ابدال و اعوان خاص امام زمان ، جزو همراهان ایشان در زمان غیبت می باشند که می توانند از همه اقشار جامعه باشند. اینان نواب امام زمان نیستند ( چنان که مراجع تقلید نایبان عام امام زمان هستند ) ؛ بلکه همراهان و پیشکاران ایشان در انجام امور محوله باشند. ممکن است که برخی از ابدال از طرف امام زمان ، مامور به انجام کارهایی باشند و مردم به خدمت آنها برسند و فکر کنند که امام زمان را دیده اند.
در هر حال براساس برخى روایات، گروهى از فرشتگان الهى، دو تن از پیامبران الهى و جمعى از مؤمنان خالص، همواره در کنار حضرت مهدى علیه السّلام هستند و لحظه اى آن حضرت را تنها نمى گذارند و گاهى اوقات از آنها تعبیر به «ابدال»، «اوتاد»، «رجال الغیب» یا «رجال المهدى علیه السّلام» مى شود. مؤمنان خالصى که توفیق رفیقشان شده و در خدمت حضرت مهدى علیه السّلام سر از پا نمى شناسند همانند خود حضرت علیه السّلام به صورت مخفى در بین مردم زندگى مى کنند، زن و فرزند داشته و رفتارى عادى و معمولى دارند ضمن آنکه هیچ گونه ادعایى نیز در این خصوص ندارند مگر آن که حضرت علیه السّلام به آنها اجازه دهد یا خودشان را معرفى کرده و یا از طرف ایشان پیام خاصى را ابلاغ نمایند.»(۲) در دعاى مخصوص نیمه ماه رجب منقول از امام صادق علیه السّلام بعد از صلوات بر محمد و آل محمّد صلّى اللّه علیه و اله، بر اوصیاء، سعداء، شهدا و ائمه هدى علیهم السّلام صلوات فرستاده آن گاه چنین مى گوییم:«اللّهم صلّ على الأبدال و الأوتاد و السّیاح و العبّاد و المخلصین و الزّهاد و اهل الجّد و الاجتهاد…» «خدایا!بر ابدال و اوتاد و سیاحین و بندگان شایسته و مخلصین و زاهدان و اهل کوشش و اجتهاد درود فرست.»مرحوم کفعمى در کتاب مصباح خویش وقتى به این قسمت دعا مى- رسد در خصوص ابدال و اوتاد چنین مى گوید: «همانا زمین هرگز از«قطب»خالى نمى شود و چهار نفر از«اوتاد»،چهل نفر از«ابدال»، هفتاد نفر از«نجباء» و سیصد و شصت نفر از«صلحاء» همواره بر روى زمین هستند. امّا قطب(عالم امکان)حضرت مهدى علیه السّلام است و اوتاد نیز کمتر از چهار نفر نمى شوند،زیرا دنیا همانند خیمه است که حضرت مهدى علیه السّلام مانند ستون خیمه است و چهار نفر اوتاد همانند ریسمان هاى این خیمه هستند و البته گاهى اوقات اوتاد بیشتر از چهار نفر مى شوند، همان طور که ابدال بیشتر از چهل نفر و نجباء بیشتر از هفتاد نفر و صالحین بیشتر از سیصد و شصت نفر خواهند شد و ظاهر آن است که حضرت خضر و الیاس علیهما السّلام جزء اوتاد هستند که هردو بزرگوار در خدمت قطب یعنى امام زمان علیه السّلام هستند.(۳)امام صادق علیه السلام: براى قائم علیه السّلام دو غیبت است، یکى صغرى و دیگرى کبرى.در غیبت صغرى جز شیعیان مخصوص او از جاى آن حضرت خبر ندارند و در غیبت کبرى به غیر از دوستان مخصوص آن حضرت علیه السّلام از مکان ایشان خبر ندارند.(۴)از ابو بصیر است از قول حضرت باقر- سلام اللّه علیه- که فرمود: صاحب این امر را چاره ای از کناره گیری نیست. و در این کناره گیری و پنهانی دارای نیرویی است و سی نفر را دلتنگی نخواهد بود، و طیبه جایگاه خوبی است.(۵)
در جمع بندی بعضی از روایات یاران امام مهدی (عج) به چهار گروه تقسیم می شوند:
اوتاد: افرادى هستند که به اندازه یک چشم برهم زدن از خداى خویش غفلت نمى کنند و به دنبال مال دنیا نیستند مگر آن چه که نصیب و روزى آنها شود و خطاها و لغزش هایى که از افراد دیگر صادر مى شود از آنها سر نمى زند و (در خصوص غیر پیامبران) در آنها عصمت شرط نیست، آن عصمتى که از شرایط قطب است. این گروه بى واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.
ابدال : ابدال یک درجه از اوتاد پایین تر و در مرحله بعدى هستند که ممکن است گاهى از آنها غفلتى صادر شود ولى بلافاصله با تذکر و تنبّه آن غفلت را از خود دور مى کنند و هرگز گناه عمدى از آنها سر نمى زند.
نجباء: در رتبۀ بعد از ابدال قرار دارند و با دو واسطه (اوتاد و ابدال) با حضرت علیه السّلام در ارتباط هستند.
