سلام گرم ما را پذیرا باشید؛ خوشحالیم مخاطبمان فردی است که اینگونه برای اطاعت صحیح از احکام خدا، نگران و در تب و تاب است؛ این نوع نگرانی، بسیار مقدس است؛ به خاطر این دل پاک و فکر زیبا که بی شک شما را به راه درست هدایت خواهد کرد، به شما تبریک می گوییم. پرسشگر محترم؛ بدانید که آگاهی از وجود مشکل، قدم اول در حل آن است و شما به این آگاهی رسیده اید؛ پس با کمی اراده و تلاش و توکل بر خدا می توانید بر این مشکل فائق آیید. ان شاء الله.

خواندن نماز صبح در اول وقت آن، شاید از نمازهای دیگر مشکل تر باشد ؛ چرا که کندن از رختخواب گرم و لذت خواب در ابتدای راه سخت است، ولی نماز گزار می تواند با کمی تمرین و ممارست از منافع سحر و صبح بهره مند گردد و از فیض نماز اول وقت ( بالاخص نماز صبح ) بی نصیب نماند.

باید توجه داشته باشید که از دست دادن سحر خیزی، معلول علت های مختلفی می باشد . مهمترین عامل آن این است که انسان فراموش کرده است هدف زندگی چیست و دین و عبادت چه نقشی در رسیدن به این هدف دارد. کسانی که هدفمند زندگی می کنند و می دانند برای چه باید دین دار بود، چه بسا انگیزه بسیار قوی ای در این زمینه دارند و این مشکل را ندارند. زندگی از نظر اسلام که دین توحیدی است، فرصت خدایی شدن انسان است و هدف زندگی هم همین است. انسان مظهر خدا است و یک عمر فرصت دارد که این مظهریت خود را بالفعل کند و هر چه بیشتر صفات خدا را در خود جای دهد و خدایی گردد. مانند آهنی که چون در کنار آتش قرار می گیرد، به رنگ آتش در می آید و صفات آتش پیدا می کند؛ از زیبایی و قدرت و حرارت و …؛ در زندگی انسان نیز فرصت های فراوانی مانند اوقات نماز و روزه و حج و خدمت به خلق خدا و مانند آن وجود دارد که همه فرصت های خدایی شدن انسان هستند. انسان خداجو تمام سعی اش این است که فرصت ها را از دست ندهد و از آن به نحو احسن برای کمال و قرب خود به خدا استفاده نماید. در این میان نماز صبح و اول وقت بسیار اهمیت دارد. مومنین و اولیای خدا این مشکلات را ندارند؛ دلیل آن هم روشن است، چون ایمان قوی ای دارند. باید ایمان را تقویت کنیم. با معرفت توحیدی هستی و خداوند، با تسلیم. با ولایت پذیری و رابطه با اولیای خدا. از طریق رابطه با قرآن کریم. قرآن کتاب توحید است، وقتی به درستی با آن رابطه نداریم و وقتی حتی آن را نمی خوانیم، مشکل پیدا می کنیم. ایمانمان ضعیف می شود. تهاجم فرهنگی دشمن هم که غوغا کرده. شیطان و نفس و دشمن هم فراوان داریم. چاره ای جز خودسازی نیست. خودسازی یعنی خود را از هر چه غیر خداست خالی کنی و خدایی گردی؛ مانند بطری ای که پر از هوا است و وقتی شما آن را از آب پر می کنید هوای آن خالی و آب جای آن را می گیرد. باید اندیشه و اخلاق و علم و عمل مان توحیدی و خدایی شود تا راحت شویم، تا انگیزه زندگی داشته باشیم و با اشتیاق به سوی خدا برویم و با علاقه نماز بخوانیم.

و اما چکار کنیم که برای نماز صبح به موقع بیدار شویم : ( البته در صورتی که شما مشکل جسمی یا روحی که باعث اختلال درخوابتان شود ندارید؛ که در صورت وجود، ابتدا با ید آن ها رفع شوند) :

