هشت نفري كه حاملان عرش در روز قيامت هستند

در چند آيه از قرآن از حاملان عرش خداوند در روز قيامت سخن گفته شده است، اما در هيچ يك تصريح نشده كه حاملان عرش چه كساني هستند. آيات بدين ترتيب هستند:

وَ تَرَى الْمَلائِكَةَ حَافِّينَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْحَقِّ وَ قيلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ . و فرشتگان را مى‏ بينى كه پيرامون اورنگ (فرمان فرمايى خداوند) حلقه بسته ‏اند با سپاس پروردگارشان را به پاكى مى‏ ستايند و ميان آنان به راستى (و درستى) داورى خواهد شد و گفته مى ‏شود: سپاس خداوند پروردگار جهانيان را.[1] الَّذينَ يَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذينَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذينَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبيلَكَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحيمِ . كسانى كه عرش خداوند را برمى‏ دارند و پيرامونيان آن، با سپاس پروردگارشان را به پاكى مى‏ ستايند و بدو ايمان مى‏ آورند و براى مؤمنان آمرزش مى‏ خواهند كه: پروردگارا! بخشايش و دانش تو همه چيز را فراگير است پس، آنان را كه توبه آورده و از راه تو پيروى كرده ‏اند بيامرز و از عذاب دوزخ باز دار.[2] وَ الْمَلَكُ عَلى‏ أَرْجائِها وَ يَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ يَوْمَئِذٍ ثَمانِيَةٌ . و فرشتگان بر كناره‏ هاى آن (آسمان) اند و در آن روز اورنگ (فرمان فرمايى) پروردگارت را هشت تن (از ايشان) بر فراز سر مى‏ برند.[3]

اولا بايد اين نكته را مدنظر قرار داد كه ما با علم اندك خود قادر نيستيم تمام حقايق را درك كنيم. در هيچ يك از آيات قرآن تصريح نشده كه حاملان عرش چه كساني هستند، تنها در همين آيات به حاملان و طواف كنندگان عرش اشاره شده كه همواره تسبيح خدا را مي گويند. در روايات اسلامى نيز آمده است كه حاملان عرش هم اكنون چهار نفر (يا چهار گروه) هستند اما در قيامت دو برابر مى‏ شوند. اينكه در آيه 17 سوره حاقه حاملين عرش مقيد شده اند به «يومئذ-امروز» نشان مي دهد كه هشت نفر بودن حاملان مخصوص آن روز است.[4]

در برخي روايات نيز آمده است كه حاملان هشت گانه عرش خداوند در روز قيامت چهار نفر از اولين و چهار نفر از آخرين هستند، اما چهار نفر از اولين عبارتند از: حضرت نوح(ع) و حضرت ابراهيم(ع) و حضرت موسي(ع) و حضرت عيسي(ع( و چهار نفر از آخرين حضرت محمد(ص)و حضرت علي(ع)و امام حسن(ع) و امام حسين(ع) هستند.  تنها نكته اي كه درباره هشت حامل عرش در روز قيامت بيان شده همين است. اما درباره مفهوم كلي حاملان عرش مفسران ديدگاه هاي مختلفي ارائه كرده اند كه كامل ترين آنها اين است كه حاملان عرش را به حاملان علم الهي تفسير كنيم. يعني كساني كه با مشاهده ملكوت به باطن عالم دست يافته اند، كه اين مفهوم بر هشت نفري كه در ورايت نام برده شده اند نيز قابل تطبيق است.
براي تفصيل مطلب بالا بايد گفت كه از برخي روايات برمي آيد كه منظور از عرش(جايگاه تدبير جهان هستي) همان ملكوت خداوند است[5] و در اينصورت حاملان عرش كساني هستند كه به عالم ملكوت يا همان عالم غيب بصيرت پيدا كرده اند و بدين ترتيب صاحب علم الهي شده اند. [6] در روايت است كه جاثليق از امام علي عليه السلام درباره حاملان عرش سوال كرد. حضرت فرمود: خداى تعالى عرش را از چهار نور آفريده، يكى نور سرخ كه از آن نور، هر رنگ سرخى، سرخ شده است، دوم نور سبز كه از آن هر رنگ سبزى، سبز شده است، سوم نور زرد كه هر رنگ زردى از آن نور زرد شده است، چهارم نور سفيد كه هر سفيدى از آن سفيد شده.آن نوريست از عظمت او، پس خدا به سبب عظمت و نورش دلهاى مؤمنان را بينا كرده است و آن دانشى است كه خدا به حاملان عطا فرموده است. با اين حساب حاملين عرش خداى تعالى، علمايى هستند كه خداوند از علم خود به آنان داده و هيچ موجودى كه خداى تعالى در ملكوت خود آفريده از تحت اين چهار نور خارج نيست، و اين همان ملكوتى است كه خداوند آن را به اصفياى خود نشان داده، و در باره نشان دادن آن به ابراهيم خليل فرموده:” وَ كَذلِكَ نُرِي إِبْراهِيمَ مَلَكُوتَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ لِيَكُونَ مِنَ الْمُوقِنِينَ” .[7]به همين دليل است كه در برخي روايات آمده كه حاملان عرش خدا دانشمنداني هستند كه خداوند از علم خود به آنان داده است.

برخي مفسران معاني ديگري نيز براي حاملان عرش ذكر كرده اند، از جمله اينكه ممكن است منظور از عرش همان حكومت خداوند و تدبيرش در عالم هستى باشد و منظور از حاملان عرش اجرا كنندگان حاكميت و تدبير او باشد و يا عرش به معنى مجموعه عالم هستى و يا عالم ما وراء طبيعت باشد، در اينصورت حاملان آن فرشتگانى هستند كه پايه‏ هاى تدبير اين جهان به فرمان خدا بر دوش آنها است. [8]

پي نوشت:
[1] .زمر،75
[2] .غافر،7
[3] .حاقه،17
[4] .  ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم ،1374ش ، ج‏19، ص: 669
[5] . مراد از اين ملكوت، ملكوت اعلى است، چون براى خداى تعالى دو ملكوت است يكى اعلى و يكى اسفل و چون عرش مقام اجمال و باطن غيب است لذا عرش به ملكوت اعلى بهتر مى‏خورد تا به ملكوت اسفل.(ترجمه تفسير الميزان، ج8،ص205)
[6] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسين حوزه علميه قم ،1374ش، ج8،ص204
[7] .الكافي، دارالكتب الاسلاميه،تهران،ج1،ص129
[8] . تفسير نمونه، دار الكتب الإسلامية،1374ش، ج‏20، ص: 38