پرسشگر گرامی دغدغه دینی و الهیتان ستودنی است؛ از مکاتبه شما با این مرکز بسیار خرسندیم و خوشحالیم با فردی مذهبی هم صحبت هستیم که در رویارویی با دغدغه های ذهنی اش راه زیبای مشورت را در پیش می گیرد. به خاطر این فهم زیبا به شما تبریک می گوییم و امیدواریم راهنمای خوبی برایتان باشیم.
همچنان که می دانید در دین اسلام نیز تاکیدها وتوصیه های زیادی درباره حسن انتخاب نام نیکو بر فرزندکرده است. همان گونه که می‌دانید یکی از کارهای حساس و وظایف مهم پدر و مادر نام‌گذاری کودک است. انتخاب نام را نمی‌توان یک موضوع کوچک و بی‌اهمیت دانست. مردم روی نامها و فامیلها حساب کرده و خوبی و زیبایی آن را نشان تشخص می‌شمارند. هر کس نام خوب و زیبایی داشته باشد همیشه و در همه جا سر‌بلند است. اما نام زشت باعث شرمندگی و احساس حقارات صاحبش است. و این عقده حقارت خواه نا‌خواه در روح او آثار بدی خواهد گذاشت. بدین جهت اسلام انتخاب نام نیک را وظیفه پدر و مادر و نخستین احسان آنها می‌شمارد. رسول خدا(ص) در این باره می‌فرمایند: «فرزند سه حق بر پدر دارد: اول آنکه نام نیکی برایش انتخاب کند، دوم اینکه خواندن و نوشتن را به او بیاموزد، سوم اینکه برایش همسر گزیند.»
از طرف دیگر انتخاب نام اثر اجتماعی هم دارد. نام‌گذاری است که اهداف، آرمانها و افکار پدر و مادر را آشکار می‌نماید و آنها و فرزندشان را رسماً به جمعیتها و مرامهای گوناگون وابسته و ملحق می‌کند. از نامگذاری پدر و مادر آگاه میتوان به افکار و آرمانهای آنها پی‌برد. این وابستگی اسمی علاوه بر اینکه در افکار عمومی اثر دارد، غالباً در طرز فکر صاحب اسم نیز بی‌اثر نخواهد بود و این مساله در روانشناسی نیز به اثبات رسیده است. در جهانی که برای ترویج مرامها و تجلیل از شخصیتها از هر فرصتی حتی نام‌گذاری شهرها، خیابانها و میدانها استفاده می‌کنند یک مسلمان مسئول و آگاه نیز از هر فرصتی حتی نام‌گذاری غفلت نخواهد کرد.
اما در پاسخ به پرسشتان اجمالا باید بگوییم که وظیفه این مرکز و کارشناسان آن بیان ملاک، معیار و شاخصه های یک نام گذاری نیکو از دیدگاه اسلام است و انتخاب هر اسمی منوط به تشخیص خود مکلّف و پرسشگر بوده و شاید اظهار نظر ما در رابطه با اسم خاصی شایسته نباشد.
اما در تفصیل باید بگوییم: یکی از عناصر عمده فرهنگ یک جامعه «نام» اشخاص و افراد و اماکن … آن می باشد. با تجزیه و تحلیل اسامی موجود در زبان و ادبیات یک جامعه، می توان به نحوه تفکر، نگرش، عواطف و روحیات آن قوم پی برد. علاوه براین همانطور که نام ها می توانند به عنوان نشان و نمود خارجی مافی الضمیر انسان ها مطرح باشند، خود نیز قادرند روحیات، عواطف، نگرش ها و حتی رفتار فرد و جامعه را متأثر سازند. وجود تنوع و گونا گونی در اسامی افراد و اماکن، متناسب با فرهنگ ها، مذاهب، مناطق جغرافیایی و طبقات اجتماعی مختلف، گویای این واقعیت انکارناپذیر است. پذیرش این تنوع و همبستگی، مسئولیت خانواده ها را پیچیده تر کرده، به آنان گوشزد می نماید که قبل از اتخاذ هر تصمیمی، نخست جنبه های مختلف موضوع را به خوبی بشناسند و پس از بررسی کامل، مناسب ترین روش را انتخاب نمایند. بر این اساس نامگذاری افراد موضوعی است که مورد توجه بسیاری از محققین حوزه های علوم اجتماعی قرار گرفته است.