لطفا دقت کنید! من از شما سوال می کنم، آیا در مواقعی که قرار است صبح زود از خواب بلند شوید نیز نمی توانید از خواب بلند شوید؟ مانند مواقعی که برای رفتن به کوه و گردش با دوستان خود صبح زود برنامه ریزی نموده اید! یا مثلا امتحان دارید! آیا تاکنون فکر کرده اید چرا وقتی با دوستتان قرار دارید، فوراً بیدار می شوید و چه بسا بدون کوک کردن ساعت و از مدتها قبل از ساعت قرار، خود به خود بیدار می شوید و هیچ چیزی مانع بیدار شدن شما نمی شود، اما هنگامی که می خواهید نماز بخوانید و با خدا صحبت کنید و قرار ملاقات با خدا دارید، اینطور نیست و هر کاری می کنید بیدار نمی شوید و اگر بیدار شوید، دوباره می خوابید؟ می دانید مشکل ما چیست؟ مشکل این است که ما به قراری که با دوستمان داریم بیشتر معرفت و ایمان داریم و رابطه با دوستان را بیشتر دوست داریم تا نسبت به خداوند. مشکل در ضعف ایمان است. نمی دانیم خدا چیست و چه خاصیتی برای ما دارد. از رابطه با دوست لذت می بریم اما از رابطه با خدا لذت نمی بریم. وقتی یاد دوست را در ذهن خود کوک می کنیم، بدون ساعت بیدار می شویم، ولی وقتی یاد خدا را در خود کوک می کنیم، نمی توانیم بیدار شویم. این یک مشکل فنی ایمانی است. تمام کسانی که صبح بیدار می شوند و کسانی که حتی قبل از صبح بیدار می شوند و نماز شب می خوانند، اینها با ساعت بیدار نمی شوند. ساعت کمک می کند، ولی ساعت به انسان انگیزه نمی دهد. دستگاه انگیزشی انسان را فقط و فقط خدا تحریک می کند. تا معرفت و محبت خدا در دل انسان کوک نشود، انسان نمی تواند بیدار شود. شما اگر می خواهید صبح بیدار شوید، اول باید عشق خدا را در خودتان کوک کنید و بعد البته رعایت مواردی که در ادامه خواهد آمد هم می تواند کمک کار باشد.

رعایت نکاتی که ذکر می شود ، بعد از کوک کردن یاد و عشق خداوند در دل، می تواند شما را در بیدار شدن به موقع برای نماز صبح یاری کند :

1. هر چه معده در هنگام خواب شب سبک باشد، به هنگام صبح راحت تر می توانید از خواب برخیزید. از این رو فاصله 2 ساعت بین خوردن شام و خواب ، فاصله مناسبی است . البته بهتر است غذایی که میل می کنید، نیز غذایی سبک و کم حجم باشد .حضرت عیسی (علیه السلام) می فرماید : ای بنی اسرائیل! پرخوری نکنید؛ زیرا هر که زیاد بخورد، زیاد می خوابد و هر که زیاد بخوابد، کمتر نماز می خواند و هر که کمتر نماز بخواند، در زمره غافلان قلمداد می شود [1].

امام صادق (علیه السلام) در مورد سخنانی که میان حضرت یحیی (علیه السلام) و ابلیس گذشت، فرمود : یحیی به شیطان گفت : این آویزها چیست؟ شیطان گفت: اینها شهوات و امیالی است که فرزند آدم گرفتار آنها شده است. یحیی گفت : آیا چیزی از آنها برای من نیز هست؟ شیطان گفت: گاه سیر و پر می خوری و ما هم تو را از نماز و یاد خدا باز می داریم. یحیی گفت : با خدا عهد می بندم که هرگز معده خود را از غذا پر نکنم و ابلیس گفت : من هم با خدا عهد می بندم که از این پس هرگز مسلمانی را اندرز ندهم. آن گاه امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمود : ای حفص! با خدا عهد می بندم که جعفر و خاندان جعفر هرگز شکمهای خود را از طعام انباشته نکنند … [2]
2. بدن انسان به خصوص در شب به خواب کافی نیاز دارد و اگر این نیاز برطرف نشود، در کار روزانه و … ایجاد خلل می کند. شب نشینی ها و خوابیدن دیر هنگام ، در بیدار نشدن برای نماز و یا کسالت در آن بسیار مؤثر است. معمولا ً کسانی که تا دیر وقت بیدارند، نمی توانند نماز صبح را بجا آورند. اگر هم بیدار شوند، طبیعی است که نمازی با کسالت و خواب آلودگی بخوانند. حضرت علی (علیه السلام) درباره آیه یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَأَنْتُمْ سُکَارَى حَتَّى تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ … [3] ای کسانی که ایمان آورده اید در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا بدانید چه می گویید پرسیدم ، فرموده : شما را از خواب آلودگی و چرتی است که نمی گذارد بدانید در رکوع و سجود و تکبیرتان چه می گویید [4]؛ دیر خوابیدن در شب، ما را از درک لذتهای معنوی در سحر و نماز ، محروم می کند. پس این قانون را فراموش نکنید « فردی که دیر می خوابد، دیر بیدار می شود و بالعکس کسی که زود می خوابد، زود بیدار می شود». (البته اگر شما در این دو ماه، عادت به پرخوابی پیدا کرده اید، می توانید راهکارهای مقابله با این عادت را در مکاتبه بعدی از ما بخواهید).

