نگاهی به ارتباط مصرف نوشابه و پوکی استخوان

نوشابه یکی‌ از نوشیدنی‌های پرطرفدار میان طیف‌های سنی گوناگون است. همیشه شنیده‌ایم که بهتر است نوشابه را با آب و دیگر نوشیدنی‌های طبیعی جایگزین کنیم؛ معمولا اگر دلیل آن را بپرسیم پاسخی بیشتر از مضر بودن آن برای بدن نخواهیم شنید؛ اما آیا تاکنون به این فکر کرده‌‎اید که چه دلیلی باعث می‌شود نوشابه به‌عنوان یک نوشیدنی ناسالم برای بدن شناخته شود؟

عوامل متعددی مانند حفظ سلامتی و پیشگیری از وقوع یک بیماری، باعث نگرانی و حساسیت ما در مورد انتخاب رژیم غذایی‌مان می‎شود. پوکی استخوان یکی از همین بیماری‌ها است که در سراسر جهان افراد زیادی را درگیر کرده. 

نزدیک به ۱۵ درصد از جمعیت جهان و ۳۰ درصد از زنان پس از یائسگی از این بیماری خاموش رنج می‌‎برند. عوامل متعددی در بروز این بیماری نقش دارند؛ اما در این مقاله می‌خواهیم ارتباط مصرف نوشابه و پوکی استخوان را دقیق‌تر مورد بررسی قرار بدهیم.

در ادامه با معرفی عوامل مؤثر در شکل‌گیری و پیشگیری از پوکی استخوان به ارتباط مصرف نوشابه و پوکی استخوان خواهیم پرداخت. با زومیت همراه باشید. 

پوکی استخوان چیست

پوکی استخوان یک اختلال اسکلتی است که با کاهش استحکام و تراکم استخوان‌‎ها باعث شکنندگی آن‌ها می‌شود. پوکی استخوان تا زمانی‌که منجر به شکستگی شود، یک بیماری خاموش و بدون علامت است. افراد مسن و زنان یائسه بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. شکستگی استخوان به‌دنبال کاهش تراکم استخوان یکی از دلایل مرگ‌ومیر در افراد کهن‌سال است. دلیل مستقیم شکستگی‌ها، سقوط یا ضربه تصادفی است؛ اما علت بنیادین آن، تراکم پایین استخوان‌ها و از دست دادن بیش از حد بافت استخوان محسوب می‌شود.

یافته‌های علمی اخیر نشان می‌‌دهند که یکی از مهم‌‎ترین دلایل کاهش سریع تراکم مواد معدنی استخوانی در زنان یائسه، به غیر از کاهش استروژن، سبک زندگی ناسالم و عادات غذایی نادرست است. در شرایط کمبود مواد معدنی در رژیم غذایی، بدن این کمبود را از بافت‌های استخوانی جبران می‎‌کند؛ این کار در طول زمان باعث کمبود مواد معدنی در استخوان‌ و در نتیجه کاهش تراکم و پوکی استخوان می‌شود. همچنین با بالا رفتن سن، تخریب بافت استخوانی بیشتر از ساخت آن می‌شود. پس از ۳۰ سالگی، کاهش توده استخوانی یک روند اجتناب‌ناپذیر است که با ایجاد تغییر در چرخه بازسازی استخوان‌ها منجر به شکنندگی آن‌ها می‌شود.

