آشنایی با دستگاه گوارش انسان

سیستم گوارش ما بسیار پیچیده است و بخش‌های فعال زیادی دارد . دستگاه گوارش ، مواد زائد را پاکسازی کرده و سموم را تصفیه می‌کند .

پیش از آنکه غذا توسط خون جذب شود و برای تغذیه سلول ها آماده گردد، باید به طور کامل از صورت اولیه ای که وارد دهان شده (مثل گوشت، نان، سبزی، میوه و از این قبیل) تغییر شکل یابد. این تغییر شکل یافتن غذا و تبدیل آن به مواد مغذی، در دستگاه گوارش یا جهاز هاضمه ، و با کمک ترشحات غدد مختلف صورت میگیرد.

آبراه غذایی مسیر لوله مانندی است که از دهان آغاز شده و مستقیما وارد بدن می شود. طول این لوله در بزرگسالان بین ۸ تا ۱۰ متر می باشد و به پنج بخش اصلی دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ تقسیم می شود؛ در جهاز هاضمه است که غذا هضم شده و به موادی که قابل جذب در خون می باشند تغییر شکل می یابد. هضم یا گوارش غذا در دهان، معده و روده کوچک صورت می گیرد. عمل جذب در روده کوچک رخ می دهد . روده بزرگ کار بر روی مواد زاید را انجام میدهد.
 

 

دهان و مری

غذا پس از آنکه توسط دندان ها جویده شده و به تکه های کوچک تبدیل شد، با بزاق دهان مخلوط می گردد و برای بلعیدن آماده می شود. بزاق دهان توسط غدد کوچکی که در گونه ها در قسمت جلوی گوش ها و در فک پایین، زیر زبان، قرار دارند، تولید میشود. دیدن، بوییدن، و یا حتی فکر کردن به غذا باعث می شود که بزاق دهان ترشح شود.

برای آنکه بدن بتواند از نشاسته به عنوان یک ماده مغذی استفاده کند، باید آن را تبدیل به قند نماید، که این کار توسط آنزیم شیمیایی به نام پتیالین صورت میگیرد که در بزاق دهان وجود دارد.

بزاق همچنین غذایی که در دهان وجود دارد را به خمیر نرمی تبدیل می کند تا برای بلعیدن آسان باشد. صحیح جویدن غذا امری بسیار مهم در کمک به هضم بهتر غذاست. غذا از دهان وارد لوله ای به نام مری می گردد. حرکات عضلانی مری غذا را به سمت پایین هدایت میکند تا اینکه وارد معده شود. مدت زمان رسیدن مایعات به معده حدود ۶ ثانیه، و غذاهای جامد جویده شده حدود ۱۵ ثانیه است.
 

 

معده

عضوی گلابی شکل می باشد و میلیونها غده کوچک آستر (رویه درونی) آن را پوشانده اند. این غدد مقادیر زیادی از ماده ای به نام شیره معده یا گاستریک را روی غذا می ریزند ( گاستریک از لغت یونانی به معنای معده گرفته شده است ). معده خود باعث حرکت غذا شده و با زیر و رو کردن آن، غذا را به طور کامل با شیره معده مخلوط می سازد.

این شیره حاوی اسید کلریدریک و آنزیم های بسیار دیگری است که مهمترین آنها پپسین می باشد. کار این آنزیم کمک به هضم پروتئین موجود در غذاست.

آب، عسل خالص، و بعضی از قندهای موجود در میوه ها تقریبا فورا جذب بدن می شوند و بنابراین بدون اینکه وارد مراحل هضم شوند، از معده عبور میکنند.

غذا آنقدر در معده حرکت میکند و می چرخد تا به مایعی غلیظ و سوپ مانند تبدیل شود؛ این ماده کیموس نامیده میشود و هنگامی که به حد کافی تبدیل به مایع شد، از معده به روده کوچک وارد می گردد. مدت زمانی که معده برای هضم غذا صرف می کند، بسته به مقدار غذا متفاوت است و از یک تا ۵ ساعت متغیر می باشد .
 

 

روده کوچک

به این روده ، کوچک اتلاق می شود، زیرا باریکتر از روده بزرگ، ولی در عین حال به میزان قابل توجهی طولانی تر از آن است. طول آن قدری کمتر از ۷ متر و پهنای آن بین ۲۵ تا ۵۰ میلیمتر می باشد و به صورت حلقه های پیچ در پیچ است.

به آن قسمت از روده کوچک که زیر معده قرار دارد اثنی عشر یا دوازدهه میگویند و دو غده مهم نیز به آن متصل هستند که کبد و لوزالمعده نام دارند و کارشان ترشح شیره به درون اثنی عشر به هنگام عبور کیموس می باشد.

کبد مایعی غلیظ و زردرنگ به نام صفرا (زرد آب) تولید میکند. این مایع در کیسه صفرا ذخیره شده و هنگامی که ترشح می شود، بر روی چربی های موجود در کیموس اثر گذاشته و آن را برای ترشح شیر، لوزالمعده آماده می سازد . شیره ای که از لوزالمعده ترشح می شود حاوی آنزیمهای بسیاری است که بر روی بسیاری از انواع غذاها از جمله گوشت بدون چربی، نشاسته و چربی اثر می کند.

لوزالمعده همچنین هورمونی به نام انسولین می سازد که مستقیما وارد جریان خون می شود . غدد کوچکی نیز سطح روده کوچک را پوشانده اند که عمل ترشح شیره گوارش را به عهده دارند.