نامگذاری مانند هر عمل دیگر، در زمینه و بستر اجتماعی و فرهنگی معینی انجام می شود و از این مؤلفه تأثیر می پذیرد. دکتر رجب زاده معتقد است که «عمل نامگذاری در سطح یک جامعه و گروه، مبین گرایش های جمعی موجود در آن جمع است و می توان براساس تغییر در روند نامگذاری و تحول در نام ها در مورد تحول و تغییر آن جامعه قضاوت کرد» ویلسون (wilson) نیز در این خصوص می گوید: «نام ها همچنان که شاخصی برای تحولات فرهنگی و اجتماعی محسوب می شوند، ملاکی برای پایگاه و طبقه اجتماعی هم هستند.» نام ها می توانند از زوایا و ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و به شناخت حیات اجتماعی کمک نمایند. هم به عنوان یک شاخص هم به عنوان یک واقعیت اجتماعی که در تعامل با واقعیت های اجتماعی و فرهنگی دیگری می باشد. بدین ترتیب درست است که اختیار نامگذاری فرزند با پدر و مادر است ولی با توجه به آموزه های دینی مان یکی از حقوق فرزند بر پدر و مادر این ملاک است که نامی نیکو و شایسته بر او بگذارند که هم معنی خوبی داشته باشد و هم در آینده باعث سرافکندگی او در جامعه نشود و از شنیدن اسم خود احساس خجالت و حقارت نکند.
در ادامه باید بگوییم که بر حسب وظیفه شاخصه ها و ملاک هایی در زمینه نامگذاری فرزند در اختیارتان قرار می دهیم که امیدواریم با مطالعه این مطالب و در اختیار قراردادن آن ها به همسرتان؛ بتوانید با مشارکت هم اسم مناسبی را برای فرزندتان انتخاب کنید.
*** در فرهنگ مقدس اسلام دستور این است که پیش از تولد فرزند (دوران تکوین جنین و دمیدن روح در کودک) بهتر است پدر و مادر تصمیم بگیرند و برای فرزند، چه دختر و چه پسر، نامی تعیین نمایند. امام علی علیه السلام می فرماید: فرزند خویش را پیش از تولد نامگذاری کنید. هرگاه نمی دانید پسر است یا دختر، آنان را به تناسب مرد و زن بودن، نامگذاری کنید چرا که مردم در هنگامه ی قیامت به نام های خویش خوانده می شوند و فرزندی که سقط شده باشد و نامی برای او تعیین نکرده باشند، در روز قیامت از پدر مؤاخذه خواهد کرد.
در فقه الرضا توصیه شده است: هرگاه پیش از تولد نامی برای فرزند تعیین نکرده اید، حتماً تا روز هفتم نامی مناسب انتخاب کنید. رسول اکرم صلی الله علیه و آله نام هایی زیبا و با مسّمی همچون حسن علیه السلام و حسین علیه السلام را انتخاب فرمودند و حتی جنین حضرت زهرا سلام الله علیها را پیش از ولادت محسن نامیدند. از نظر گاه روانی، نامگذاری پس از تولد عمدتاً مبتنی بر احساسات، آن هم احساسی متناسب با نوزادی لطیف و ظریف است و به همین دلیل ممکن است نامی خوش آوا، اما رقیق و کم محتوا و یا بدون اندیشه به فردای کودک و بزرگسالی او انتخاب شود. تکیه بر زیبایی لفظ به ویژه در سال های اخیر رایج شده است. در یکی از مدارس در پرسش از سی مادر، تنها هفت مادر با معنی نام فرزندشان و یا شخصیتی که نامش را بر فرزند خویش نهاده بودند، آشنایی داشتند. آروین، آتوسا، پوپک، بیوک، پرمون، سالومه، سمیرا، شیده، مانا، مونا، از جمله نامهایی بوده و هستند که پدران و مادران به خوش آهنگی و روانی آنها توجه دارند، نه معنا و احیاناً معادل چهره ی تاریخی آنها.
حضرت امام خمینی (ره) نیز در دیدار و ملاقات افرادی که از حضرتش تقاضای نامگذاری فرزندشان را داشتند، عبدالله و فاطمه و زهرا و … را پیشنهاد می کردند. ایشان در رساله ی علمیه می فرمایند: فقر و بینوایی داخل خانه ای نمی شود که در آن خانه محمد یا احمد یا علی و یا حسین و یا جعفر و طالب و عبدالله و فاطمه باشد.
