مراد از ساعتى که در مفهوم زمان به کار مى رود یکى از دو معناى ذیل است.
1. ساعت عرفى: مراد بخشى کوتاه از زمان است که در عرف، بویژه پیش از اختراع ساعتِ متداول امروزه، رواج داشت، مثل آنکه گفته مى شد: ساعتى صبر کن یا ساعتى نزد من بمان.
. ساعت نجومى: ساعت نجومى به دو نوع؛ ساعت مستوى [ مستقیم؛ معتدل] و معوج تقسیم مى شود. مراد از ساعت مستوى یک بیست و چهارم از مجموع 24 ساعت شبانه روز است. و مراد از ساعت معوج یک دوازدهم ساعات شب یا روز است، که هر کدام جدا گانه به دوازده بخش تقسیم مى شود که هر بخش یک ساعت محسوب مى گردد. البته در روزها و شبهاى غیر معتدل که اوج آن در اوائل تابستان و زمستان خواهد بود، ساعت معوج با مستوى تفاوت مى کند. به عنوان مثال، در شبهاى بلند و روزهاى کوتاه، یک ساعت معوج شب از ساعت مستوى آن بیشتر و یک ساعت معوج روز از ساعت مستوى آن کمتر خواهد بود. (1) عنوان یاد شده در روایات و به مناسبت در کلمات فقها به کار رفته است.
عنوان ساعت، گاه در روایات بر ساعت عرفى؛ یعنى بخشى کوتاه از شب یا روز که اختصاص به حکم یا حالتى دارد، اطلاق شده است. (2) مانند اینکه در روایتى بر بین طلوع سپیده صبح و طلوع خورشید اطلاق ساعت شده و بر وقت میان مغرب و عشا ساعت غفلت اطلاق شده . یا در روایتى دیگر، تفکر ساعتی برتر از یک شب عبادت دانسته شده و در روایتی دیگر در ازدواج موقت تعیین زمان به یک یا دو ساعت صحیح دانسته نشده که فقها آن را به ساعت عرفى ـ که مدت زمان آن معلوم نیست ـ حمل کرده اند. بنابر این، چنانچه زمان آن با ساعت متداول امروزى که دقیق و منضبط است تعیین شود، عقد صحیح خواهد بود. (3)
در روایات، ساعت به ساعت نجومى و تقسیم شبانه روز به 24 ساعت نیز اطلاق شده است، از جمله از امام صادق علیه السّلام نقل شده که ساعات هر یک از شب و روز دوازده ساعت و بهترین ساعت شبانه روز، اوقات نماز است. (4) به گفته برخى، مراد از ساعت در این روایت بر حسب ظاهر، ساعت نجومى معوج است. (5)
——————————————————————————–
(1) لغت نامه دهخدا
(2) بحار الأنوار 89/ 173 ؛ الحدائق الناضرة 10/ 138 ؛ مستند الشیعة 6/ 123
(3) مرآة العقول 12/ 190 ؛ ملاذ الأخیار 12/ 61 ؛ وسائل الشیعة 21/ 58 ؛ جواهر الکلام 30/ 177
(4) الخصال/ 488 ؛ وسائل الشیعة 7/ 66
(5) بحار الأنوار 89/ 173 و 82/ 259 .