انسان‎ها در ظهور امام مهدی(عج) نقش بسزایی دارند؛ همان گونه که در غیبت حضرت نقش داشته‌اند. در قرآن خداوند می‎فرماید که «إِنَّ اللّهَ لاَ یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ»؛ یعنی خداوند قرار نیست چیزی را تغییر دهد مگر اینکه خود انسان‌ها بخواهند آن را تغییر دهند؛ یعنی، این انسان‎ها هستند که حاکم به سرنوشت خود و تغییر وضع موجود خواهند بود و به طور قطع از عوامل تاثیرگذار در زمان ظهور میل اجتماعی خواهد بود. در توقیع شریف امام مهدی(عج) نیز آمده است که اگر شیعیان مجتمع شوند و قلب واحدی پیدا کنند ظهور ما به تاخیر نمی‎افتد؛ یا در روایت دیگر که آمده است «لو إجتمع على الامام(عج) عده أهل بدر لوجب علیه الخروج»؛ یعنی اگر برای امام سیصد و سیزده یار به اندازه یاران پیامبر(عج) در جنگ بدر می‎بود، برای امام زمان(عج)، قیام و خروج واجب می‎شد، بنابراین ما انسان‎ها در زمینه‌سازی ظهور نقش کلیدی داریم.
در این راستایکی از مباحث مهم در عرصه مهدویت، نحوه ایجاد آمادگی در مردم جهان و زمینه سازی برای رشد عقلی و فکری مردم است. در اندیشه شیعه، مهدویت یک اندیشه جهانی فراگیر، جامع و کامل برای رهایی بشر از چنگ مشکلات و سختی ها و ناراستی ها و تشکیل امت واحده جهانی در ذیل حکومت و امر جهانی و با یک قانون واحد و با مدیریت واحد جهانی است. وقتی اندیشه مهدویت دارای ابعاد مختلف جهانی است، باید معارف و آموزه های آن نیز جهانی شود. یعنی همه مردم دنیا با این معارف آشنا شوند و بتوانند از ژرفای معارف مهدوی آگاه شده، از محاسن و زیبایی های آن با خبر گردند. در این راستا یکی از مسئولیت های مهم ما، گسترش و تعمیق عالمانه موضوعات و مسائل مهدوی به دنیا است که در واقع با این کار درصدد شکل گیری چند تحول جهانی در عرصه مهدویت هستیم. در این راستا چند مولفه باید مد نظر قرار گیرد:
۱. رشد فکری و عقلی مردم: مولفه اول مربوط به رشد افکار و اندیشه های مردم در زمینه های مختلف است. یعنی هم نسبت به قیام و ظهور امام زمان(ع) آشنا شوند، هم از موعودگرایی اصیل و راستین اطلاع داشته باشند، هم بسترهای پذیرش حکومت واحد جهانی را در دنیا فراهم سازیم. لازمه این کار این است که ما برنامه ریزی ها و اقدامات مختلفی را برای گسترش معارف مهدویت به دنیا داشته باشیم.
۲. آمادگی جهانی برای ظهور: مولفه دوم بحث آمادگی جهانی است یعنی باید بتوانیم به کمک اندیشه موعودگرایی، ضمن ایجاد وحدت و همدلی در جهان بتوانیم دلها و جان ها را مشتاق ظهور امام زمان(ع) کنیم و در عین حال کمک کنیم که آمادگی های لازم برای درک عصر ظهور در مردم فراهم شود. لازمه این آمادگی جهانی گسترش فرهنگ انتظار پویا و اصیل در میان همه مردم است. یعنی به هر حال برای تحقق یکی از شرایط ظهور لازم است که مردم دنیا از آمادگی های لازم و یک انتظار صحیح برخوردار شوند و احساس نیاز و احتیاج به ظهور منجی در آنها به وجود آید.
۳. ایجاد انقلاب جهانی: مولفه سوم بحث ایجاد انقلاب جهانی است، یعنی این انتظار و آمادگی باید منجر به اعتراض و نارضایتی عمومی در سطح جهان گردد، و باعث ناخشنودی مردم از دولت ها و حکام نالایق و ناشایست خود شود. زمانی این اعتراض ها به وجود می آید که ما بتوانیم ضمن ایجاد معرفت نسبت به مهدویت آنها را با چالش ها و بحران های فراوان جامعه انسانی بیشتر آگاه کنیم، و نیازهای واقعی شان را به آنها بنمایانیم.
