Citrullus colocynthis (L.) Schrad.، نام فرانسه Coloquinte و نام انگلیسی آن Bitter cucumber می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، هندوانه ابوجهل، خربزه روباه، مرارة الصحاری، حنظل، حدج، علقم و کدوی تلخ نامیده شده است.

تیره گیاه:

کدو Cucurbitaceae

نوع گیاه:

بوته

مشخصات ظاهری:

گیاهی است علفی، چند ساله و خودرو با ساقه‌های گسترده روی زمین، بالارونده و پوشیده از تار و برگ‌های آن متناوب، پهن، بریده بریده، دندانه‌دار، پوشیده از تار و دارای ظاهری به رنگ مایل به سفید در سطح تحتانی پهنک برگها می‌باشند. از کناره برگ‌های آن پیچک‌هایی خارج می‌شوند که موجبات اتصال گیاه را به تکیه‌گاه فراهم می‌سازند. گل‌های آن نر و ماده، گل‌های نر آن دارای جامی به رنگ زردِ مایل به نارنجی و دارای 5 پرچم و گل‌های ماده آن شبیه گل‌های نر و فقط به جای پرچم، مادگی با تخمک‌های متعدد در آنها دیده می‌شود. هندوانه ابوجهل کروی شکل، زرد رنگ و به ابعاد یک نارنج می‌باشد و پوست آن نازک ولی سخت و دارای میان بُر سفید رنگ و اسفنجی است. در داخل میوه (هندوانه ابوجهل) تعداد زیادی دانه‌ی بیضی شکل و مسطح وجود دارد که رنگ سطح خارجی دانه‌ها سیاه و رنگ مغز دانه‌ها سفیدِ مایل به زرد می‌باشد.
 

طبیعت میوه (هندوانه ابوجهل):

طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن خیلی گرم و خشک است.

رویش جغرافیایی:

در اغلب کشورهای آسیایی از جمله هند، نواحی مدیترانه‌ای و در ایران بیشتر در استان‌های بوشهر، خوزستان، فارس، هرمزگان، خراسان، سیستان و بلوچستان و در جزیره قشم به صورت خودرو انتشار دارد.

ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در هندوانه ابوجهل:

گلوکزید کولوسنتین، کولوسنتی‌لین، سیترولین، سیترول لول، ماده‌ی روغنی، مواد صمغی، مواد پکتیکی و املاح مختلف در آن تشخیص داده شده است.

بخش مورد استفاده:

میوه و محتویات داخل آن (هندوانه ابوجهل)

نحوه مصرف:

به دلیل سمّی بودن فقط با دستور پزشک

خواص درمانی:

۱. طبع آن خیلی گرم و خشک است.
۲. یک مسهل خیلی قوی است برای کسانی که ورم روده دارند و خانم‌های حامله مناسب نمی‌باشد.
۳. برای بیماران بلغمی مفید می‌باشد زیرا مسهل بسیار قوی بلغم است و اخلاط بلغمی را از اعماق بدن خارج می‌کند.
۴. سعی شود جهت مسهل از میوه این گیاه استفاده نگردد مگر در موارد ضروری باشد حتماً زیر نظر پزشک استفاده گردد.
۵. جهت دندان درد ریشه آن را که در سرکه پخته‌شده باشد مزمزه‌کنند.
۶. برای درمان آب‌آوردن انساج مفید است.
۷. جهت بیماری‌های کبدی از میوه این گیاه استفاده می‌گردد.
۸. گرد میوه این گیاه را با گرد پیرتر مخلوط کرده جهت از بین بردن حشرات در کشاورزی استفاده می‌گردد.
۹. هندوانه ابوجهل یک آنتی‌بیوتیک قوی است.
۱۰. جهت درد سیاتیک از روغن این گیاه به محل عصب بمالند.
۱۱. جهت درد مفاصل و نقرس با روغن میوه هندوانه ابوجهل ماساژ دهند.
۱۲. برای درمان جذام از روغن آن بر پوست بمالند و حدود نیم گرم از گرد کاملاً ساییده شده آن همراه نشاسته یا صمغ عربی میل‌ کنند.
۱۳. جهت واریس از روغن آن بر قسمت‌های واریس بمالند.
۱۴. جهت استفاده خوراکی باید خوب ساییده و پودر گردد و با صمغ عربی یا نشاسته یا کتیرا خورده شود.
۱۵. ریشه هندوانه ابوجهل پادزهر سم مار و عقرب است بصورت دمکرده حدود ۴ گرم الی ۸ گرم میل کنند.
۱۶. جهت بیماری‌های سردرد و درد شقیقه و فلج و لقوه و صرع نیز مفید می‌باشد.
۱۷. برای درمان صدا در گوش ۱ یا ۲ قطره از روغن این گیاه را در گوش بچکانند.
۱۸. جهت مصرف داخلی می‌توان پودر گیاه هنداونه ابوجهل را همراه با ادویه استفاده کرد.
۱۹. برای جلوگیری از ریزش مو حدود نیم گرم از پودر کاملاً سائیده این گیاه همراه کمی ادویه با غذا میل شود.
۲۰. افراد سردمزاج از خوردن حنظل خودداری کنند.
۲۱. جهت جلوگیری از سفیدشدن مو میوه هندوانه ابوجهل را سوراخ کرده دانه‌های آن را بیرون آورده سپس با روغن زنبق داخل آن را پر کنند و سوراخ را با قطعه‌ای از میوه مسدود کنند آن‌را داخل خمیر گذاشته در آب‌جوش بگذارند بپزد سپس از روغن آن بصورت خضاب استفاده کنند.
۲۲. جهت توجه جریان خون از مغز به سایر اندام‌ها حدود نیم گرم از پودر کاملاً سائیده شده این گیاه همراه با کمی نشاسته میل شود.
۲۳. برای از بین بردن کک در اتاق برگ تازه هندوانه ابوجهل را می‌پاشند.
۲۴. جهت خارش پوست پودر هندوانه ابوجهل را با ماست مخلوط کرده بمالند.
۲۵. کسانی که سکته مغزی کرده‌اند نیم گرم همراه نشاسته با غذا ۴ روز در ماه میل کنند.
۲۶. برای بیماری قند نیم گرم همراه نشاسته با غذا ۷ روز در ماه میل کنند.

مضرات هنداونه ابوجهل:

مدتی است این هندوانه مورد توجه مبتلایان به دیابت قرار گرفته و از سوی بسیاری از عطاری‌ها برای کمک به کاهش قند خون به این بیماران عرضه می‌شود و جالب آن که این میوه در برخی نقاط شهر به صورت تازه به فروش می‌رسد و جالب‌تر، ترشی هنداونه ابوجهل میان دیگر ترشیجات به چشم می‌خورد و خریداران خاص خود را دارد؛ اما آیا واقعا هندوانه ابوجهل پایین‌ آورنده قند خون است؟

با آن که هنوز اطلاعات علمی کامل و معتبری درباره اثرات ضد دیابتی این گیاه وجود ندارد، اما براساس تحقیقات و آزمایشاتی که در برخی دانشگاه‌های کشور صورت گرفته مشخص شده است هندوانه ابوجهل در مقدار معین و تجویز‌شده‌ای می‌تواند به ترشح انسولین کمک کند و سبب کاهش قند خون شود؛

اما براساس نتایج اولیه یک طرح تحقیقاتی دیگر، با وجود تأثیر مثبت هندوانه ابوجهل در کاهش میزان قند و چربی خون، اثرات سمی مصرف این گیاه روی قلب، کبد و دستگاه گوارش نیز مشاهده شده است.

بر اثر مصرف زیاد و خودسرانه این میوه، علائمی چون درد معده، مدفوع آبکی یا خونی، استفراغ و نبض ضعیف گزارش شده و با مصرف مقادیر بیشتر ضعف، غش، اختلالات حسی، گیجی، هذیان و اختلالات گردش خون مشاهده شده است. در حیوانات آزمایشگاهی نیز سمی شدن سلولی به شکل اثرات جهش‌زایی دیده شده و بروز دیگر عوارضی چون اگزمای پوستی، التهاب حاد کولون و سمیت کبدی و کلیوی نیز احتمال دارد.

همچنین مصرف این میوه به دلیل احتمال سقط جنین در زنان باردار و به دلیل ورود ترکیبات سمی گیاه به شیر در دوران شیردهی توصیه نشده است.

در مورد تداخلات دارویی گیاه هنداونه ابوجهل، مستندات علمی کافی وجود ندارد، اما در برخی منابع آمده است این احتمال وجود دارد بر اثر مصرف همزمان پودر، عصاره یا خود هندوانه ابوجهل با دیگر داروهای ضد دیابت، قند خون بیش از اندازه کاهش یابد. در ضمن از عوارض مصرف خودسرانه‌ آن چون بشدت محرک مخاط است خونریزی شدید گوارشی است.

البته لازم است بدانید مصرف هندوانه ابوجهل در حد کم و درست یا تحت نظر پزشک توصیه شده است، اما مصرف خودسرانه آن ممکن است بی‌عوارض نباشد. میزان معین این میوه داروی بسیار خوبی برای رفع یبوست است و چون خاصیت مسهلی آن بسیار قوی است، برای کسانی که ورم روده دارند و خانم‌های باردار مناسب نیست.

تذکر:

مصرف هندوانه ابوجهل برای اشخاص مبتلا به ورم روده مضر و استفاده از آن برای خانم‌های باردار ممنوع و در صورت استفاده سبب سقط جنین می‌شود. اگر پنج گرم پودر آسیاب شده هندوانه ابوجهل (نصف قاشق غذاخوری) مصرف شود به دلیل سمّی بودن آن منجر به مرگ می‌شود. امروزه استفاده از هندوانه ابوجهل در طب سنتی معمول نیست و گیاهان دارویی دیگری وجود دارند که جایگزین هندوانه ابوجهل می‌باشند.
 

منبع مقاله :

صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.
www.beytoote.com