آینده با شتاب فراوان در حال شکل گیری و تحول و دگرگونی است و ما با طیف وسیع و متنوعی از رویدادهای نو و مصنوعات جدید و پدیده های شگفت روبه رو هستیم. این تغییرات و تحولات شامل ابعاد و زوایای مختلفی است که مطالعه آینده پژوهانه هر یک از این ابعاد و سطوح ، می تواند همچون مرکبی ما را به آینده مبهم و نامعلوم رهنمون شود و زمینه های آینده نگری و آینده سازی را در جامعه فراهم آورد. اما مهم ترین مساله و پدیده به نظر نگارنده تغییرات و تحولات اخلاقی و معنوی و دگرگونی های فزاینده و شتاب آلود در عرصه فرهنگ است !! مزیت آینده پژوهی اسلامی ، بر سایر رهیافت های آینده پژوهی ، توجه زیاد به آینده فرهنگ و تحولات منفی یا مثبت در این زمینه است که همراه با هشدارها و انذارها است. در واقع آینده پژوهی اسلامی ، مسوولیت ها و وظایف فردی و جمعی را به خوبی تبیین می کند و از دشواری تکالیف و سختی های راه خبر می دهد و در عین حال آینده روشن و زیبای دینی را با عنوان مهدویت ، فرا روی ما قرار می دهد . در واقع مهدویت بیانگر دو نوع تحول و دگرگونی در آینده بشریت است : 1. تحول منفی و ناگوار که قبل از تشکیل جامعه موعود الهی روی می دهد و پس از سیاهی ها و ظلمت های فراوان ، منجر به حاکمیت پاکی ها و سپیدی ها بر روی زمین می شود. 2. تحول مثبت که از جامعه منتظر شروع می شود و در سطحی وسیع تر و جهانی تر ، به جامعه آرمانی مهدوی می پیوندد ؛ یعنی جامعه موعود الهی که به امامت حضرت مهدی ، در اوج تکامل و توسعه و پیشرفت و معنویت قرار می گیرد و بشر در آن به آرامش و امنیت و عبودیت می رسد … .

آینده پژوهی اسلامی درست از یک کانون محوری ( مهدویت) ، سیراب می شود و قدرت مند تر از هر نوع نگاهی آینده را به تصویر می کشد و منطق بصیرت دینی را فراروی جهانیان قرار می دهد. از این رو بایسته است به دقت این رویکرد را در منظومه معرفتی و عملی خود وارد کنیم و نگاه درستی به پدیده ها و تحولات ملی ، منطقه ای و جهانی داشته باشیم و بدانیم که تنها راه نجات و رهایی ما قرار گرفتن در مسیر جامعه آرمانی اسلام ( جامعه مهدوی ) است؛ نه ذوب شدن در جریانات معیوب و فاسد جهانی و عادی شدن زندگی پر تلاطم مادی و نفسانی….

