معمولا می گویند درباره انچه که نمی دانیم و ندیده ایم کارشناس نشویم و اظهار نظر نکنیم درباره مسایل تاریخی نیز همین مشکل است، عده ای مورخ و تاریخدان ۳۰۰ سال،۵۰۰ سال بعد از بعثت پیامبر اسلام و ایمه چهارده معصوم به دنیا امده اند و بر اساس و گفته و شنود های خود حرف و حدیث و سخن و روایات بسیاری منصوب به اهل بیت پیامبر یا درباره ایشان نقل فرمودند که این باعث به وجود امدن اسناد و مدارک و متون و منابع تاریخی شده است و که هرکدام بایکدیگر از زمین تا اسمان تفاوت بسیار دارند و همین امر باعث سردرگمی و گیج شدن تاریخدان ها و مورخان و مردم امروزی شده که کدام یک راست است و کدام یک دروغ؟کدام یک معتبر است و کدام یک نامعتبر؟ کدام یک با عقل و منطق جور در می اید و کدام یک داستانی خیالی و دور از واقعیت است؟چرا که بعضی تاریخدانان زمانه ممکن است سعی کنند حقیقت را بی کم و کاست نقل کنند و بعضی از سر دشمنی دروغ های نسبت بدهند و بعضی با خیال بافی به وقایع پر و بال بدهنداین مسیله در مورد همه وقایع تاریخی قابل مشاهده است اما در باب ایمه بیشتر به چشم می خورد

جواب اجمالی: در این خصوص مشابهت است بین این موضوع و رفتن مریض به نزد دکتر متخصص ، یعنی باید به کارشناس متخصص مراجعه کرد و به او اعتماد نمود. البته نکاتی هم قابل گفتن است:1- در باره تاریخ و گزاره های تاریخ دیدگاههای مختلفی وجود دارد .
دیدگاهی معتقد است تمام تاریخ و گزاره های تاریخ درست است و باید آنها را پذیرفت .
دیدگاهی معتقد است تاریخ و گزاره های تاریخ جعل و دروغی بیش نیست و نباید آن را پذیرفت .
دیدگاه سوم، دیدگاه میانه و وسط است و معتقد است در تاریخ گزاره های راست و دروغ وجود دارد.
برخی از گزاره های تاریخ راست و درست و برخی از گزاره ایی تاریخ کم و یا زیاد گرفتار جعل و تحریف شده است .
در خصوص حجیت گزاره های تاریخی و صحت و سقم آن‌ها نیز دیدگاه های متفاوتی بیان شده است. طبق دیدگاه افراطی هر آن‌چه در تاریخ آمده است از اعتبار و حجیت برخوردار است. دیدگاه تفریطی هم اعتبار و حجیت تاریخ و داده های تاریخی را به طور کامل رد می کند. براساس دیدگاه اعتدالی نه همه داده های تاریخی صد در صد پذیرفته می شوند و نه صد در صد رد می شوند. این دیدگاه معتقد است با ارائه راه‌کارهایی مناسب می توان به مراتب بالایی از حقیقت دست یافت. دیدگاه اعتدالی حامیان و مدافعان زیادی را داراست و در پاسخ به سوالات بر این دیدگاه تاکید می شود .
2- تاریخ و گزاره های تاریخی را ؛ به تاریخ نقلی ( آنچه که گفته می شود در گذشته اتفاق افتاد و نقل شده است ) و تاریخ عقلی و یا تاریخ تحلیلی ( تحلیل این واقعه تاریخی ، آیا این گزارش تاریخی در شرایط زمانی و مکانی و جغرافیایی و سایر حوادث و روایان و قواعد تاریخی سازگار است یا خیر ؟) تقسیم می‌کنند.
3- مورخان در تاریخ و تاریخ نگاری به سند و اسناد تاریخ و گزارش گران تاریخ اهمیت می دهند و صدق و صداقت راوی برای آنها اهمیت دارد .
4- در باره تاریخ انبیاء و تاریخ اسلام و تاریخ اهل بیت ع حساسیت بیشتری بین مورخان وجود داشت و دارد . برخی از این وقایع و حوادث در قرآن و یا روایات و سخنان اهل بیت ع نقل شده و سینه به سینه به آیندگان انتقال یافت .
5- روایات صادره از اهل بیت ع خود منبعی برای حوادث تاریخ اهل بیت ع است . مثلا کتاب نهج البلاغه علی ع و یا بیان حوادث کربلا در زبان اهل بیت ع و…. از بهترین منابع تاریخی است .