از نظر روانشناسی، نامها اگر برگرفته از چهره هایی باشند که در تاریخ به بزرگ منشی و نیکی از آنان یاد می شود، کودک بعدها در انطباق با نام خویش هویتی مطلوب و ارزشمند می یابد. گاه یک چهره ی مقطعی، نام یک ستاره ی سینما یا ورزشکار، عنوان و نام فرزندی می شود که چندی بعد در ذهنها فراموش می شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: حق فرزند بر پدر این است که نام او را نیک، جای او را نیک و ادب او را نیک کند. همچنین می‌فرمودند: «حتی بچه‌های سقط شده را هم نامگذاری کنید، چون در روز قیامت که مردم را به اسم می‌خوانند، بچه های سقط شده به پدرانشان اعتراض می‌کنند که چرا برای ما اسم نگذاشتید؟!» پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خودشان، نام آخرین فرزند فاطمه زهرا سلام الله علیها را قبل از تولّد، محسن گذاشت، که البته در ماجرای هجوم به خانه آن حضرت، سقط و به شهادت رسید. (خسروى ، موسى، احتجاجات، ج 2، ص: 108، اسلامیه)
*** انتخاب نام نیکو
قرآن کریم ارتباط با خداوند و خواندن او به نام های نیکویش را امر فرموده و کسانی که احترام خداوند را رعایت نمی نمایند و با خطاب های ناپسند او را صدا می زنند مورد نکوهش قرار داده و دوری از آنان را به مؤمنین سفارش نموده است و می فرماید « و برای خداست نام های شایسته پس با این نام ها خدا را بخوانید و از کسانی که نام های خداوند را تحریف می کنند کناره گیری کنید، آنان بزودی به جزای اعمالی که انجام می دهند می رسند.» (سوره مبارکه اعراف آیه 180 )
پیامبر رحمت حضرت محمد صلی الله علیه و آله مؤمنین را به نامگذاری شایسته فرزندان سفارش نموده و می فرماید: «نخستین چیزی که هر یک از شما به فرزندش پیشکش می کند نام نیکو است. بنابراین هر کدام از شما نامی نیکو بر فرزند خویش نهد.» (میزان الحکمه حدیث8908 مؤلف ری شهری)
ابن‌عباس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کند که فرمود: «حَقُّ الْوَلَدِ عَلَی الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ»؛ «حق فرزند بر پدر آن است که: نام خوبی بر او بنهد و به بهترین شکل تربیتش نماید».
اسلام برای تشویق مؤمنین و بیان جایگاه نام نیکو این مهم را محدود به دنیا نمی داند و تا قیامت اتصاف نام به صاحبش را یاد آوری می کند، آنجا که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود « نام نیکو بر خود نهید، زیرا در قیامت به این نام ها خوانده می شوید فلانی پسر فلانی بر خیز به سوی نور خود برو و فلانی پسر فلانی برخیز که نوری نداری.» (میزان الحکمه حدیث2586 مؤلف ری شهری)
*** کدام نام؟
حضرت امام محمدباقر علیه السلام می فرماید: «راست ترین نام ها، نامی است گویای عبودیت و بندگی باشد، بهترین نام ها، نام های پیامبران است»(میزان الحکمه حدیث8911 مؤلف ری شهری)
مصداق این حدیث شریف نام هائی نظیر : عبدالله، عبدالرحمن، عبداللطیف که دلالت بر بندگی خداوند می نمایند می باشد و بعضی از نام های پیامبران مثل محمد، احمد، موسی، عیسی، یعقوب، هارون، یونس، هود، ابراهیم، آدم، لقمان، خضر، عمران و از زنان نام هائی همچون : فاطمه، مریم، سوسن، زهره، نفیسه، زکیه، زهرا، عذرا، ریحانه، صدیقه، طیّبه، آمنه، طاهره، خدیجه، آسیه، راضیه، رضیّه، مرضیه، معصومه، مبارکه، جملیه، حلیمه، حمیده، نرجس، محدثـّه، ساره، منصوره، ملیحه، فریده، وجیهه، عاتکه، عالیه، صفیه، حورا، زینب، عصمت، عفت، عزّت، کبری، رحیمه، ناعمه، شهربانو، حَوّاء، رَمله، ریحانه، زَینب، سارا، سَاره، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، بتول، حصان، حرة، سیدة، عذرا، حوراء، نوریه، سماویه، حانیة، حبیبه، محبوبه، آسیه، معصومه، رقیه، سمانه، و کلثوم و … انتخاب کنند.
