبر صورت مي گيرد به اذن او و اراده و مشيت اوست.
طبق اين ديدگاه اين نوع زيبا جلوه دادن زينت هاي دنيا كه نوعي فريب دادن است، تنها از شيطان ساخته است، و در نتيجه فاعل «زين» در اين آيه از آن جهت كه اشاره به علاقه مذموم و غافل كننده است(حب شهوات)، شيطان است نه خداي متعال.[4] پي نوشت:
[1] . بحرالعلوم، سمرقندى، نصربن محمد بن احمد ،بي تا، بي جا، ج‏1، ص: 198؛  تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية، تهران،1374، ج‏2، ص: 457
[2] .  تفسير نمونه، ج‏2، ص: 457
[3] . أحكام القرآن،الجصاص، احمد بن علي، دار احياء التراث العربى، بيروت،1405، ج‏2، ص: 286؛  التبيان في تفسير القرآن، طوسي،محمد بن حسن، دار احياء التراث العربى، بيروت، بي تا، ج‏2، ص: 411
[4] . الميزان في تفسير القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه، قم،1407، ج‏3، ص: 96-97