ابو تراب به معنای پدر خاک ، یا دمساز خاک ، یا پدر و رئیس خاکیان است .
این لقب از محبوب‌ترین القاب در نزد امام علی علیه السلام و یکی از زیباترین القاب آن حضرت به شمار می‌آید .
شیخ علاء الدین سکتواری در محاضرة الأوائل ( ص 113 ) گوید : نخستین کسی که به کنیه ( ابو تراب ) نامیده شد علی بن ابی طالب رضی الله عنه است ، این کنیه را رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به او داد آن گاه که دید او بر روی زمین خوابیده و خاک بر پهلوی او نشسته است ، از روی لطف و مهربانی به او فرمود :
برخیز ای ابو تراب .
و این محبوب ترین القاب او به شمار می رفت ، و از آن پس ، به برکت نفس محمدی این کرامتی برای او گردید ، زیرا خاک خبرهای گذشته و آینده تا روز قیامت را برای او باز می گفت . این را بفهم که رازی است بی پرده .[1]عبایة بن ربعی گوید : به عبد الله بن عباس گفتم : رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم از چه رو علی علیه السلام را ابو تراب نامید ؟ گفت : از آن رو که علی علیه السلام صاحب زمین و حجت خدا بر اهل آن پس از رسول خداست ، و بقای زمین و آرامش آن به او است ، و از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم می فرمود : چون روز قیامت شود و شخص کافر پاداش و نزدیکی و کرامتی را که خدای متعال برای شیعیان علی آماده نموده ببیند گوید : ( ای کاش من ترابی بودم ) یعنی کاش از شیعیان علی ( ابو تراب ) بودم . و این است معنای این آیه که کافر گوید : کاش من تراب ( خاک ) بودم . [2]علامه مجلسی رحمه الله در بیان این جمله گوید :
ممکن است ذکر آیه در اینجا برای بیان علت دیگری در نامگذاری آن حضرت به ابو تراب باشد ، زیرا شیعیان او به جهت تذلل بیش از اندازه و تسلیم بودن در برابر فرمانهای حضرتش تراب نامیده شده اند ؛ چنان که در آیه کریمه آمده – و چون آن حضرت صاحب و پیشوا و زمامدار آنهاست ابو تراب نام گرفته است .[3]در این که پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در چه زمانی این لقب مبارک را به امیر المؤمنین علیه السلام داده است ، روایات متفاوتی نقل شده است . برخی از آن‌ها حاکی از آن است که این لقب در جمادی الأول یا جمادی الثانی سال دوم هجرت در غزو? العشیره به آن حضرت داده شده است . در برخی دیگر آمده است که در یوم التآخی ؛ یعنی روزی که پیامبر اسلام بین هم? مسلمان عقد برادری بست و از بین تمام مردم علی را برای خود برگزید ، به او داده شده است .
البته این روایات هیچ تعارضی باهم ندارند ؛ چرا که ممکن است پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله وسلم در موارد متعدد بارها و بارها آن را تکرار کرده باشد .
برای تحقیق بیشتر در این باره می‌توانید به کتاب الغدیر علام? امینی رحمت الله علیه ، ج 6 – ص 334 – 338 مراجعه کنید .
[1] . الغدیر – الشیخ الأمینی – ج 6 – ص 337 – 338
[2] . علل الشرائع – الشیخ الصدوق – ج 1 – ص 156 .
[3] . بحار الأنوار – العلامة المجلسی – ج 35 – ص 51 .