3. رعایت آداب خواب ، از جمله : وضو گرفتن ، خواندن سوره توحید، ذکر صلوات، تسبیحات اربعه، تسبیح حضرت زهرا ( سلام الله علیها ) ، آیه الکرسی ، بخصوص خواندن آیه آخر سوره کهف و نیز توسل به امام زمان (عج) برای محروم نماندن از فیض نماز اول وقت و … از جمله اموری است که خواب مؤمن را همراه با هدف و انگیزه می کند و این توجه و هدفمندی در بیداری صبح تأثیرگذار خواهد بود. البته اگر بجا آوردن همه آداب خواب برایتان سخت است ، به هر میزان که مقدورتان می باشد انجام دهید .

4. برای بیدار شدن، ساعتی را کوک کنید و آن را دور از دسترس تان قرار دهید تا هنگام زنگ زدن نتوانید به راحتی آن را خاموش کنید و مجبور شوید به سمت ساعت حرکت کنید. در مواقعی که زنگ ساعت شما را بیدار نمی کند، بهتر است به یکی از نزدیکان سفارش کنید که شما را در ساعت مقرر بیدار کند. در ضمن برای ایجاد عادت می توانید مثلاً 20 دقیقه مانده به طلوع آفتاب بیدار شوید و نماز خود را بجا بیاورید و هر روز نماز خود را سعی کنید به نماز اول وقت نزدیک تر نمایید.

5. انجام هر کاری در ابتدا ممکن است کمی سخت باشد، ولی با تمرین و ممارست و استقامت و پایداری، آن عمل، آسان خواهد شد. خیلی از جوانان تلاش کرده اند و به نتیجه نیز رسیده اند. شما هم می توانید یکی دیگر از آن جوانان باشید. همین مطرح کردن سوال تان نشان می دهد که می خواهید و می شود، ان شاءالله.

6. جهت پایبندی به تصمیم تان، برای خود برنامه تنبیه بگذارید. به عنوان مثال با خود عهد ببندید که هرگاه سر ساعت مورد نظر از خواب بلند نشدید، برنامه مورد علاقه تان را که هر روز دنبال می کردید ترک نمایید.

7. یکی از کارهای شیطان قبل از انجام هرعبادتی این می باشد که آن را برای ما سخت جلوه می دهد، مانند ذره بین که اجسام کوچک را بزرگ نشان می دهد و در این صورت است که با بزرگ نشان دادن چیزی، فرد در خود احساس ناتوانی می کند.

8. نمازهای روزانه خود را سعی کنید در مساجد به جای آورید و از این طریق روحیه معنویتان را بالا ببرید. هر مقدار که ایمان تان افزایش یابد، انجام اعمال عبادی برایتان آسان تر خواهد شد.

9. همان طور که انجام عبادت، ایمان را افزایش می دهد، گناه نیز ایمان فرد را سست کرده و توفیق عبادت را از فرد می گیرد. بر این اساس باید انسان از گناهان خود توبه حقیقی نماید تا به انجام عبادت موفق شود. پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) می فرماید : نیکی را نور دل و آرایه (زیبایی و روشنایی) رخسار و نیروی کار یافتم و بدی و گناه را سیاهی دل و سستی در کار و زشتی چهره [5].

10. خواندن سه آیه آخر سوره کهف (خاصه آیه آخر (آیه 110)؛ قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ یُوحَى إِلَیَّ أَنَّمَا إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَنْ کَانَ یَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلا صَالِحًا وَلا یُشْرِکْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا) جهت بیدار شدن در ساعت معین می تواند موثر افتد.