*** فایده نامگذاری افراد به نام ائمه معصومین علیهم السلام
شاید خیلی از افراد این سؤال را مطرح کنند که مگر نام برای مشخص کردن افراد نیست؟ پس غیر از این علامت گذاری چه نفعی می تواند داشته باشد که اینقدرحساسیت نشان می دهید؟ انتخاب نام های شخصیت های دینی یا مناسبت های مذهبی بر افراد، نشانه علاقه به آن حقایق است مثل نام های ائمه معصومین علیهم السلام یا نام ماه هائی چون محرم، صفر، رمضان بر افراد که ارزش حوادث آن مناسبت ها و شخصیت های آن زمان ها را برای شنونده یاد آوری می کند و مخاطب در می یابدکه این نام متعلق به یک مسلمان است. از امام صادق علیه السلام سؤال شد: آیا نامگذاری فرزندان به نام های ائمه سودی دارد؟ حضرت فرمود: آری، مگر دین چیزی جز محبت است؟
*** ارتباط عاطفی با صاحب نام
وقتی نامی برای کسی انتخاب می شود نوعی رابطه عاطفی بین صاحب نام و شخصیت مورد نظر یا مکان مورد نظر که بدان نام می باشد برقرار می گردد، نام حسین پیوند حماسی با سیدالشهداء برقرار می کند و نام محرم محبت به شخصیت های این ماه و بغض به مفسدان این حادثه را گوشزد می نماید. امام حسین علیه السلام بخاطر علاقه زیاد به پدرش علی علیه السلام و مادرش «فاطمه» نام فرزندان خود را فقط علی و فاطمه می گذاشت و برای جلوگیری از تشابه اسمی پسوند اصغر، صغری، اوسط و وسطی، اکبر و کبری را بعد از نام هریک اضافه می نمود مثل علی اصغر، علی اوسط، علی اکبر، یا فاطمه صغری، فاطمه وسطی و فاطمه کبری.
*** تأثیرگذاری نام مناسب بر شخصیت و هویت افراد
انتخاب نام های بزرگان و شخصیت ها بر افراد، باعث می شود که صاحبِ نام، احساس نوعی بزرگی و وقار در خود نماید و همرنگی خود با شخصیت مورد نظر را مضاعف نماید. این احساس روز به روز بیشتر و باعث اثرگذاری بر رفتار و گفتار او می گردد تا جائی که خود را مسئول حراست از قداست آن نام می شمارد. رسالت والدین در تربیت صحیح فرزندان به روزی حلال، تعلیم و تربیت و … خلاصه نمی شود بلکه انتخاب نام مناسب اولین قدم اظهار محبت آنها به فرزندشان تلقی شده که باید محقق شود.
*** ذکر یک نکته : امروزه شاهد این هستیم که بعضی از افراد، نام هایی برای فرزندانشان انتخاب می کنند که ریشه در افسانه های فرهنگ های مختلف دارد مثلا نام الهه ای در فرهنگ یونانی، یا نام خدایانی که در گذشته و بین اقوام بت پرست رایج بوده مثلا خدای آب، خدای آتش، خدای نور و …که با بینش توحیدی ما در تعارض آشکار است. در تمام جهان و در تمام اعصار یک خدا بیشتر نبوده است، شایسته نیست که با این قبیل نام گذاری ها ناخواسته و از روی جهل مرتکب شرک و ترویج فرهنگ هایی شویم که در قرون و اعصار پیامبران الهی برای زدودن آن ها مبعوث شدند عمر گذاشتند و رنج بردند، بهتر است در نام گذاری فرزندانمان با بصیرت و بینش و آگاهی برخورد کنیم.
امیدواریم خداوند فرزندی سالم و صالح به شما عطا کند و با همفکری با همسرتان نامی نیکو برای فرزندتان انتخاب کنید.
باز هم با ما مکاتبه کنید.
موفق باشید.