نظریه مثلث عشق استرنبرگ

 

عشق ژرفترین احساس بشر است. زیباترین و تلخترین تجربیات انسان با عشق پیوند خورده. انسانها دوست دارند عاشق باشند. دوست داشته شوند شوند. اصلا معنی حقیقی خوشبختی همین است. چه چیزی در عشق است که اینقدر سخت است. چرا این همه آدم درمانده عشق هستند؟ مشکل دقیقا کجاست ؟ آیا کاری از دست ما برمیاید؟ دوست دارم اول بگویم که جواب سوال دوم بله است.

عشق واژه ای است که از آن برای بیان احساس مثبت و قوی خود نسبت به فرد دیگری به کار می بریم . عشق یک مفهوم انتزاعی و ذهنی است که تعریف آن مانند سایر حالات روحی دشوار است.

وجود عشق برای سلامت روان ما ضروری است در جامعه ما از عشق به عنوان واژه‌ای برای توصیف احساسات نسبت به هر چیزی از شکلات و ورزش گرفته تا ازدواج‌هایی که نیم‌قرن به طول می‌انجامد استفاده می‌شود. ما اغلب از واژه عشق زمانی استفاده می‌کنیم که بخواهیم یک احساس قوی و مثبت نسبت به یک شخص یا یک چیز را توصیف کنیم. انواع بسیار زیادی عشق وجود دارد مثل عشق موجود بین اعضای خانواده و عشق موجود بین دوستان نزدیک.

در این میان رابرت جی استرنبرگ دانشمند در زمینه روانشناسی شناختی ، اقدام به تبیین سه فاکتور برای مشخص کردن انواع عشق کرده است . او معتقد بود جمع این سه فاکتور باعث می شود یک عشق رمانتیک پابرجا را تجربه کنیم .
 

اشیایی که حداقل سه نقطه اتصال دارند، نیروی مقاومت بیشتری در مقایسه به اشیایی که دارای یک یا نقطه دو نقطه اتصال باشند. گلدانی که کمتر از سه پایه داشته باشد، وارونه خواهد شد. اما یک گلدان سه پایه، نه تنها می‌تواند سر پای خود بایستد بلکه قادر است یک وزن اضافی را نیز متحمل شود.

مثلث عشق
نظریه مثلث عشق در دهه 1980 توسط روانشناسی به نام دکتر رابرت استرنبرگ مطرح شد. طبق این نظریه عشق رمانتیک سه بعد صمیمت، شهوت و تعهد دارد که در هر لحظه از عشق تغییر‌ می‌کند. همانند یک گلدان سه پایه، عشق رمانتیکی که توسط این سه مؤلفه تشکیل شده باشد احتمال دوام بیشتری نسبت به عشقی خواهد داشت که شامل یک یا دو تا از این اجزا باشد.

 

بر اساس این نظریه، رابطه همسری، مثلثی است که هر زاویه آن نامی دارد:

صمیمیت: شامل احساس نزدیکی، ارتباط و پیوند
شهوت: شامل احساسات و امیالی که به جذابیت فیزیکی و تعامل جنسی ختم‌ می‌شوند، و
تصمیم/تعهد: که سبب‌ می‌شوند شخص ارتباط خود را با فرد مقابل ادامه دهد و با او به سوی اهداف مشترکی گام بردارد.

*در صورتی که بین این سه مولفه عشق تعادل نباشد باعث مرگ عشق می شود.

اجزای نظریه مثلث عشق استرنبرگ
 

شور و اشتیاق
اولین قسمت نظریه مثلث عشق استرنبرگ یعنی شور و اشیتاق عبارت است از کشش رمانتیک عاشقانه نسبت به یک شخص دیگر. شور و اشتیاق هم فیزیولوژیکی و هم روانشناختی است. ما در واقع به دلیل هورمونها و مواد شیمیایی مغزی، از لحاظ جسمانی نسبت به یکدیگر کشش پیدا می‌کنیم. شور و اشیتاق شامل احساسات و عواطف نیز می‌شود. احساسات جسمانی و هیجانی با هم ترکیب می‌شود و تولید نگرانی، هیجان و پیش‌بینی مربوط به تازگی یک رابطه را می‌کنند. تصور کنید تا به حال از یک روی تخته بلند، به درون آب شیرجه نزده‌اید.

