معنای لغوی دنیا و آخرت

لغت دنیا اسم تفضیل است از ریشۀ «دُنُو». دنو به معنای نزدیکی و پستی است. «قُرب» اصل نزدیکی است و «دُنُو» به تعبیر بعضی از لغت نامه نویسان به همان معنای نزدیکی است اما به نوعی در آن معنای پستی هم در برخی از استعمالات وجود دارد.

در «معجم مقاییس اللغة»، در ذیل «دنی» این طور آورده است:

«دنی: الدال و النون و الحرف المعتل أصلٌ واحد يُقاس بعضُه على بعض، و هو المقارَبَة. و من ذلك‌ الدّنِىُ‌، و هو القَريب، مِن دنا يدنُو. و سُمِّيت‌ الدُّنْيا لدنوّها، و النِّسبة إليها دُنْياوِيّ‌. و الدَّنِىُ‌ من الرجال: الضعيف الدُّونُ، و هو مِن ذاكَ لأنّه قريب المأخذ و المنزلة.»

در «العین»، نیز در ذیل «دنأ، دنو» آمده است:

«دنأ، دنو: دَنُؤَ يَدْنُؤُ دَنَاءَةً فهو دَنِي‌ءٌ، أي حقير قريب من اللؤم. [دنو]: و الدُّنُوُّ، غير مهموز، دَنَا فهو دان‌ و دَنِيٌ‌، و سميت‌ الدُّنْيَا لأنها دنت و تأخرت الآخرة، و كذلك السماء الدُّنْيَا هي القربى إلينا.»

پس می‌توان گفت: دنیا یعنی نزدیک ترین و پست ترین یا نزدیک تر و پست تر. از لحاظ ادبی، کلمۀ دنیا وصف است. در قرآن دنیا صفت برای حیاة است؛ یعنی زندگانی ای که نزدیک تر و پست تر است. در مقابل دنیا لفظ آخرة است که به معنای پایانی.

معیار نزدیکی از دید هر شخص، میزان دسترسی، تماس و ارتباط آن شخص با اشیاء است. به چیزی که با آن راحت تر تماس و ارتباط برقرار می کنیم، نزدیک تر می گوییم. به همین دلیل به این مجموعۀ اطرافمان گفته شده نزدیک تر (دنیا). بعد از مرگ به عالم دیگری وصل می شویم که به آن پایانی (آخرة) گویند. این همان چیزی است که در اصطلاح خودمان می گوییم عالم دنیا و آخرت.

چرا به زندگی ما در این مجموعۀ اطرافمان «الحیاة الدنیا» اطلاق شده است نه «الحیاة الدَّنِیّة» یا «الحیاة الدانیة»؟ به عبارت دیگر چرا گفته شده نزدیک تر و گفته نشده نزدیک؟ چون آخرت نیز در حد خودش به ما نزدیک است و همین الآن در باطن دنیا وجود دارد؛ بلکه از دید ما دورست و با به عبارتی در توهم ما دور است. باید پرده ها را کنار بزنیم. دوری آخرت از ما به علت غفلت ماست و گر نه آخرت به خودی خود دور نیست.

کلمۀ «عَمون» در آیۀ «بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِنْهَا بَلْ هُمْ مِنْهَا عَمُونَ» ^[۱] «آنان در شکِ دربارۀ آخرتند، بلکه آنان نسبت به آن نابینا (کوردل) هستند.» که به معنای «کوردل» است اشارۀ به همین مطلب دارد که آخرت هست و عده ای به علت غفلت آن را نمی بینند، نه این که آخرت نیست و بعدا به وجود می آید یا دور است و به جهت دوری دیده نمی‌شود.

ما الآن در آخرت حضور نداریم و لذا به رفتن به آن می گویند عود و بازگشت؛ وقتی می گوییم فلانی به فلان جا باز می‌گردد، لازمۀ بازگشتن این است که قبلا در آن جا بوده و الآن در آن جا نباشد. قرآن در باره آخرت از لفظ معاد استفاده کرده است. چون انسان ها در قوس نزول در آن عالم بودند ولی در حال حاضر نیستند و لذا وقتی می‌روند برگشتن (معاد) صدق می کند. عالم جهنم الآن هست و کسی هم اگر اهلش باشد می تواند تماشا کند کما این که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم تماشا کردند اما کفار الآن در جهنم حضور ندارند و اگر کفار همیشه در جهنم بودند، دیگر لفظ بازگشت صدق نمی کرد. پس آخرت الآن کمی با ما فاصله دارد و باید پرده‌ها را کنار بزنیم تا به آن برسیم، ولی دنیا با ما حجابی ندارد و همین الآن در آن هستیم؛ پس دنیا از آخرت نزدیکتر است.

پانویس