توضیح بیشتر :
بی شک تمام مطالب موجود در کتاب‌ های تاریخی صحیح نیست و باید با تحقیق و تفحص دید چه مطالبی در این تواریخ صحیح هستند و چه مطالبی باطل و خرافی می‌باشند، مثلا درکتاب تاریخ طبری بسیاری از اخبار پیش از اسلام، اخباری بی‌پایه و اساس، افسانه و مملو از اسرائیلیات است.
لذا برای فهمیدن صحت این تواریخ و آگاهی از تحریف نبودن اخبار تاریخی، چند شرط اساسی وجود دارد:
1- عدم مخالفت با قرآن،
2- عدم مخالفت با روایات صحیحه‌ای که از پیامبر و امامان معصوم رسیده است،
3- عدم مخالفت با اعتقادات مسلم اسلام،
4- معتبر بودن نویسنده به این معنا که وی فردی شناخته شده معروف به راستگویی باشد
5- معتبر بودن منبع و مأخذی که نویسنده به نقل سخن از آنان پرداخته است
6-معتبر بودن راویان روایات تاریخی منقول.
7- هماهنگی یا عدم هماهنگی گزاره نوشته شده با عقل عرفی
8- کثرت نقل در منابع. اینکه گزاره‌ای توسط افراد متعدد که در آن زمان می‌زیسته‌اند به رشته تحریر در آمده باشد و همگان به وقوع آن اذعان کرده باشند.
9-همآهنگی یاعدم هماهنگی با سایر گزاره‌های پیرامونی
10-هماهنگی یاعدم هماهنگی با باورهای صحیح (اعتقادات مبرهن و مسلم کلامی)
11- هماهنگی یاعدم هماهنگی با مسلمات علمی
فهم و تطبیق مطالب فوق با گزاره‌های تاریخی و تشخیص در صد صحت این گزاره‌ها بر عهده محققان تاریخی است و از هر کسی ساخته نیست و برای همین است که عده‌ای ازدانشمندان، عمر خود را صرف تحقیقات تاریخی می‌کنند.

جهت مطالعه بیشتر :
– مجموعه مقالات تاریخ اسلام، گفتگوی «تاریخ و تاریخ‌نگاری» با سید جعفر مرتضی عاملی، ص22.
– مجله درسهایی از مکتب اسلام، شماره 3، ص41، مقاله «سیری کوتاه در بازشناسی منابع تاریخ اسلام، آیا تاریخ با همه عوامل و انگیزه‌های تحریف حجت است؟».
– آئینه‌وند، صادق؛ علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1387.
– تاج‌بخش، احمد؛ تاریخ و تاریخ‌نگاری، شیراز، نوید شیراز، ‌اول، 1376.
– حسنی، علی‌اکبر؛ مقاله «سیری کوتاه در بازشناسی منابع تاریخ اسلام، آیا تاریخ با همه عوامل و انگیزه‌های تحریف، حجت است؟» مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، خرداد 1376، سال 37، شماره 3.- – حضرتی، حسن؛ تأملاتی در علم تاریخ و تاریخ‌نگاری، تهران، نقش جهان، اول، 1380.
– زرین‌کوب، عبدالحسین؛ تاریخ در ترازو، تهران، امیر کبیر، چهارم، 1375.
– عاملی، سید جعفر مرتضی؛ الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دار الهادی، چهارم، 1415.
– فلاح‌زاده، سید حسین؛ مجموعه مقالات تاریخ اسلام (گفتگوی «تاریخ و تاریخ‌نگاری» با سید جعفر مرتضی عاملی)، قم، دفتر نشر معارف، اول، 1381.
– مصاحبه با محمد‌هادی یوسفی غروی با عنوان «ارزیابی گزاره‌های تاریخی در تعامل با فقه و کلام»، فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، شماره 6، تابستان 84.