شیرجه زدن کاری است که واقعا تمایل به انجام آن دارید و در عین حال دچار حس ترس و هیجان نیز هستید. از نرده‌ها بالا رفته و پرش خود را انجام می‌دهید. اگر این شیرجه زدن موفق باشد (و شما افتضاح نکرده و تلپ نیفتی) شما به وجد آمده و دوباره و دوباره شیرجه زدن را تکرار می‌کنید. با این وجود، در نهایت این هیجان به تدریج از بین رفته و محو خواهد شد و تبدیل به چیزی منسوخ می‌شود. همین موضوع در مورد شور و اشتیاق مربوط به یک رابطه جدید نیز صدق می‌کند. این شور و اشتیاق لزوماً در رابطه‌های بلندمدت، از بین نمی‌رود، بلکه اغلب با گذشت زمان از حرارت آغازین آن کاسته می‌شود.

صمیمیت
صمیمیت عبارت است از داشتن یک آگاهی شخصی و نزدیک درباره یک شخص دیگر. صمیمیت می‌تواند جسمانی، احساسی یا هر دو باشد. بسیاری از افراد تصور می‌کنند صمیمیت فقط جسمانی است. طبق تصور آنها صمیمیت عبارت است از در آغوش گرفتن، بوسیدن یا سایر فعالیت‌های جنسی. این فعالیت‌ها قطعاً رفتارهایی صمیمانه هستند اما صمیمیت چیزی بیش از اعمال جنسی است.

افرادی که دارای رابطه صمیمانه هستند، هنگام با هم بودن احساس راحتی و آسایش می‌کنند. آنها یکدیگر را به خوبی می‌شناسند و بسیاری از مسائلی را که هرگز برای افراد خارح از این رابطه آشکار نمی‌کنند برای همدیگر افشا می‌کنند. صمیمیت یکی از خصوصیات ارتباط دوستانه و نیز ارتباط عاشقانه به شما می‌رود. هنگامی که در یک رابطه عاشقانه، شور و اشتیاق کاهش پیدا می‌کند، میزان صمیمیت ایجاد تعیین می‌کند که آیا این رابطه دوام پیدا می‌کند یا خیر؟

تعهد
تعهد یکی از اجزایی است که برای حفظ بقای رابطه، هم در مواقع خوب و هم در مواقع بد که برای هر رابطه‌ای پیش می‌آیند، الزامی است. وجود تعهد در یک رابطه عاشقانه، درست به اندازه تعهد در خانواده‌ها و رابطه‌های دوستانه اهمیت دارد. تعهد تضمین می‌کند که طرفین رابطه به محض مشاهده اولین علامت‌های دال بر مشکل و گرفتاری، از یکدیگر دو نشوند. تعهد به معنای قادر بودن و تمایل داشتن به کلنجار رفتن با مشکلات و مقاوم ایستادن در برابر آنهاست. تعهد به مثابه چسبی است که یک رابطه را به هم متصل می‌کند. تعهد همان چیزی است که افراد را قادر می‌سازد نسبت به یک شریک عشقی وفادار باقی بماند.

انواع عشق
هر سه مولفه عشق با هم ارتباط دارند و یکدیگر را تکمیل‌ می‌کنند. ترکیب سه مولفه عشق باعث ایجاد 7 نوع عشق می شود که در زیر انواع آن را توصیف‌ می‌کنیم. البته هر یک از انوع عشق ممکن است در طی یک رابطه تغییر کرده و به نوع دیگری تبدیل شود.

