پرسش:
آیا اربعین ابزار سیاسی نظام جمهوری اسلامی است؟ بهعبارتدیگر، پیادهروی اربعین برای نظام جمهوری اسلامی یک مانور و پناهگاه سیاسی است؟
پاسخ:
پوشش و حمایت جدی نظام جمهوری اسلامی از مراسم عظیم پیادهروی اربعین، موجب طرح چنین اشکالی شده است که نظام جمهوری اسلامی با استفاده ابزاری از اعتقادات مردم، درصدد اثبات خود و سیاستهای خویش است. اهمیت این موضوع با وجود اعتراضات و مسائل پرحاشیه سیاسی که در ایران به چشم میخورد و طرح چنین موضوعاتی بهعنوان سرپوشی بر معضلات، دوچندان است. لذا این امر در یک بحث و اشکال سیاسی توقف نکرده و برخی از مردم را برای شرکت در این مراسم به تردید انداخته است. درواقع عزاداری و یک سنت دیرینه مذهبی، با یک دعوای سیاسی مخلوط شده است.
در این رابطه باید چند مسئله را بهصورت دقیقتر تحلیل و بررسی کنیم:
1. ازآنجاکه نظام سیاسی ایران بر پایه مذهب بنا شده است، آیا هر رخداد مذهبی که موجب تقویت آن گردد، لزوماً باید با عبارت “استفاده ابزاری نظام” از آن رخداد تعریف شود؟ بهعبارتدیگر چون یک رخداد عظیم مذهبی، منافع قابلتوجهی برای نظام سیاسی مذهبی ایران دارد، لزوماً یک دستآویز سیاسی است؟ این ادعا نیاز به مستندات دارد. برای نمونه، کدامیک از رهبران نظام مدعی شدهاند که نهفقط راهپیمایی اربعین، بلکه وجود اجتماعات مذهبی به معنای تأیید سیاستهای کشور است؟ اربعین بهمانند هر رویداد مذهبی دیگری نمایش و تجلی دینداری و محبت جامعه به اسلام و اهلبیت علیهمالسلام است. نظام سیاسی ایران هم مدعی است که این اتفاقات، نشان از حیات معنوی جامعه داشته و موجب آگاهی و احیای جامعه است. (1) تبیین این ادعا در جای خود مهم است.
2. وضعیت رسانه بهخصوص در شبکههای ماهوارهای فارسیزبان و پیامرسانهای متعدد فضای مجازی مانند اینستاگرام، تلگرام، توئیتر و … به شکلی است که گویی مذهبیون و فعالان مذهبی و ارزشی در اقلیت محض و حتی رو به انقراض بوده و جامعه ایران در حال تبدیل شدن به یک جامعه غیرمذهبی و دینگریز است. دستگاهها و مسئولین نظام جمهوری اسلامی ایران طبیعتاً از فرصتهایی مانند پیادهروی عظیم اربعین و اشتیاق میلیونی مردم ایران برای شکستن این انگارهی مخرب استفاده میکنند و این با استفاده ابزاری از این ماجرا متفاوت است. این تصویرسازی مخرب (به قهقرا رفتن مذهب) نهفقط برای جامعه ایران، بلکه برای جامعه جهانی با شدت دنبال میشود.
3. از جمعیت چند دهمیلیونی اربعین، حدوداً بین دو تا سه میلیون نفر از آن را ایرانیان تشکیل میدهند. (2) لذا بیش از آنکه رخداد جهانی اربعین مورداستفاده نظام سیاسی ایران و مسئلهای ایرانی باشد، یک مسئله جهانی است که ایران در بخشی از آن قرار گرفته است. این حماسه جهانی تبدیل به کابوسی برای دشمنان اسلام و تشیع شده است که با این گردهمایی عظیم مذهبی، تمام تصویرسازیها و قدرتنماییهای آنان را مخدوش ساخته است. لذا با به حاشیه راندن این حماسه جهانی درصدد کاهش تأثیر مذهبی آن هستند.
4. نکته مهمتر اینکه آیا پیادهروی اربعین یک اجتماع ساختگی و حکومتی است که ازاینجهت بهعنوان ابزار سیاسی نظام باشد؟ سختی سفر خارجی آنهم با هزینه بالا و محورهای زمینی شلوغ و پرترافیک و مشقتهای بیاباننوردی بدون جاذبههای خاص مادی اتفاقی نیست که با اراده نظام ایران رقم بخورد. اربعین یک حقیقت مستقل است. اگرچه در سایه اعتلا و عظمت و بسترسازی پایگاه جهان تشیع یعنی ایران و قدرت نیروهای مقاومت در عراق و سایر کشورهای اسلامی، این واقعه سالبهسال باعظمت و شکوه بیشتری رخ میدهد. (3)
نتیجه
ازآنجاکه نظام ایران مذهبی است، نمیتوان هر رخداد مذهبی را دستآویز و مورداستفاده ابزاری نظام ایران دانست. مقامات نظام همچنین ادعایی ندارند که حماسه جهانی اربعین به معنای تأیید سیاستهای نظام یا ضمانتی برای بقای هرگونه نظام سیاسی است. اربعین یک رخداد احیاگر و در تقابل با تصویرسازی کاذب دشمنان در تحقیر کثرت جمعیت مذهبی و مذهب دوست ایران و جهان است. جمهوری اسلامی ایران مؤید و مولد چنین رخدادهایی است که علاوه بر احیای اخلاقی و مذهبی جامعه، هجوم مخرب رسانهای و عملیاتی دشمنان جامعه مذهبی را خنثی میسازد.