۴. تشکیل صفوف حق طلبان: مولفه چهارم بحث تشکیل صفوف متحد حق طلبان در سراسر عالم است. یعنی این انتظار عمومی برای خروج و ظهور امام زمان(ع) باید منجر به نزدیکی حق طلبان و عدالت طلبان به هم گردد. در واقع طبق نظر امام خمینی(ره) باید حزب فراگیر مستضعفان در عالم شکل گیرد. این صف های متحد تاثیر بسیاری در تضعیف جبهه باطل خواهد داشت. پس امروز وظیفه ما نسبت به گسترش و تعمیق معارف مهدویت و انتظار در دنیا سنگین شده و باید سیاست های کلان کشوری و پژوهش های علمی و فرهنگی و اقدامات تبلیغی در این سمت و سو قرار گیرد. لازمه این کار تقویت مراکز علمی مهدویت با نگاهی جهان شمول و فراگیر است. لازم است ما مهدویت را به زبان های مختلف و متناسب با فرهنگ ها و نیازها و سلایق مردم تدوین و منتشر سازیم تا تشنگان معنویت و مهدویت از آن بهره گیرند. امید آن داریم به زودی شاهد شکل گیری زمینه های ظهور در سطح جهان باشیم و یقین بدانیم با رشد افکار عمومی و ایجاد آگاهی در مردم دنیا، ظهور نزدیک تر خواهد بود.
به طور کلی نیز باید بدانیم که هر انقلابی برای اینکه ابعاد آن شناخته شود و یا با شکست روبه رو نگردد نیاز به زمینه سازی دارد و قیام و انقلاب حضرت مهدی(عج) اگرچه محکوم به شکست نمی باشد، اما برای اینکه ابعاد آن برای همگان روشن شود، بدین جهت باید پیشاپیش برای آن زمینه سازی کرد.البته این زمینه سازی از قرآن شروع شده، سپس پیامبر و معصومین به ابعاد آن پرداخته اند. قرآن مجید در چند آیه، وراثت صالحان را نسبت به زمین نوید داده و همچنین حکومت روی زمین را که در آینده به آن ها واگذار خواهدکرد بیان داشته است، آنجا که می فرماید: ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر أن الأرض یرثها عبادی الصالحون(۱) پس از تورات در زبور نوشتیم که وارث نهایی زمین، بندگان نیکوکار من خواهند بود. و همچنین فرموده: و نرید أن نمن علی الذین استضعفوا فی الأرض و نجعلهم أئمه و نجعلهم الوارثین(۲) ما می خواهیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم. و فرموده: وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الأرض و لیمکنن لهم دینهم الذی ارتضی لهم و لیبدلنهم من بعد خوفهم أمنا یعبدوننی لا یشرکون بی شیئاً. (۳)خداوند به مؤمنان و شایسته کاران وعده داده است که آنان را جانشینان زمین قرار دهد، دینی که برای آنها آن را پسندیده است، مستقر سازد. دوران خوف آنان را تبدیل به امنیت نماید تا بدون هیچ ترس و واهمه ای خدای خویش را بپرستند و اطاعت غیر خدا را گردن ننهند.
آیات فوق مردم را به فکر و اندیشه واداشته که این صالحان کیانند که هم وارث زمین خواهند بود و هم حکومت را به دست می گیرند و هم اسلام را فراگیر و جهانی کرده و بدون هیچ ترس و وحشتی و در امنیت کامل به عبادت خدا می پردازند.آنان در این فکر خواهند بود که آیا تاکنون چنین حادثه ای رخ داده است یا نه و آیا چنین حکومتی روی کره زمین برقرار شده یا نه و اگر برقرار نشده چه چیز باعث تأخیر آن گشته است. به دنبال طرح این آیات از سوی پروردگار در قرآن مجید، پیامبر(ص) از همان ابتدا مسلمانان را به حکومتی جهانی به رهبری یکی از فرزندانش که همنام و هم کنیه اش بوده خبر داده است.(۴) و روایات فراوانی که از ایشان نقل شده مردم و مسلمانان را به این چهره مقدس و این حکومت الهی آشنا ساخته و معصومان با تبیین مسائل بیشتری به تمام ابعاد آن پرداخته اند. به گونه ای که تمام احادیث اسلامی درباره امام مهدی(ع) با زمینه سازی کاملاً مرتبط است.