دوستی
این نوع عشق زمانی شکل‌ می‌گیرد که مولفه صمیمت/دوست داشتن هست اما احساس شهوت و تعهد به معنای رمانتیک وجود ندارند. عشق دوستانه ریشه سایر انواع عشق است.

شیدایی
در عشق شیدایی دوست داشتن و تعهد وجود ندارد و فقط مولفه شهوت فیزیکی شکل گرفته است. معمولا این نوع عشق در ابتدای رابطه و به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی بیشتر شکل میگیرد. در عشق شیدایی فرصت کافی برای شکل گرفتن احساس عمیق­تر صمیمت، عشق رمانتیک وجود ندارد. بعد از فرونشینی عشق شیدایی ممکن است انواع دیگری از عشق نمایان شوند. غالبا عشق شیدایی در مراحل اولیه به قدری قوی است که زوجین حاضرند جانشان را به خاطر هم از دست بدهند، اما هنوز نمی­دانند قادرند این رابطه را به شکلی عمیق­تر و پایدار ادامه دهند یا نه.

عشق خالی
در این نوع عشق فقط تعهد وجود دارد و از صمیمت و میل جنسی خبری نیست. گاهی یک عشق کامل تحلیل‌ می‌رود و به یک عشق خالی یا پوچ تبدیل می‌شود. گاهی هم عکس این قضیه اتفاق‌ می‌افتد. مثلا ممکن است فقدان عشق در زوجی که بدون علاقه با یکدیگر ازدواج کرده اند به تدریج متحول شده و به نوعی از عشق پوچ تبدیل شود.

عشق رمانتیک
عشق رمانتیک سبب‌ می‌شود دو نفر به واسطه احساس صمیمت و شهوت از نظر هیجانی به یکدیگر پیوند بخورند. افراد دارای عشق رمانتیک با هم گفت­وگوی‌های عمیقی دارند که به آن‌ها کمک‌ می‌کند صمیمیت بیشتری با هم داشته باشند. آن‌ها در ارتباط با هم قویا شهوت و محبت را احساس می‌کنند، اما احتمالا هنوز در مورد تعهد بلندمدت یا برنامه‌های بعدی زندگیشان تصمیم نگرفته اند.

عشق رفاقتی
در عشق رفاقتی مولفه صمیمت هست اما شهوت وجود ندارد. وجود مولفه صمیمت یا دوست داشتن و مولفه تعهد سبب شکل­گیری عشق رفاقتی‌ می‌شود. این نوع عشق از دوستی قوی­تر است زیرا تعهدی بلندمدت در آن وجود دارد. در عشق رفاقتی میل جنسی بسیار اندک است یا اصلا دیده نمی­شود. این حالت بیشتر در زوجینی دیده‌ می‌شود که شهوت در آن‌ها از میان رفته است، اما هنوز هم محبت و پیوند قوی با هم دارند. عشق میان دوستان خیلی نزدیک یا اعضای خانواده از نوع عشق رفاقتی است.

عشق ابلهانه
در این نوع عشق تعهد و صمیمت در رابطه وجود دارد اما از صمیمت/دوست داشتن خبری نیست. در یک گردباد ارتباطی یا ازدواجی که در آن شهوت انگیزه متعهد شدن بوده است، پیش از آنکه صمیمت شکل گرفته باشد، با عشق ابلهانه روبرو هستیم. غالبا وقتی دیگران چنین زوجی را‌ می‌بینند به این فکر‌ می‌کنند که چطور دو نفر‌ می‌توانند اینقدر تکانشی عمل کنند. متاسفانه معمولا عمر چنین ازدواج‌هایی کوتاه است و اگر هم ادامه یابند، «شانس» آورده اند!

