پرسش:
براي حرکت در مسير عرفان و رسيدن به ذات حقتعالی از کجا بايد شروع کرد و چگونه؟
پاسخ :
مقدمه:
خودسازی کار آسانی نیست و نمیشود آن را آسان فرض کرد، بلکه نیاز به عزم و ارادهای قوی دارد؛ اما روش دسترسی آن را میتوان بهصورت آسان و سبک تبیین نمود. آسانترین روش بیان خودسازی آن است که شما متوجه اراده و اختیار خود باشید و آنچه را که خدا را راضی میکند انجام دهید و آنچه او را ناراضی میکند، ترک کنید. در این صورت مقدار قابلتوجهی از راه عبودیت خدا را طی کردهاید.
انواع سلوک:
سلوك دو گونه است؛
الف) عام: پیشنیاز آن باورهايي است كه از آنها تعبير به اصول دين و مذهب میشود. ابزار موردنیاز سلوك عام، فطرت، عقل (كه در اصطلاح روايات به آن پيامبر دروني میگویند) و آموزههای وحياني است. براي بهرهبرداری از اين آموزهها يا بايد خودمان تخصص به دست بياوريم يا به چند متخصص براي رفع ابهامها و دانستن تكليف مراجعه نماييم. اين مرحله از انجام واجبات و ترك محرمات آغاز میشود و تا جايي ادامه مییابد كه نور، استعداد و هدايت جديدي برايمان ايجاد شود تا بتوانيم وارد مرحله سلوك خاص شوي. چنانکه مرحوم بهجت در جواب سؤالي که پرسيده شده: تصميم به سير و سلوک دارم، چه کنم؟ گفتند: انجام واجبات و ترک معصيت براي تمام عمر کافي و وافي است، اگرچه هزار سال باشد. (1) همچنین پیامبر (ص) فرمود: «هر کس آنچه را میداند انجام دهد، خداوند علم مجهولات را به او میفهماند.»(2) این روایت، مطابق با آیۀ قرآنی است که میفرماید: «کسانی که درراه ما تلاش کنند، راههای خود را به آنان نشان داده و هدایت شان میکنیم»(3). علاوه بر این، باید دانست انسان تازنده است، هیچگاه ساکن نیست یا بهسوی نور (هدایت) درحرکت است یا بهسوی ظلمت (گمراهی)، مهم این است جهت حرکت بهسوی نور باشد پس کسي که در ابتداي مرحله سلوک است: بايد واجبات الهی را بهاندازهای که علم دارد، انجام داده و محرمات الهی را نيز بهاندازه علمش ترک کند. اين موضوع باعث میشود خداوند علمهای جديدي به این سالک عطا میکند و به اين وسيله، در سير و سلوک خود رشد پيدا میکند.
ب) خاص: دو شرط دارد؛ يكي داشتن استعداد ويژه يا همان شخصيت سلوكي كه از موفقيت در سلوك عام به دست میآید. ديگري استاد خاص كه به عنايت الهي سر راه سالک قرار میگیرد. در اينجا استاد در پي شاگرد خواهد آمد.
وظیفه اصلی:
وظيفه كنوني ما پرداختن به واجبات و ترك محرمات است كه شالوده و پايه سلوك محسوب میشود. سلوك پلكاني است اگر اين مرحله را درست نپيماييم هرگز به مراحل بالاتر نمیرسیم. اگر بااینحالی كه داريم خدمت حضرت ولیعصر علیهالسلام هم كه برسيم بازهم نمیتوانند براي ما كاري انجام دهند و به ما خواهند فرمود كه بايد اين مرحله را با موفقيت بپيماييم. با پيمودن درست اين مرحله، حالتي در ما ايجاد میشود كه مستحبات را با شوق انجام خواهيم داد و مكروهات را با شوق ترك خواهيم كرد تا به درجات بالا برسيم. منظور از انجام واجبات و ترك محرمات فقط خواندن نماز و گرفتن روزه نيست، البته اینها هم جزء واجبات است ولي واجبات منحصر در اینها، بلكه مجموع واجبات و محرمات در حوزههای عبادي، خانوادگي و اجتماعي است.
نتیجه:
کسي که در ابتداي مرحله سلوک است، بهترین ابزار برای سلوک و سیر به مراحل بالاتر معنوی انجام واجبات و ترک محرمات است اين موضوع باعث میشود خداوند علمهای جديدي به این سالک عطا میکند و به اين وسيله، در سير و سلوک خود رشد پيدا میکند.
منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. رسالۀ لباللباب، سید محمدحسین حسینى تهرانى.
2. رساله لقاءالله، میرزا جواد ملکی تبریزی.
3. در محضر بهجت، محمدحسین رخشاد.
کلمات کلیدی:
عرفان عملی، ذات خدا، سیر و سلوک، مقام فنا، رضایت الهی
پینوشتها:
1. بهجت، محمدتقی، بهسوی محبوب (دستورالعملها و راهنماییهای حضرت آیتالله بهجت)، قم، انتشارات شفق، 1395، ص 58.
2. قطبالدین راوندی، سعید بن عبد اللّه، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه، چاپ اول، 1409 ق، ج 3، ص 1058؛ من عمل بما علم ورثه الله علم ما لایعلم.
3. سوره عنکبوت، آیه 99؛ وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا.