پاسخ:

با سلام ؛برای اینکه نسبت دو موضوع یا مفهوم را بتوانیم به درستی تصور کنیم می بایست تعریف دقیقی از آن ها ارائه دهیم. تا در پرتو این تعریف، حیطه و دایره شمول هر یک از موضوعات را معلوم کرده و نسبت سپس این دو حیطه را با یکدیگر بسنجیم.

اما پیش از تعریف یادآوری چند نکته لازم است.

1. منظور از دین در اینجا دین اسلام است نه ادیان توحیدی یا حتی مکاتب غیر توحیدی دیگر. همچنین منظور از عرفان در اینجا عرفان اسلامی است نه عرفان های نوظهور و بدلی.

2. باید میان عرفان اسلامی و تصوف(امروزی) به عنوان یک طبقه اجتماعی خاص که در جامعه حضوری کمرنگ داشته و صاحب بدعت هایی در دین(مانند رقص سما و آداب حضور در خانقاه) می باشند تفاوت نهاد.

3. عرفان اسلامی را دوگونه می توان تعبیر کرد؛ علمی که در حوزه تمدن اسلامی در قرون متمادی تولید شده و نضج گرفته است و دیگری مدل مطلوب، کمال یافته و بی نقص عرفان است. منظور ما از عرفان اسلامی تعبیر دوم است؛ آنچه منبع اصلی آن حقیقت و نازله قرآن کریم است؛ نه آنچه برخی بزرگان مسلمان در طول قرون متمادی تولید کرده اند که برخی از اقوال ایشان صحیح و برخی ناصحیح است. ما عارف ترین عارفان را امیر المومنین و ائمه معصومین علیهم السلام می دانیم که در تمام ساحات و مراتب وجودی به کمال مصلوب نائل آمده بودند نه حلاج و جنید و رابعه. که اصلاً مقایسه در اینجا صحیح نیست.

4. در اینجا منظور از عرفان مجموعه عرفان اسلامی است که شامل عرفان نظری و عملی به صورت توأمان می گردد. موضوع عرفان نظری، خداوند و معارف و حقایق توحیدی است که در اصطلاح به آن وحدت شخصی وجود می گویند و عرفان عملی نیز از مقامات و احوالات قلبی انسان عارف بحث می کند؛ البته برای نیل به مقصود که خود خداوند است.(برای اطلاعات بیشتر ر.ک: عرفان عملی در اسلام؛ سید یحیی یثربی و مبانی عرفان از استاد یحیی کبیر.

اما پاسخ پرسش شما؛ دین مجموعه قواعد و آداب پرستش خداوند متعال در همه ساحت ها و مراتب وجودی انسان(اعم از بدن، عقل، قلب و ساحت های مختلف فردی و اجتماعی و عاطفی و ..) است. اما عرفان تنها آداب و قواعد پرستش خداوند در مرتبه قلب را مورد بررسی قرار می دهد.(البته در لایه های وجودی انسان عمیق تر از قلب نیز وجود دارد که بعضاً در آثار عرفا به آن پرداخته شده است که از آن ها تعبیر به سرّ و خفی و اخفی می شود.) لذا تکامل رفتارهای جسمی و عقلی انسان موضوع علم عرفان نمی باشد و اگر در جایی از آن بحث به میان آمده در جهت کسب احوالات و مقامات قلبی است و خود هدف نمی باشد. با این توضیح می توان گفت عرفان جزیی از دین است.