نسبیت اخلاق و توجیه هدف با وسیله
۱۳۹۲/۰۴/۲۱
–
۱۳۸ بازدید
نسبیت در اخلاق یعنی اینکه هیچ خلقی به طور کلی و مطلق خوب یا بد نیست. یک صفت در یک زمان و مکان خاص ممکن است خوب باشد و در شرایطی دیگر ممکن است بد باشد.(مجموعه آثار
شهید مطهری، ج۱۶، ص۷۷ و ج۲۱ ص۱۸۴) و مراد از این جمله که «هدف وسیله را توجیه می کند(مباح می کند)» این است که اگر هدف مقدس و خوب باشد در آن صورت هر کاری که
ما را به آن هدف می رساند نیز خوب خواهد بود و اگر عملی ما را از رسیدن به آن هدف باز دارد آن علم بد خواهد بود.
این جمله را دو گونه می توان تفسیر کرد:
۱.
شهید مطهری، ج16، ص77 و ج21 ص184) و مراد از این جمله که «هدف وسیله را توجیه می کند(مباح می کند)» این است که اگر هدف مقدس و خوب باشد در آن صورت هر کاری که
ما را به آن هدف می رساند نیز خوب خواهد بود و اگر عملی ما را از رسیدن به آن هدف باز دارد آن علم بد خواهد بود.
این جمله را دو گونه می توان تفسیر کرد:
1. اگر کسی به مطلق بودن اخلاق معتقد باشد یعنی معتقد باشد که صفات اخلاقی نسبی و تابع شرایط نیستند و آن گاه بگوید که «هدف وسیله را مباح کند» در آن صورت منظور او این خواهد
بو که مطلق بودن اخلاق(صفات اخلاقی و خلقیات) مستلزم مطلق بودن فعل اخلاقی نیست. اخلاق ثابت است اما فعل اخلاقی ممکن است به یک اعتبار خوب باشد و به یک اعتبار دیگر بد باشد.
مثلا خم شدن در مقابل یک شخصی برای تعظیم او خوب است اگر آن شخص لایق تعظیم باشد و بد است اگر آن شخص لایق تعظیم نباشد. اصل تکریم انسان صالح و عدم تکریم انسان ناصالح یک
اصل ثابت است ولی خم شدن برای تعظیم به خودی خود نه خوب است و نه بد و بستگی به متعلق دارد. اگر این تفسیر باشد روشن است که به هیچ وجه مستلزم نسبیت اخلاق نخواهد بود. مراد
گوینده از جمله «هدف وسیله را مباح می کند».
2. اما اگر مراد گوینده این باشد که نه تنها فعل اخلاقی که صفات اخلاقی نیز درخوب و بد بودن تابع اهداف هستند. شکی نیست که این سخن سر از نسبیت اخلاق در خواهد آورد. طبق این
بیان اگر تکریم فاسق ما را به هدفمان برساند خوب خواهد بود و به نحو اولی خم شدن در مقابل او برای تعظیم او نیز خوب خواهد بود. با این بیان همه صفات اخلاقی نسبی خواهند بود چرا که هر
صفت اخلاقی- چه خوب و چه بد(از نظر قائلان به مطلق بودن اخلاق)- می تواند به عنوان وسیله برای یک هدف واقع شود. بنابراین هر صفت اخلاقی می تواند خوب باشد و همچنین هر
صفت اخلاقی می تواند مانع از رسیدن ما به یک هدف باشد فلذا هر صفت اخلاقی می تواند بد باشد و این یعنی نسبیت اخلاق. این گونه اخلاق از جهاتی شبیه اخلاق سودگرایان(
پراگماتیستهاست) و از جهاتی نیز شبیه اخلاق ماکیاولی است.