برای حفظ حرکت یکنواخت کیموس در روده کوچک، حرکاتی به نام حرکات دودی آن را به جلو می راند و همچنین برای حفظ حرکت یکنواخت موجی شکل در سراسر روده کوچک، آن قسمت از روده که در جلوی کیموس است منبسط می شود، در حالی که قسمتی از روده کوچک که در پشت کیموس می باشد منقبض میگردد.

سطح داخلی روده کوچک پوشیده از چین های کوچک انگشت مانندی به نام پرز است که این امر نیز بر مساحت آن می افزاید. این پرزها حاوی مویرگها و رگهای دیگری که حاوی مایعی به نام لنف هستند، می باشند. رگهای لنفی چربی ها را جذب می کنند و مویرگ ها کیموس را جذب کرده و به جریان گردش خون و در نهایت به بافتهای مختلف بدن می رسانند.
 

روده بزرگ

قسمت تحتانی روده کوچک به روده بزرگ متصل می باشد. روده بزرگ لوله ای است که طول آن ۱/ ۸ متر و عرض آن دو برابر عرض روده کوچک است؛ سطح آن صاف و بدون پرز است. مواد غذایی که جذب نشده باشند حدود ۲۰ ساعت در روده بزرگ می مانند و سپس به راست روده که تحتانی ترین قسمت روده بزرگ است می روند. در پایان، حلقه عضلانی واقع در انتهای راست روده (مقعد) باز شده و مواد اضافی که به صورت نیمه جامد (مدفوع) می باشند، از بدن خارج می شوند.
 

 

اختلالات گوارشی

دسته بندی اختلالات گوارشی معمولا بسته به قسمتی است که روی آن اثر می گذارند. معمولا دهان و مری دچار امراض جدی نمی شوند. ممکن است گاهی اوقات قسمتهای کوچکی از دهان زخم شود، ولی تا زمانی که علت آن امراض مخفی جدی، مثل مرض قند، نباشد خیلی زود بهبود می یابد.

عضلاتی که در قسمت انتهایی مری وجود دارند و به ترش کردگی یا سوزش سردل نامیده می شود، ایجاد گردد. این بیماری ممکن است با دارو برطرف شود، ولی غالبا بهبود آن با کاهش وزن صورت میگیرد.

برخی از امراض عفونی مانند وبا و حصبه سراسر جهاز هاضمه را در بر می گیرند. بقیه عفونت ها بر یک منطقه اثر می گذارند، مثل اسهال خونی که باعث قرمز و متورم شدن سطح روده بزرگ می شود.

امراض معده و روده غالبا بر معده و روده کوچک اثر می گذارند و معمولا توسط ویروسها و باکتری ها به وجود می آیند، بخصوص به علت غذا خوردن با دست های نشسته و همچنین غذاهای آلوده. این عفونتها و امراض ممکن است باعث شود شخص احساس کسالت، تهوع، معده درد کرده و دچار اسهال شود. البته این حالات ظرف یک یا دو روز برطرف می شود، ولی در صورت ادامه دار شدن آنها باید به پزشک مراجعه کرد.

سوءهاضمه لغت مبهمی است که برای دردهای متعدد معده و روده به کار می رود و ممکن است به علت عفونت و یا نفخ معده باشد، که احتمالا این نیز به علت خوردن غذاهایی مانند حبوبات است. در موارد بسیار نادر، سوءهاضمه به دلیل وجود تومور یا سرطان در معده و یا روده بزرگ است به سرطان و غده .

یکی از امراضی که باعث درد زیاد می شود، زخم است؛ زخم در واقع نقطه حساسی است در سطح معده (زخم معده)، اثنی عشر (زخم اثنی عشر) و یا هر دو (زخمهای پپتیک). درحالی که علت ایجاد این زخم ها مشخص نیست، ولی درگیر بودن در یک زندگی پر تلاطم و پر اضطراب آنها را وخیم تر می کند. این زخم ها غالبا با مصرف دارو بهبود می یابند، البته شخص باید روش زندگی و نوع تغذیه اش را تغییر دهد تا دوباره به آن دچار نگردد.

روده کوچک در معرض بیماریهای متعددی قرار دارد، از قبیل بیماری کروهن که باعث درد شکم، اسهال و احساس کسالت می گردد. این بیماری اسرار آمیز است و با وجودی که علت آن برای دکترها مشخص نیست، پرهیز از خوردن برخی غذاها و استفاده از برخی داروها معمولا به بهبود آن کمک میکند. برخی انگل های خاص مانند کرم قلابدار و کرم کدو در روده ها زندگی میکنند و مواد مغذی آنها را به استفاده خود می رسانند.

بیماری حفره شکمی (سلیاک) که عمدتا کودکان به آن مبتلا می شوند، به علت عکس العمل شدید روده کوچک در مقابل ماده فیبرین است. این ماده در گندم و غذاهای مشتق از آن مثل برخی انواع نان و غذاهای عمل آورده شده وجود دارد که باید تحت نظر پزشک از خوردن آنها پرهیز کرد.

روده بزرگ ممکن است دچار برخی از بیماری ها مانند تحریک پذیری قولون و زخم عفونی روده بزرگ شود که همراه با درد نیز می باشد. یک بیماری خطرناکتر نیز عفونت آپاندیس است. آپاندیس در ابتدای روده بزرگ قرار دارد و در صورتی که پاره شود، تمامی ناحیه شکم را عفونی کرده و حتی منجر به مرگ شود.

درمان دارویی برای هر شخصی که درد جدی معده و یا شکم دارد ضروری است، بجز مواردی که علت درد، التهاب آپاندیس باشد.

منبع: سایت راستینه