مصرف نوشابه و پوکی استخوان 

تاکنون عوارض مختلفی برای مصرف نوشابه‌ ذکر شده است؛ بااین‌حال مردم زیادی در سراسر جهان طرفدار پروپاقرص این نوشیدنی‌ هستند. یکی از عوارض ذکرشده برای نوشابه، تأثیر مخرب آن روی استخوان‌ها است؛ اما تحقیقات چه می‌گویند و تا چه حد این ادعا صحت دارد؟ 

طی یک تحقیق در مورد اثر مصرف نوشابه بر شکستگی استخوان‌ها، ۱۷,۳۸۳ شهروند چینی در طیف سنی ۲۰ تا ۷۵ سال مورد مطالعه قرار گرفتند. شرکت‌کنندگانی که هر روز نوشابه مصرف می‌کردند نسبت به کسانی که نوشابه مصرف نمی‌کردند، شکستگی استخوان بیشتری را تجربه کردند. طبق آمار در طی یک پیگیری ۵ ساله، شکستگی در مناطق مختلف استخوان‌های بدن ۵۶۹ نفر از این شرکت‌کنندگان اعلام شد. 

در نتیجه این تحقیقات بیان شده است که مصرف زیاد نوشابه، باعث افزایش خطر شکستگی استخوان‌ها می‌شود. مصرف روزانه نوشابه، مستقل از الگوی کلی رژیم غذایی و سبک زندگی، این احتمال را تا دو برابر افزایش می‌دهد.

یافته‌های یک آزمایش دیگر که روی موش‌ها انجام شد، نشان داد که تراکم و غلظت مواد معدنی استخوان در موش‌هایی که نوشابه مصرف می‌کردند نسبت به موش‌های دیگر کمتر است. این کاهش ۲۰ درصدی در موش‌های ماده و نر یکسان بود. بر اساس این تحقیق، نوشابه کولا منجر به آسیب کلیه‌ موش‌ها شده بود؛ اما نمی‌توان گفت که تغییرات ثانویه‌ای که در تعادل مواد معدنی به علت آسیب به کلیه‌‌ها ایجاد شده بود، دلیل کاهش تراکم استخوان‌ها است. درنهایت برای اثبات این موضوع به مطالعات بیشتری نیاز است.

تحقیق دیگری که در دانشگاه تافتس صورت گرفت، نشان داد که نوشابه‌های کولا منجر به کاهش تراکم مواد معدنی در استخوان لگن زنان می‌شود؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که افزایش مصرف کولا در زنان منجر به کاهش تراکم استخوان و کمبود کلسیم می‌شود. نتایج حاصل از تحقیقات مختلف، دلایل متفاوتی را در رابطه با تأثیر نوشابه بر پوکی استخوان، مؤثر دانسته‌اند. 

متخصصان بر این باورند که جایگزین کردن مصرف نوشابه با نوشیدنی‌های حاوی کلسیم، می‌تواند عامل اصلی کاهش تراکم استخوان باشد. به نقل از هاروارد، نظریه وجود اسید فسفریک که منجر به جذب نشدن کلسیم و کمبود آن در استخوان می‌شود از عمده دلایل نگرانی در مورد مصرف نوشابه‌ها است. هنوز شواهد کافی بر مبنای تأثیرگذاری مصرف زیاد فسفات روی متابولیسم استخوان و تراکم آن وجود ندارد. فرض می‌شود که یکی از عوامل ارتباط شکستگی استخوان‌ها با نوشابه، محتوای بالای اسید فسفریک در نوشابه‌ها باشد. مصرف بیش‌ از نیاز اسید فسفریک باعث تغییر نسبت کلسیم به فسفر و نیز نسبت اسید و بازی بدن و در نتیجه‌ کاهش تراکم استخوانی و پوکی استخوان می‌شود.

رژیم غذایی کم‌‌کلسیم و پر‌فسفر ممکن است هورمون پاراتیروئید را تحریک کند و باعث تحلیل استخوان‌ها شود. مصرف زیاد اسید فسفریک همچنین می‌تواند باعث کاهش عملکرد کلیه‌ شود و بر هموستاز کلسیم تأثیر بگذارد. شکر و سدیم موجود در نوشابه‌ها نیز می‌توانند باعث از دست دادن کلسیم شوند.

اگر مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین (مانند نوشابه‌ها و نوشیدنی‌های انرژی‌زا) از مرز حداکثری مصرف روزانه کافئین تجاوز کند، ممکن است خطر شکستگی و تکرار شکستگی در آینده را افزایش بدهد.