عشق ایده ­آل
در عشق ایده ­آل هر سه مولفه صمیمت، شهوت و تعهد وجود دارد و عشق کامل شده است. این نوع عشق، ارتباطی ایده­آل میان یک زوج است. زوجینی که این نوع عشق را تجربه‌ می‌کنند سال‌ها رابطه جنسی رضایت­بخشی دارند. آن‌ها نمی­توانند زندگی بدون حضور همسرشان را تصور کنند، و حتی نمی­توانند بدون همسرشان واقعا خوشحال باشند. زوجین دارای عشق ایده­آل سعی‌ می‌کنند با تفاوت‌های یکدیگر کنار بیایند و با هم با چالش‌های زندگی مقابله کنند.

عشق یک فعل است
به عقیده دکتر استرنبرگ حفظ یک عشق ایده­آل دشوارتر از رسیدن به آن است زیرا هر سه مولفه عشق باید در آن فعال باشند. در واقع، بدون داشتن رفتار و ابرازی ایده­آل، شهوت از میان‌ می‌رود و ممکن است عشق به نوع رفاقتی تبدیل شود.

رابطه شما منحصربه ­فرد است
واقعیت این است که اهمیت مولفه‌های عشق از فردی به فرد دیگر، و از زوجی به زوج دیگر متفاوت است و نظریه عشق دکتر استرنبرگ نیز به همین واقعیت وابسته است. درست است که هر سه مولفه برای داشتن یک رابطه رمانتیک ایده­آل ضرورت دارند اما میزان مناسب هر مولفه در هر ارتباطی، یا حتی در برهه‌های مختلف یک ارتباط خاص، فرق‌ می‌کند. آگاه بودن از شیوه تعامل این مولفه‌ها کمک‌ می‌کند بخش­های نیازمند به اصلاح در یک رابطه را شناسایی کنیم.

حال بر اساس وضعیتی که همسران در این سه مورد (صمیمیت،اشتیاق،تعهد) دارند، می توان گفت که دارای چه نوع عشقی هستند:

وضعیت بی ضلعی
1 – بی عشقی مطلق
زمانی که زوج ها نه صمیمی اند، نه شور و اشتیاقی به هم دارند و نه نسبت به هم متعهد هستند. بازسازی چنین زندگی مشترکی بسیار سخت است و ای بسا، جدایی بهترین راه برای رهایی از این وضعیت نابهنجار باشد.

وضعیت های یک ضلعی

2 – فقط صمیمیت = رابطه دوستی
اگر در رابطه ای فقط صمیمیت وجود داشته باشد، آن دو صرفاً با همدیگر رفیق هستند (مانند دو دوست همجنس). چنین رابطه ای را نمی توان رابطه مطلوب همسری دانست و حداکثر می توان نام “رابطه دوستی” بر آن نهاد.

3 – فقط اشتیاق = دلباختگی
افراد، فقط جذابیت های جسمی و جنسی باشد، مدارهای انتقادی در مغز تحت تأثیر هورمون های جنسی موقتاً خاموش می شوند و فرد، جز زیبایی و کمال در طرف مقابل نمی بیند. اما بعد از وصال و فروکش کردن اشتیاق جنسی، زندگی مشترک متزلزل می شود چون دو ضلع دیگر را ندارد. به وضعیتی که در آن فقط اشتیاق حاکم است، “دلباختگی” می گوییم.

4 – فقط تعهد = رابطه پوچ
این وضعیت در روابط بسیاری از همسران جاری است: آنها نه صمیمتی با هم دارند و نه نسبت به یکدیگر اشتیاقی. آنها صرفاً در چارچوب یک تعهد در کنار یکدیگر مانده اند: “چون فرزندان مشترک داریم… چون به تنهایی از عهده کارهایمان بر نمی آییم… چون فشار اجتماعی،فرهنگی،خانوادگی زیاد است… .”
بعضاً برای توصیف این وضعیت، از اصطلاح “طلاق عاطفی” استفاده می شود. چنین وضعیتی را “رابطه پوچ” می نامیم.

 

وضعیت های دو ضلعی

5 – صمیمیت + اشتیاق = عشق رمانتیک
 این نوع از رابطه، دوستی و شوق وجود دارد ولی خالی از عنصر تعهد است. بنابراین، عمق ندارد. نام این رابطه “عشق رمانتیک” است و چون تعهدی در آن وجود ندارد، بسیار لزران است.

6 – اشتیاق + تعهد = عشق نابخردانه
کسانی که بر اساس جذابیت های جنسی طرف مقابل، دل به او می سپارند و تن به تعهد ازدواج می دهند،دچار “عشق نابخردانه” هستند.

7 – صمیمیت + تعهد = عشق دوستانه
نوع پیشرفته تری از روابط همسران است که هر دو با هم صمیمی هستند و در عین حال نسبت به یکدیگر تعهد دارند. با این حال رفتارهای جنسی در آن کمرنگ است. البته این کمرنگی در هر دوره سنّی معنای خاص خود را دارد. مثلاً اگر زوج تازه ازدواج کرده در هر ماه فقط یک بار با یکدیگر رابطه جنسی داشته باشند، می توان گفت عنصر اشتیاق در زندگی مشترک شان کمرنگ است اما برای زوج های با سن بالاتر باید بر مبنای سن و مقتضیات جسمی قضاوت کرد. این نوع از رابطه “عشق دوستانه” نام دارد و با افزایش سن همسران، بیشتر خود را نشان می دهد.

وضعیت سه ضلعی
8 – صمیمیت + اشتیاق + تعهد = عشق کامل و آرمانی
 اگر همسران بتوانند هر سه مؤلفه عشق، یعنی صمیمیت، اشتیاق و تعهد را همزمان داشته باشند، به “عشق کامل و آرمانی” رسیده اند و می توانند با تمام وجود بگویند که “خوشبخت” هستند.

چه کنیم؟
زندگی مشترک تان را با توجه به این سه ضلع عشقی، بررسی کنید و ببینید در کدام بخش دچار مشکل هستید؟

عدم شناسایی دقیق مشکل، مشکلات بعدی به وجود می آورد. مثلاً زوجی دارای “اشتیاق+تعهد” است ولی بین شان صمیمیت وجود ندارد و دچار مشکل و تنش هستند؛ در این حال اطرافیان به آنها می گویند بچه دار شوید تا روابط تان بهتر شود.

با بچه دار شدن، عنصر “تعهد” که از قبل وجود داشته، تقویت می شود ولی “صمیمیت” به همان وضعیت قبلی باقی می ماند.
در واقع توصیه کنندگان می خواستند فرمول “صمیمیت + اشتیاق + تعهد” را ایجاد کنند ولی آنچه به دست می آید این فرمول است: “اشتیاق + تعهد به توان 2” که باز از “صمیمیت” خبری در آن نیست.

بعد از این که متوجه شدید کدام عنصر یا عناصر در زندگی مشترک تان کمرنگ یا مفقود است، باید روی آن متمرکز شوید و برای بازسازی همان ضلع انرژی بگذارید و وقت تان را صرف اضلاع دیگر نکنید؛ در این صورت:
الف) اگر بتوانید ضلع آسیب دیده یا مفقود را بازسازی کنید، زندگی مشترک تان را نجات می دهید.
ب) در غیر این صورت:
– در یکی از انواع ناقص زندگی مشترک، دچار فرسودگی تدریجی می شوید.
– یا باید به چنان زندگی مشترکی پایان دهید.

فایده دانستن و به کار بردن مدل مثلثی عشق، این است که می توانید درباره زندگی مشترک تان با دید باز تصمیم بگیرید و تعیین تکلیف کنید.
 

منابع:
سواد زندگی
دکتر محمد بهشتیان
 

?آرامش سهم همه ماست.
تیم روانشناسی ماز

? @MAZ_Tabriz1??
✨✨✨✨
? @psychology_MAZ_Tabriz??