ما وظیفه داریم که زمینه ظهور حضرت را فراهم کنیم، این زمینه ها فراوان است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
۱ شناختن و شناساندن ولی عصر(عج)
مسئله شناخت امام زمان(عج) از مسائل ضروری است که به تعبیر روایات، اگر کسی امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است.(۵) و شناخت بقیه الله بدین جهت لازم است که اگر او را نشناسیم نه تنها عمل ما باطل است بلکه منحرف و گمراه خواهیم شد. امام موسی بن جعفر(ع) فرمود: امام، حجت بندگان است و هرکه او را رها کند گمراه می شود و هر که با او باشد نجات می یابد و رستگار می گردد. (۶) به همین جهت است که در دعا می خوانیم: اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف رسولک اللهم عرفنی رسولک فانک ان لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی، اللهم لاتمتنی میته جاهلیه …(۷) خدایا خودت را به من بشناسان که اگر خودت را به من نشناسانی رسولت را نخواهم شناخت، خدایا پیامبرت را به من بشناسان وگرنه حجتت را نخواهم شناخت، خدایا حجتت را به من بشناسان وگرنه از دین خود گمراه خواهم شد، خدایا مرا به مرگ جاهلیت نمیران.
درهمین زمینه احادیث فراوانی در کتابهای شیعه و سنی از پیامبر(ص) آمده است که آن حضرت روی شناخت امام، زیاد تکیه کرده اند به گونه ای که اگر کسی امام زمان خویش را نشناسد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است.
۲ مبارزه با انحرافات و کجروی ها
یکی از حکمتهای غیبت امام عصر(عج) وجود گناهانی است که در جامعه به آنها دامن زده می شود، اینجاست که مبارزه با گناهان زمینه ای است برای ظهور امام، زیرا یکی از اهداف بسیار مهم امام مبارزه با انحرافات و کجرویها و ریشه کن کردن مفاسد است. امام می آید تا به ظلم و ستم فرجام داده و عدل و داد را روی زمین بگستراند. پیامبر(ص) در یک پیشگویی فرمود: یملأ الله به الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا. (۸)
بنابراین اگر بخواهیم زمینه ظهور را فراهم کنیم باید به کمک امام شتافته و دراین کار با او همگام شویم. در اینجا ممکن است برخی باسکوت و بی تفاوتی خود در برابر انحرافات و مفاسد اجتماعی چنین فکر کنند که باید به مفاسد در جامعه دامن زد و یا حداقل سکوت کرد تا مفاسد در جامعه صدچندان شود تا براثر زیاد شدن آن، امام ظهور کند، اما این نظریه و اندیشه کاملا غلط و بی اساس است. چرا که حضرت پس از آمدن، زمین را پراز عدل و داد می کند نه این که تا زمین پراز ظلم و جور شده است امام نخواهد آمد و دلیلش این است که زمین درحال حاضر به اندازه کافی پر از ظلم و جور شده است پس چرا امام نمی آید؟
۳ ضرورت خودسازی
یکی از مسائل اساسی درخصوص زمینه سازی برای ظهور، مسئله خودسازی یاران حضرت مهدی(عج) است. کسانی که می خواهند جزو یاوران و یاران حضرت حجت باشند باید خود را به مرتبه ای از تهذیب و کمال و خودسازی برسانند تا بتوانند لیاقت همراهی و یاوری آن حضرت را داشته باشند.
کسانی که فرآیند خودسازی را در وجود خود طی نکرده اند نمی توانند امیدوار باشند که زمینه را برای ظهور منجی آخرالزمان فراهم کرده اند. یاور حضرت باید به درجه ای از کمال رسیده و فضایل اخلاقی را در خود پیاده کرده باشد که بتواند ادعا کند در رکاب حضرت به یاری دین خدا خواهد پرداخت.
مسلما حضرت با افراد خودساخته خواهد توانست به رفع ظلم و اصلاح جوامع بپردازد.