نوشیدن بیش از ۳ فنجان قهوه در روز می‌تواند بر سلامتی استخوان‌ها تأثیر منفی داشته باشد‌. کافئین علاوه بر کاهش جذب کلسیم باعث افزایش جزئی کلسیم در ادرار نیز می‌شود.

بنیاد ملی پوکی استخوان برای جلوگیری از این موضوع توصیه کرده است که از مصرف به‌اندازه کلسیم در وعده‌های روزانه خود اطمینان حاصل کنید. بهتر است بزرگ‌سالان زیر ۵۰ سال، روزانه ۱۰۰۰ میلی‌گرم و افراد بالای ۵۰ سال، روزانه ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم دریافت کنند. طبق گفته این بنیاد، نوشابه‌های کولا علاوه بر فسفریک اسید و کافئین حاوی مواد شیمیایی دیگری نیز هستند که ممکن است برای استخوان‌ها مضر باشد؛ ازاین‌رو افراد مبتلا به پوکی استخوان باید بر مصرف هفتگی نوشابه خود نظارت داشته باشند.

مصرف مقادیر زیاد نوشابه در سنین رشد نوجوانان می‌تواند با کاهش تجمع مواد معدنی استخوان، خطر شکستگی‌ استخوان‌ها را در آینده افزایش بدهد‌. چربی بر تنظیم استخوان‌ها اثر می‌گذارد و در متابولیسم هورمون‌های فعال استخوان نقش دارد؛ اما افزایش چربی عضلات منجر به سقوط بیشتر افراد می‌شود که می‌تواند خطر شکستگی‌ در مناطق خاص بدن را افزایش بدهد. افراد مبتلا به چاقی، مکانیزم‌های محافظتی معمول خود را از دست می‌‌دهند و هنگام سقوط بیشتر به پهلو یا پشت سقوط می‌کنند. یکی دیگر از علل دخیل در تأثیر غیر مستقیم نوشابه روی شکستگی استخوان‌ها، اثر واسطه‌ای چاقی است. مطالعات ثابت کرده‌اند که مصرف زیاد نوشابه خطر ابتلا به چاقی، دیابت و سایر بیماری‌های مزمن غیر واگیردار را افزایش می‌دهد.

طبق تحقیق انجام‌شده در کره جنوبی، فتالات به‌کاررفته در قوطی‌های نوشابه، صرف ‌نظر از مصرف کلسیم یا فعالیت بدنی، با توده استخوانی و پوکی استخوان در زنان رابطه مستقیم دارند. 

جلوگیری از پوکی استخوان

پوکی استخوان به دو عامل ژنتیکی و محیطی وابسته است. جدا از عوامل ژنتیکی که نقشی در تعیین آن‌ها نداریم، عوامل محیطی نقش بسزایی در کیفیت زندگی ما ایجاد می‌‎کنند. با تصحیح عادات نادرست و رژیم‌های غذایی ناسالم می‌توانیم سبک زندگی خود را بهبود بخشیم و از بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کنیم یا عوارض ‌بیماری‌ها را به حداقل ممکن برسانیم.

برای داشتن استخوان‌‎های سالم لازم است که به‌طور منظم ورزش کنیم، فعالیت بدنی داشته باشیم و تا حد توان از بی‌تحرکی بپرهیزیم. اگر استخوان‌ها ازنظر فیزیکی فعال نباشند، گیرنده‎‌های مکانیکی (سلول‎‌های استخوانی) سیگنال‌های مبنی بر بازسازی، از بین‌ بردن آسیب و سنتز استخوان‌های جدید را دریافت نخواهد کرد؛ در نتیجه به‌تدریج تراکم مواد معدنی استخوان‌ها کاهش پیدا خواهد کرد. به گفته بنیاد ملی پوکی استخوان، پیاده‌روی یکی از مؤثرترین ورزش‌ها برای حفظ و بهبود تراکم استخوان در زنان یائسه است. تمرینات با وزن بدن و تمرینات مقاومتی برای افزایش تراکم استخوان مفید هستند. تمرینات هوازی با افزایش تعادل و فعالیت عملکردی عضلات، از خطر سقوط و ضربه به استخوان‌ها می‌کاهند.