سوگمندانه باید گفت دنیای ما ، دنیای سکس و خشونت و شهوترانی است و این لکه ننگی بر زندگی بشری در عصر حاضر و تفرجگاه شیطان و جولانگاه دجال و ملعبه سفیانی ها و یهودی هاست ! عفّت و نجابت زنان و مردان آخرالزّمانی در تاخت و تاز اسب وحشی شهوت تاراج می‌گردد و روح ایشان به لجنزاری بدبو از بی‌عفّتی و هواپرستی تبدیل می‌گردد: همّ و غم مردم (در آخرالزّمان) به سیر کردن شکم و رسیدگی به شهوتشان خلاصه می‌شود، دیگر اهمیت نمی‌دهند که آنچه می‌خورند حلال است یا حرام؟ و اینکه آیا راه اطفای غرایزشان مشروع است یا نامشروع؟! (اصول کافی، ج8، ص42 ) . زنان در آن زمان، بی ‌حجاب و برهنه و خودنما خواهند شد. آنان در فتنه‌ها داخل، به شهوت‌ها علاقه‌مند و با سرعت به سوی لذّت‌ها روی می‌آورند.( من لایحضره الفقیه، ج3، ص390، ح4374 ) . خواهی دید که زنان با زنان ازدواج می‌کنند. درآمد زنان از راه خودفروشی و بزهکاری تأمین می‌گردد. آنان حرام‌های الهی را حلال می‌شمارند و بدین سان در جهنّم وارد و در آن جاودان می‌گردند. ) وسائل الشّیعه، ج 16، ص 275، ح 21554 .( شراب خوارى و خرید و فروش مسکرات آشکارا انجام مى گیرد ؛ ربا خوارى رواج مى یابد ؛ زنا و اعمال شنیع دیگر متداول و آشکار مى گردد ؛ قساوت قلب شیوع پیدا مى کند ؛ تقلّب زیاد مى شود ؛ نفاق فراوان مى گردد ؛ رشوه خوارى رواج پیدا مى کند ؛ ریا کارى متداول مى شود ؛ مردمان بدعت در دین مى گذارند ؛ غیبت و سخن چینى رواج مى یابد ؛ بى عفتى و بى حیائى شایع مى گردد ؛ زنان از حجاب کناره گرفته و با لباس زننده و جذاب در اجتماع آشکار مى گردند ؛ امر به معروف و نهى از منکر تعطیل مى گردد و صاحبان ایمان توانایى جلوگیرى از گناهان را نخواهند داشت ؛ کفر و الحاد رواج پیدا مى کند ؛ به اسلام و قرآن عمل نمى شود ؛ فرزندان، حرمت پدران و مادران را رعایت نکرده و به آنها بى حرمتى مى کنند ؛ کوچک تر احترام بزرگ تر را رعایت نمى کند و بزرگ تر نیز به کوچک تر ترحم نمى کند ؛ صله رحم انجام نمى شود ؛ خمس و زکات پرداخت نمى شود و یا به مصرف صحیح نمى رسد ؛ بیگانگان و اهل باطل بر مسلمانان چیره مى شوند ؛ مسلمانان در لباس و گفتار و کردار از کفار و اجانب پیروى مى کنند ؛ حدود الهى تعطیل مى گردد ؛ مکر و حیله شیوع پیدا مى کند ؛ مساجد از حیث بنا آباد، و از حیث محتوا خراب خواهند بود ؛ مردم دین خود را به دنیا مى فروشند ؛ اوقات نماز سبک شمرده مى شود ؛ طلاق زیاد مى شود ؛ لجاجت و عناد زیاد مى گردد ؛ در شهوات مردان به مردان اکتفا مى کنند و زنان به زنان ؛ با زبان به یکدیگر اظهار علاقه مى کنند و در دل با یکدیگر در نزاع و جنگ هستند و… (ر.ک : منتخب الأثر ص 424؛ روضه کافى ، ص 36؛ کفایة الموحدین، ج 2، ص 844 ) .

این علایم و نشانه های عمومی و منفی حاکی از چیست و می خواهد چه مساله و مشکلی را بیان کند و یا خبر از چه چالش ها و آسیب هایی ی فراروی بشر دارد و یا چه تهدیدها و خطراتی در مقابل او هست؟!! پاسخ روشن است :

یکم . شیطان و شیطان نمایان می خواهند حاکم بلامنازع عرصه انسان و انسانیت گرایی باشند و در واقع عصر حاضر ، دوران انسان گرایی نیست بلکه عصر ابلیس گرایی و شیطان نمایی است !!

روایات به صراحت می گوید : در آخرالزمان ( پیش از ظهور امام زمان ) ، شیطان در نسوج بدن انسان ها شرکت جسته، با خونشان آمیخته و همراه خون، در شریان هایشان حرکت می کند. همواره انسان‌ها را به تهمت و افترا تشویق می کند تا فتنه ها افق شهر ها را فرا گیرد… » و «اهل آن زمان گرگ شده و پادشاهان آنها درنده و مردم متوسط آنها خورنده و بینوایان آنها چون مردگان افسرده باشند» ( مجلسی، بحارالانوار، ج34، ص239 )

دوم . ایجاد نارضایتی عمومی و تحقق شرایط شکل گیری انقلاب جهانی ( پدیداری شرایط منفی) ، از نکات بارز عصر آخرالزمان ( دوران پیش از ظهور ) است .

بی تردید امام زمان(عج) حکومت جهانی تشکیل خواهد داد. برای شکل گیری و پذیرش آن نیاز است که برخی از شرایط فراهم و عوامل شکل گیری آن ایجاد شوند. یکی از شرایط ایجاد حکومت جهانی، آمادگی مردم و احساس نیاز شدید آنان می باشد. آمادگی آن گاه حاصل می شود که مردم ستم های حاکمان را تجربه و ظلم و فساد آنان را خسته کرده باشد. در غیر این صورت مردم نه آمادگی پذیرش حکومت جهانی را دارند و نه قدر و ارزش آن را می دانند. امروزه در جهان حکومت های متعددی وجود دارد، زیرا مردم هنوز آمادگی پذیرش حکومت جهانی را ندارند؛ حتی برخی احساس می کنند حکومت های آنان بهترین حکومت و رهبران آن ها موفق ترین رهبران هستند. برای پذیرش حکومت جهانی امام زمان(ع) لازم است افکار عمومی آمادگی پذیرش حکومت امام را پیدا کنند. یکی از زمینه های آن گسترش ظلم و فساد است. گسترش ستم ها و ناهنجاری ها موجب می شود که مردم آرزوی حکومت عادلانه را نموده و از دل و جان آن را بپذیرند. در برخی از روایات از جنگ و ظلم ها سخن به میان آمده است که پیش از ظهور به وجود می آیند. در واقع در این دوران بدی ها، بر خوبی ها، ضد ارزش ها بر ارزش ها و ظلم بر عدالت غلبه می کند !! حاکمان و روسای کشورها ، افرادی ستمگرند وحقوق مردم را پایمال می کنند و اجازه برقراری عدالت و مساوات نمی دهند و یا آن را اجرا نمی کنند. بدین سان در زمان ظهور امام زمان(ع) فرهنگ ستم ستیزی به اوج رسیده و مردم ظلم و فساد را تحمل نمی کنند؛