11. در مورد آثار و پیامدهای نماز هم تأمل کنید؛ البته اگر قبل از نمازهای روزانه و شب به هنگام خواب باشد، موثر تر است. این مطلب را به عنوان اصل کلی در ذهن داشته باشید، هر مقداری آگاهی ما در مورد مسئله ای افزایش یابد احتمال انجام آن کار (در صورت مثبت بودنش) نیز افزایش می یابد.

از این رو به این مطالب دقت کنید:

«وَالَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ اولئک هُمُ الْوَارِثُونَ؛ و کسانی که بر نمازهایشان مواظبت می کنند. آنان همان وارثانند(وارثان بهشت)» [6].

امام علی (علیه السلام) می فرمایند : هیچ کاری نزد خدای عزوجل محبوبتر از نماز نیست. پس مبادا چیزی از امور دنیا شما را از اوقات نماز باز دارد ؛ زیرا خدای عزوجل مردمانی را نکوهیده و فرموده است : الَّذِینَ هُمْ عَن صَلاتِهِمْ سَاهُونَ [7]؛ همانان که از نمازشان غافلند ، یعنی از اوقات نماز غافلند و به آن اهمیتی نمی دهند [8]؛ در اهمیت صبح همان بس که خدای عزوجل به آن قسم خورده است : «وَ الصُّبْحِ إذا أسْفَرَ»؛ و سوگند به صبح چون آشکار شود [9]؛ «وَ الصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ»؛ و سوگند به صبح چون بدمد [10]. بر این اساس می توان با برنامه ریزی صحیح، از این لحظات ملکوتی بهره برد و خود را محروم نکرد و آن را مقدمه ای برای سحر خیزی قرار داد .

علامه حسن زاده ی آملی ( حفظه الله تعالی ) می فرمایند : کسی که سحر ندارد از خود خبر ندارد ! در مورد نماز همین بس که امام صادق ( علیه السلام) در لحظات عمر شریف شان فرمودند : کسی که نماز را سبک بشمارد به شفاعت ما نمی رسد.

تفکر در این روایات نیز سودمند است :

پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) : [حفظِ] شش امر را برای من عهده دار شوید من بهشت را برای شما عهده دار می شوم: نماز، زکات، امانتداری، شهوت، شکم و زبان را [11].

امام باقر (علیه السلام) می فرمایند : خداوند دوست دارد کسی را که با مردم مزاح کند، اما سخن زشت به زبان نیاورد و نیز کسی را که اندیشه ای یکتا پرست داشته باشد و کسی را که آراسته به خصلت شکیبایی باشد و کسی را که به نماز خواندن افتخار کند.[12]
پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) : ای ابوذر! پروردگارت عزوجل، به وجود سه نفر، بر فرشتگانش می بالد : مردی که در جایی تنها باشد و [به وقت اذان] اذان بگوید و نماز بخواند. پروردگارت به فرشتگان می فرماید : ببینید بنده من نماز می خواند وهیچ کس جز من او را نمی بیند . پس هفتاد هزار فرشته به زمین فرود آیند و پشت سر او به نماز ایستند و تا فردای آن روز برایش آمرزش می طلبند؛ و مردی که شب هنگام در تنهایی برخیزد و نماز گزارد وسجده کند و در حال سجده خوابش برد . پس ، خداوند متعال می فرمایند : به بنده من بنگرید که روحش نزد من است و بدنش در طاعت من سجده کنان… [13].

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند : هیچ بنده ای نیست که به اوقات نماز و مواضع خورشید اهتمام ورزد ، مگر اینکه آسودگی در هنگام مردن و از بین رفتن غم و اندوه ها و نجات از آتش را برایش ضمانت کنم.[14]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر :

1. صلوه الخاشعین، شهید دستغیب.

2. اسرار نماز، محسن قرائتی.

پی نوشت ها :

[1] . میزان الحکمه/ ج 1/ ص 186 .

[2] . همان/ 187.

[3]. نساء/ 43

[4] . همان/ ج 7 / ص 3129.

[5] . همان/ج 114/ ص 3

[6] . مؤمنون / 9 و 10.

[7] . ماعون / 5.

[8] . میزان الحکمه / ج 7 / ص 3129.

[9] . مدثر / 34.

[10] . تکویر / 18.

[11] . میزان الحکمه/ ج 7/ص 276

[12] . همان/ ج 7/ص 424.

[13] . همان/ ج 7/ ص 557.

[14] . همان / ج 7 / ص 3129.

موفق باشید. باز هم با ما سخن بگویید.

نویسنده : گروه روانشناسی پرسمان