از نظر آماری استعمال دخانیات ارتباط معنا‌داری با پوکی استخوان دارد. درحالی‌که فعالیت بدنی عامل حفظ توده عضلانی است، استعمال دخانیات یک عامل غیر قابل انکار در ابتلا به پوکی استخوان است. استعمال دخانیات احتمال شکستگی استخوان‌ را در مردان و زنان افزایش می‌دهد. احتمال شکستگی استخوان در افراد سیگاری (به‌خصوص زنان) نسبت به افراد غیر سیگاری و حتی افرادی که سیگار را ترک کرده‌اند تا دو برابر بیشتر است.

رژیم غذایی یک شاخص مهم در سلامتی استخوان‌ها است. تصحیح رژیم غذایی با حذف مواد غیرمغذی و جایگزینی مواد مغذی یک راه مؤثر در پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها است. کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین D می‌‎تواند منجر به کاهش تراکم عضلات شود. سعی کنید رژیم غذایی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کنید که مقادیر مورد نیاز روزانه درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌‎ها به‌خوبی در آن گنجانده شده باشد. کلسیم، لبنیات و ویتامین D در سلامت استخوان‌ها نقش قابل توجهی دارند. رژیم‎‌های غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها به دلیل داشتن مقادیر بالای ویتامین‌ها و عناصر کم‌مقدار (یک ماده مغذی معدنی که در مقدار بسیار کم برای رشد و بهبود اندام‌های بدن لازم است) می‌توانند با افزایش تراکم استخوان‌ها، خطر شکستگی را کاهش بدهند.

نتیجه‌گیری

به منظور ارتقا سلامت استخوان‌ها، کاهش مصرف نوشابه باید به‌عنوان یک راهکار مهم برای افراد در نظر گرفته شود. در ۴۰ سال آینده، تعداد افرادی که بر اثر پوکی استخوان در معرض خطر شکستگی استخوان‌ها قرار دارند، بار قابل توجهی بر دوش جوامع به‌خصوص جوامع آسیایی خواهد گذاشت.

هرچند بحث پوکی استخوان معمولا در سنین بالا و در زنان پس از یائسگی مطرح می‌شود؛ اما این بیماری مسئله‌ای است که باید از سنین کودکی و نوجوانی از وقوع آن جلوگیری کرد. اگرچه افراد با پیش‌زمینه ژنتیکی باید این موضوع را جدی‌تر بگیرند؛ اما باقی افراد نیز نباید نقش عوامل محیطی در ابتلا به پوکی استخوان را دست کم حساب کنند.

تصحیح سبک زندگی و کنار گذاشتن عادات ناسالم، از جمله مهم‌ترین راهکارهایی است که در مورد پیشگیری از انواع بیماری‌ها به آن اشاره می‌شود. همان‌طور که اشاره شد، هنوز به مستندات بیشتری در مورد تأثیر مصرف نوشابه بر پوکی استخوان نیاز است؛ اما متخصصان تغذیه و پژوهشگران توصیه می‌کنند که تا حد امکان مصرف نوشابه را تقلیل بدهیم و همواره تعادل را در خوردوخوراکمان برقرار کنیم. درست است که هنوز نوشابه کاملا به‌عنوان یک ماده مؤثر بر پوکی استخوان شناخته نشده است؛ اما استعمال دخانیات، کمبود ویتامین D و نداشتن فعالیت از جمله موارد ثابت‌شده محیطی در ابتلا به این بیماری هستند. نخستین قدم برای پیشگیری از پوکی استخوان حذف عوامل محیطی مؤثر بر آن در سبک زندگی است.