کلمات کلیدی
نظام جمهوری اسلامی، پیادهروی اربعین، استفاده ابزاری، استفاده سیاسی، دیانت در خدمت سیاست.
پینوشت:
1. رهبر انقلاب در این رابطه معتقد است:
«اساساً اهمیت اربعین در آن است که در این روز، باتدبیر الهی خاندان پیامبر صلیالله علیه و آله یاد نهضت حسینی برای همیشه جاودانه شد و این کار پایهگذاری گردید. اگر بازماندگان شهدا و صاحبان اصلی، در حوادث گوناگون – از قبیل شهادت حسین بن علی علیهالسلام در عاشورا – به حفظ یاد و آثار شهادت کمر نبندند، نسلهای بعد، از دستاورد شهادت استفادهی زیادی نخواهند برد. درسی که اربعین به ما میدهد، این است که باید یاد حقیقت و خاطرهی شهادت را در مقابل طوفان تبلیغات دشمن زنده نگهداشت. شما ببینید از اول انقلاب تا امروز، تبلیغات علیه انقلاب و امام و اسلام و این ملت، چه قدر پرحجم بوده است. چه تبلیغات و طوفانی که علیه جنگ به راه نیفتاد جنگی که دفاع و حراست از اسلام و میهن و حیثیت و شرف مردم بود. ببینید دشمنان علیه شهدای عزیزی که جانشان – یعنی بزرگترین سرمایهشان – را برداشتند و رفتند درراه خدا نثار نمودند، چه کردند و مستقیم و غیرمستقیم، با رادیوها و روزنامهها و مجلهها و کتابهایی که منتشر میکردند، در ذهن آدمهای سادهلوح در همه جای دنیا، چه تلقینی توانستند بکنند. …
حتّی افراد معدودی از آدمهای سادهدل و جاهل و نیز انسانهای موجّه و غیر موجّهی در کشور خودمان هم، در آن فضای ملتهب جنگ، گاهی حرفهایی میزدند که ناشی از ندانستن و عدم احاطه به حقایق بود. همین چیزها بود که امام عزیز را برمیآشفت و وادار میکرد که با آن فریاد ملکوتی، حقایق را با صراحت بیان کند.
اگر در مقابل این تبلیغات، تبلیغات حق نبود و نباشد و اگر آگاهی ملت ایران و گویندگان و نویسندگان و هنرمندان، در خدمت حقیقتی که در این کشور وجود دارد، قرار نگیرد، دشمن در میدان تبلیغات غالب خواهد شد. میدان تبلیغات، میدان بسیار عظیم و خطرناکی است. البته، اکثریت قاطع ملت و آحاد مردم ما، به برکت آگاهی ناشی از انقلاب، در مقابل تبلیغات دشمن بیمه هستند و مصونیت پیداکردهاند. از بس دشمن دروغ گفت و چیزهایی را که در مقابل چشم مردم بود، بهعکس و واژگون نشان داد و منعکس کرد، اطمینان مردم ما نسبت به گفتهها و بافتهها و یاوهگوییهای تبلیغات جهانی، بهکلی سلب شده است.» 29 شهریور 1368.
2. آمار رسمی تعداد زوار اربعین از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱، خبرگزاری برنا، 7 شهریور 1402،
ttps://www.borna.news/fa/tiny/news-1516719.
3. قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهدا علیهالسلام مینویسد:
حرکت بهسوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم علیهمالسلام در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنیامیه و بنیعباس نیز به این حرکت مقید بودهاند. توصیه به زیارت اربعین باعث شده است که شیعیان بهویژه ساکنان عراق، از نقاط مختلف این کشور بهسوی کربلا حرکت کنند. این حرکت که غالباً بهصورت پیاده صورت میگیرد یکی از پرجمعیتترین راهپیماییها در جهان شمرده میشود. پس از سقوط حزب بعث عراق جمعیت این زائران چند برابر شده است، بهطوریکه گزارشها از حضور ۱۵ میلیون زائر در سال ۱۳۹۲ ش، حدود ۲۰ میلیون در سال ۱۳۹۳ ش و ۲۷ میلیون در سال ۱۳۹۴ ش خبر دادهاند. آمار رسمی تعداد زوار اربعین از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۱، خبرگزاری برنا، 7 شهریور 1402،
https://www.borna.news/fa/tiny/news-1516719.