از دستوراتی که در آموزه‌های دینی تأکید بر آن شده، هدیه دادن به دیگران است؛ هدیه در لغت، به معنی تحفه، سوغات و ارمغانی است که به رسم جلب محبت و بزرگداشت به کسی بدهند، یا برای او بفرستند.
بررسی و دقّت در روایات امامان معصوم(علیهم السلام) نشان می دهد که هدیه در سیره و سنّت، مفهومی‌ وسیع دارد که هم شامل مادیات و اشیا می شود و هم امور معنوی را دربرمی گیرد. در آموزه های دینی، بیان عیوب دوستان از روی خیرخواهی و به جهت اصلاح، هدیه ای تلقی شده است که برادران دینی به یکدیگر اهدا می کنند. امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
«اَحَبُّ اِخوانی اِلی مَنْ اَهْدی اِلی عُیوبی»[ بحارالانوار، ج 71، ص 282.]؛ «محبوب ترین برادران نزد من کسی است که عیب‌هایم را به من هدیه دهد (مرا نسبت به آنها آگاه کند)».
در همین راستا امام علی(علیه السلام) «موعظه» را به عنوان بهترین هدیه ذکر می کند و می فرماید:
«نِعْمَ الْهَدِیَّةُ الْمَوْعِظَة»[ إرشاد القلوب إلى الصواب، ج 1، ص 13.]؛ بهترین هدیه، موعظه و پند است».
از روایات معصومین(علیهم السلام) نکات متعددی پیرامون هدیه می‌توان آموخت که در اینجا به تعدادی از آنها اشاره می‌نماییم:
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده‌اند:
«از شرافت و بزرگوارى مرد نسبت به برادر مسلمانش این است که هدیه اش را قبول کند، و از آنچه دارد به او هدیه دهد، و خود را به‌خاطر او به مشقّت نیاندازد و سپس فرمود: من کسانی را که در این باره خود را به زحمت می‌اندازند دوست ندارم».[ طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار، ص 219، کتابخانه حیدریه، نجف، 1385ق.]در روایت دیگری امام باقر(علیه السلام) فرمود:
«کَانَ رَسُولُ اللَّه(صلی الله علیه و آله و سلم) یَأْکُلُ الْهَدِیَّةَ وَ لَا یَأْکُلُ الصَّدَقَةَ وَ یَقُولُ تَهَادَوْا فَإِنَّ الْهَدِیَّةَ تَسُلُّ السَّخَائِمَ وَ تُجْلِی ضَغَائِنَ الْعَدَاوَةِ وَ الْأَحْقَادَ»[ همان.]؛ «رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) هدیه را مى پذیرفت ولى از گرفتن صدقه پرهیز می‌کرد و مى فرمود: به همدیگر هدیه دهید؛ زیرا هدیه دلخوری‌ها را بر طرف مى سازد، و کینه ها و دشمنی­‌هاى دیرین را از بین می‌برد».
آنچه با دقّت در روایات اسلامی مهم به نظر می رسد، این نکته است که: باید به کیفیت و آثار تربیتی و معنوی هدیه بیشتر توجّه شود و ارزش مادی و مالی آن را نباید برجسته کرد. لذا شایسته است که در تهیه آن، علاقه و شوق کسانی که هدیه برای آنان خریداری می شود، در نظر گرفته شود؛ تا با دیدن آن، هیجان و شور و شوق روحی در دریافت کنندگان هدیه ایجاد شود و موجب ایجاد صمیمیت و همدلی بین آنان گردد.
بر همین اساس ضرورت ندارد که سوغات، گرانبها و دارای ارزش مادی بالا باشد! چراکه خود سوغات و هدیه سفر، ارزشی معنوی و اخلاقی دارد، هر چند قیمتش نازل و مقدارش اندک باشد.
حضرت رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
«إِذَا خَرَجَ أَحَدُکُمْ إِلَى سَفَرٍ ثُمَّ قَدِمَ عَلَى أَهْلِهِ فَلْیُهْدِهِمْ وَ لْیُطْرِفْهُمْ وَ لَوْ حِجَارَة»[ مکارم الأخلاق، ص 266.]؛ «هرگاه یکی از شما به سفر رفت، هنگامی‌که به سوی خانه و خانواده‌اش بر می‌گردد، حتماً برایشان هدیه و سوغات آورد، حتی اگر شده، سنگی باشد!»
روشن است که هدف آن حضرت، آوردن سنگ نیست، بلکه می‌خواهد بفرماید هدیه، هر چند ارزان و ناچیز هم باشد، مهم است و خوب است که مرد خانه و بزرگ خانواده، دست خالی و بی‌سوغات به خانواده‌اش بر نگردد.
البته اگر سفر معنوی و به مکان‌های مذهبی باشد، انتظار می‌رود، علاوه بر هدیه‌های مادی، هدیه دعا و نماز و زیارت به نیابت از دوستان و آشنایان به جا آورده شود و سوغاتی‌ها از جنس یادآوری امور معنوی باشد.
اما در خصوص پس فرستادن هدیه باید گفت که حضرت صادق(علیه السلام) می‌فرماید:
«الْهَدِیَّةُ ثَلَاثٌ هَدِیَّةُ مُکَافَأَةٍ وَ هَدِیَّةُ مُصَانَعَةٍ وَ هَدِیَّةٌ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»[ الخصال، ج 1، ص 89، الهدیة على ثلاثة وجوه…]؛ «هدیه سه گونه است: هدیه‌ای که جبران و تلافی هدیه‌ای دیگر است و هدیه که به منظور رشوه و برای ساخت و پاخت داده می‌شود و دیگری هدیه‌ای است که تنها برای خدا و بدون هیچ قصد و انگیزه دیگری داده می‌شود».
در پایان گفتنی است رد کردن و نپذیرفتن هدیه کار درستی نیست زیرا همان‌طوری که هدیه دادن موجب جلب محبت و دوستی می‌گردد و رد کردن آن موجب دلخوری و دشمنی می‌شود.