۴ تبیین اهداف امام
مسئله دیگری که زمینه ساز ظهور امام زمان(عج) است، اینکه پس از شناخت و معرفت به امام عصر(عج)، اهداف وی را بررسی و مورد مطالعه قرار دهیم. مثلا ویژگی های حکومت امام و تمایز آن از سایر حکومت های پیشین و اینکه حکومتی که در قرآن بدان اشاره شده و پیامبران پیشگویی کرده اند، با تمام حکومت ها تفاوت اساسی خواهد داشت. حکومت امام عصر(عج) جهانی و الهی و حکومت الهی دین و قرآن و اهل بیت پیامبر است. حکومت برقراری امنیت جهانی است، حکومت بسط عدالت است. حکومت حاکمیت اخلاق و ارزش های انسانی است. بدانیم که امام می آید تا اهداف پیاده نشده تمام انبیای الهی را به انجام برساند، امام می آید تا عالی ترین مظاهر یک حکومت مترقی را به نمایش بگذارد امام می آید تا بشر را به کمال واقعی خود برساند. و خلاصه کاری که امام عصر(عج) می کند، تاکنون به دست هیچ پیامبر و یا حاکمی در جهان در طول تاریخ صورت نگرفته است.
اعتقاد به این مسائل سبب می شود که برای رسیدن به چنین حکومتی تلاش کرده، موانع را از سر راه برداریم و همچنین دیگران را تشویق بنماییم که چنین کاری خود زمینه سازی برای ظهور خواهد بود.
۵ انتظار فرج
از دیگر موارد زمینه سازی ظهور امام زمان(عج) انتظار فرج است، انتظاری که پیامبر و معصومین ما را به آن دعوت کرده اند، انتظاری که در روایات، برترین اعمال و بهترین عبادت مؤمنان شمرده شده است، انتظاری که به تعبیر امام صادق(عج) اگر شخص درحال انتظار بمیرد شهید خواهد بود، اگر چه در بستر هم مرده باشد.(۹)
۶ شناخت وظایف و عمل به آن
بزرگان ما براساس روایات و احادیث و سفارش پیامبر(ص) و معصومین علیهم السلام وظایفی را برای مردم درحال غیبت کبری بیان کرده اند که هر یک از آنها خود زمینه ساز ظهور مهدی موعود(عج) خواهد بود. مرحوم محدث قمی به چند مورد از آن ها اشاره کرده است:
۱ مهموم بودن برای آن جناب در ایام غیبت.
۲ دعا کردن برای حفظ وجود مبارک امام عصر(عج) از شر شیاطین انس و جن و طلب تعجیل فرج و نصرت و پیروزی او بر کفار و ملحدین و منافقین.
۳ صدقه دادن در حد توان برای حفظ وجود مبارک ولی عصر(عج).
۴ به جا آوردن حج به نیابت از امام عصر(عج) چنان که در گذشته میان شیعه مرسوم بوده است.
۵ برخاستن از برای تعظیم به هنگام ذکر نام مبارک آن حضرت به ویژه نام مبارک قائم(عج).
۶ تضرع و درخواست از خداوند برای حفظ دین و ایمان از دستبرد شیاطین و رهایی از شبهات.
۷ استمداد و استعانت و استغاثه به آن جناب در هنگام سختی ها و گرفتاری ها و بیماری ها و شبهات و فتنه ها (۰۱)
پانوشتها :
۱. قصص آیه۵
۲. انبیا آیه۵۰۱
۳. نور آیه۵۵
۴. تذکره الخواص ص۳۶۲، عقد الدرر ص۲۳، منهاج السنه ج۴ ص۲۱۱
۵- محاسن برقی ص ۵۵۱، کمال الدین ج ۲ ص ۴۱۲
۶- معجم احادیث الامام المهدی ج ۴ ص ۱۴۸
۷- مرحوم شیخ عباس قمی این دعا را از جمال الاسبوع ابن طاووس حلی نقل کرده است.
۸-غیبه نعمانی ص ۱۸
۹- الشیعه و الرجعه ج ۱ ص ۲۳۴، ضمنا در کتاب های اهل سنت به انتظار فرج نیز اشاره شده است که می توان به کتاب المعجم الکبیر طبرانی ج ۰۱ ص ۴۲۱، و مسند شهاب ج ۱ ص ۲۶ وتاریخ بغداد ج ۲ ص ۴۵۱ مراجعه کرد.
۰۱- منتهی الآمال ج ۲ ص ۳۸۴.