سوم . شهوت گرایی ، فساد گرایی و تباهی اخلاقی نمود بارز عصر آخرالزمان ( دوران قبل از ظهور) است.

گسترش و فراگیری فساد عمومی و تباهی اخلاقی و حاکمیت جریان سکس و شهوت رانی ، از نشانه هاى قبل از ظهور و از علایم نکبت بار آخرالزمان است. فساد و تباهى شخصی و اجتماعی گسترش می یابد و هر چه از زمان غیبت امام زمان دور مى شویم این فساد و شهوت گرایی ظهور و بروز بیشترى پیدا مى کند. بر اساس روایات این فزونى و فراگیرى فساد تا جائى خواهد رسید که زمین از زشت کرداری و فساد آکنده خواهد شد و این بدترین طغیانی است که از سوی انسان ها در روی زمین روی می دهد و باعث غرق شدن مردم در گرداب مشکلات و ناملایمات می شود!! طبق فرمایش قرآن وقتى مردم بدى ها را بر نیکى ها بر مى گزینند ، فساد در زمین جارى مى شود و این فساد علامت آن است که مردم بفهمند در انتخاب و عملکرد خود اشتباه کرده اند و به صلاح برگردند.

چهارم . فزونی ابتلائات و آزمایش های انسان ها ( بخصوص مومنان ) و گسترش فتنه ها و محنت ها ، از وجوه دیگر عصر آخرالزمان است .

از روایات استفاده مى شود تمام مدت غیبت دوره امتحان و آزمایش است که البته نوع آن آزمایش ها در زمان و مکان هاى مختلف متفاوت است، باید مؤمن در این دوره در التزام به احکام دین وتلاش براى اعلای کلمه اسلام و عزت مسلمین و دفع نفوذ و سلطه فرهنگى و سیاسى بیگانگان ثبات قدم داشته باشد و با تمام اوضاع و احوال منفى و غیر مساعد در حال مبارزه و جهاد باشد و به اخلاق و رفتار غلط آن ها گرایش پیدا نکند . بر اساس بعضى از روایات در این دوره حفظ دین از نگاه داشتن آتش در کف دست دشوارتر خواهد شد و ظلم و ستم و فساد و فحشاء شیوع پیدا مى کند و ارزش ها، ضد ارزش و ضد ارزش ها، ارزش محسوب مى گردد، گناهان افتخار و هنر شمرده مى شود، دوستان شخص او را به گناه ترغیب و تشویق مى نمایند و از این که با اهل ظلم و گناه و فساد هماهنگى نکرده او را سرزنش مى کنند. پیغمبر اکرم (ص) مى فرماید: « او کسى است که از شیعیان و دوستانش پنهان مى شود چنان پنهان شدنى که بر ایمان به امامت او پایدار نمى ماند مگر آن کسى که خداوند قلب او را به ایمان داشتن امتحان نموده باشد » (اعلام الورى، ص ۳۹۷.) و امیرالمؤمنین (ع) در نهج البلاغه از این شداید و آزمایش ها خبر داده اند : «چه طولانى است این رنج و محنت و چه دور است این امید و آرزو » . (نهج البلاغه صبحى الصالح، خ ۱۸۷)

اینها تنها گوشه هایی از تغییرات و تحولات اخلاقی و رفتاری است که هر روز با شتاب و گستردگی زیاد فرا روی جامعه بشری قرار دارد و آینده تاریک و سختی را در برابر ما قرار می دهد باشد که با هوشیاری ، بصیرت ، تقوا و ایمان والاتری قدم در آینده بگزاریم و آثار و عوارض این تهدیدها و آسیب ها را به حداقل برسانیم و خود و جامعه خود را آماده پیوند و اتصال با جامعه امام زمانی کنیم.

رحیم کارگر

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی

استاد مرکز تخصصی مهدویت