مولفه‌های اخلاقی در یک روان فردی-اجتماعی سالم

این کتاب به چند مفهوم مهم اخلاقی-اجتماعی از منظر روانکاوی پرداخته است: شجاعت، تاب آوری، قدردانی، سخاوت، بخشش و فداکاری. مفاهیمی که کمتر از سوی روانکاوان به صورتی تئوریک صورت بندی شده است. همانطور که اختر اشاره می کند، از آنجا که بخش اعظم متون نظری روانکاوانه مبتنی بر موارد کلینیکی سامان یافته، بیشتر بر ابعاد بیمارگونه زندگی آدمی مثل خودشیفتگی، خشم، نفرت، انتقام، اضطراب، مازوخیسم و … متمرکز بوده است و همین موضوع باعث شده تا این مفاهیم حتی در روند زندگی اجتماعی و روانی ما بازتولید نیز بشوند. اختر کار  متفاوت و بسیار پر اهمیتی کرده است. او به مولفه های اخلاقی در یک روان فردی-اجتماعی سالم توجه کرده است. 

برای مثال در مورد بخشش:

با وجود بخشش، نفرت دیگر قادر نیست تا بخش دوست داشتنیِ سلف فرد را در رابطه با فرد مورد نفرت نابود کند (زیرا در نفرت از دیگری همواره ما در حال نفرت ورزیدن نسبت به بخشهای نفرت انگیز خودمان هستیم). با وجود بخشش، دیگریِ نفرت انگیز، بالقوه می تواند یکبار دیگر به فردی دوست داشتنی تبدیل شود و از این رو تجربه نفرت قابل تحمل تر، قابل قبول تر و تحمل پذیرتر خواهد بود. رفتار دوستانه ای که به دنبال کنش اصیل بخشش می آید می تواند احساس خوشی را در فرد بخشاینده ایجاد کند.

همچون انتقام، فانتزی بخشش نیز اغلب تبدیل به شکنجه‌ای وحشیانه می شود، زیرا عمل بخشش، از دسترس اغلب موجودات انسانی خارج است. (یادم است جایی خواندم (یادم نیست از چه کسی) که بخشش سخت ترین انتقام است). خرد قومی این موضوع را فهمیده است که بخشش امری خدایی است. گرچه حتی بخشش الهی در اغلب سیستمهای مذهبی، امری بی قید و شرط نیست. بخشش نیازمند کاهش کینه نسبت به دیگری است. 

یکی از مهمترین مکانیسمهایی که باعث می شود بتوانیم دیگران را ببخشیم این است که والدین مان را به خاطر ناکامی هایی که به ما وارد کرده اند ببخشیم و همزمان به دنبال بخشش از سوی آنانی باشیم که مشمول خشم های ما بوده اند. در این صورت می توانیم با خودمان به صلح برسیم و قادر باشیم دیگران را در سالم ترین معنای کلمه دوست بداریم. 

اما اشکال سایکوپاتولوژیک بخشش هم داریم که عبارتند از:

ناتوانی در بخشش، بخشش نابالغانه، بخشش افراطی، بخشش دروغ یا شبه بخشش، بخشش خواهی بیرحمانه، ناتوانی در پذیرش بخشش، ناتوانی از بخشش خواهی، عدم توازن میان ظرفیتهای بخشش خویشتن و بخشش در قبال دیگران. 

زهرا آقاجانی