صلحاء : افراد باتقوایى هستند که متصف به صفت عدالت هستند، اما ممکن است گاهى اوقات از آنها خطایى سرزند که بلافاصله استغفار کرده و پشیمان مى شوند همان طور که خداوند متعال مى فرماید: هرگاه گروهى از شیاطین در دل اهل تقوى وسوسه و خیالاتى وارد کنند بلافاصله آنها متذکر شده و همان دم خدا را به یاد آورده آگاه و بینا مى شوند.(۶) صلحاء با سه واسطه با حضرت مهدى علیه السّلام در ارتباط هستند.(۷)
اگر یکى از اوتاد کم شود، یکى از ابدال جایگزین او مى شود و جاى آن ابدال را یکى از نجباء پر مى کند و به جاى او یکى از صلحاء وارد دستۀ نجباء مى شود و هرگاه یکى از صلحا کم شود از بقیۀ مردم که صلاحیت و لیاقت داشته باشند جایگزین صلحاء مى شوند.(۸)
ویژگی های رجال المهدی (عج)
«در کتابهای شیعه و سنی به روایاتی چند اشاره شده که پیامبرصلی الله علیه وآله چند ویژگی از ویژگی های ابدال را بیان فرموده است:
الف) قلب های ابدال همانند قلب ابراهیم علیه السلام است. عبادة بن صامت از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «الأبدال ثلاثون رجلاً قلوبهم علی قلب ابراهیم علیه السلام».(۹) شاید مراد پیامبرصلی الله علیه وآله از این تشبیه این است که این چند نفر از نظر شدّت و صلابت و ایستادگی و مقاومت در برابر باطل همانند ابراهیم علیه السلام می باشند که وی در برابر باطل آن گونه ایستاد و از خود سرسختی نشان داد.
ب) سپر بلای انسانها. همچنین ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده است که فرمود: «یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض»(۱۰)؛ خداوند به وسیله آنها، بلاها را از مردم زمین دور می گرداند.
ج) از دیگر ویژگی هایی که برای ابدال نقل شده است، این است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «الرضا بالقضاء والصبر عن محارم اللَّه والغضب فی ذات اللَّه(۱۱)؛ راضی بودن به حکم و قضای الهی، صبر پیشه کردن بر محارم خدا – خودداری کردن از آلوده شدن به حرام – ، خشمگین شدن برای خدا.»
د) داشتن مواسات و احسان و عفو از دیگر مشخّصه های ابدال است که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یعفون عمّن ظلمهم ویحسنون إلی من أساء إلیهم ویتواسون فیما آتاهم اللَّه عزّوجلّ(۱۲)؛ گذشت و عفو از کسانی که به آنان ظلم کنند، نیکی و احسان به آنان که در حقّشان بدی کنند، ایثار و مواسات در آنچه که خدای به آنان داده است.»
و) جود و سخاء و خیرخواهی. ابن مسعود از پیامبرصلی الله علیه وآله چنین روایت کرده: «لا یزال أربعون رجلاً من أمّتی، قلوبهم علی قلب اِبراهیم یدفع اللَّه بهم عن أهل الأرض یقال لهم الأبدال، قال رسول اللَّه صلی الله علیه وآله: إنّهم لم یدرکوها بصلوة ولا بصوم ولا صدقة. قالوا: یا رسول اللَّه! فیم أدرکوها؟ قال: بالسخاء والنصیحة للمسلمین(۱۳)؛ پیوسته چهل نفر از امّت من هستند که قلب هایشان همانند قلب حضرت ابراهیم علیه السلام می باشد، خداوند به وسیله آنها – بلاها را – از اهل زمین دور می گرداند که به آنان ابدال گفته می شود. سپس رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: بدانید که اینان هرگز این مقام را از خواندن نماز و روزه و صدقه بدست نیاورده اند. عرض کردند: ای رسول خدا! پس به چه چیز به این مقام رسیدند؟ فرمود: به وسیله جود و بخشش و خیرخواهی مسلمانان.»(۱۴) رجال المهدی (عج) نه از طایفه و ملّیت خاصّی هستند و نه از شهر و وطن بخصوصی. بلکه ممکن است یک یا چند نفر از یک شهر و یا کشور بخصوصی باشند و نیز ممکن است هر یک از یک منطقه و شهر و دیار باشند. (۱۵)باتوجه به برخى احادیث که وجود ابدال را در همه دوران ها و زمان ها ضرورى مى داند،بى تردید مى توان گفت هرکس که خصوصیات و ویژگى هاى آنان را کسب کند مى تواند در زمرۀ آنان قرار گیرد و البته برخى از خصوصیات و ویژگى ها،تفضّلى است از جانب خداوند متعال وبرخى از آنها با رعایت تقواى لازم و متناسب با آن مقام،همراه با کوشش و تلاش فوق العاده به دست خواهد آمد و در آخر،گزینش نهایى توسط شخص حضرت مهدى علیه السّلام با قبولى از امتحانات ویژه خواهد بود.(۱۶)
پی‌نوشت‌ها:
۱-سوره ملک آیه ۳۰
۲- امام حاضر،مدیرناظر صص۷۶-۷۵
۳-مصباح کفعمی ص۵۳۴ حاشیه بر دعای ام داوود
۴-کافى،ج ۳،ص ۱۴۱
۵-تاریخ غیبت کبری ،محمدصدر ص۱۹۵ به نقل ازغیبت طوسی ص۱۰۲
۶- اعراف /۲۰۱
۷- امام حاضر ، مدیر ناظر ص
۸- مصباح کفعمى،ص ۷۰۴؛بحار الانوار،ج ۵۳،ص ۳۰۱
۹-فوائد الاصول، ص ۶۹
۱۰-المعجم الکبیر، ج ۱، ص ۲۲۴
۱۱-فردوس الاخبار، ج ۲، ص ۸۴
۱۲-حلیة الاولیاء ج ۱، ص ۸
۱۳-معجم الکبیر، ج ۱۰، ص ۲۲۴
۱۴- بامداد بشریت پ۴۴
۱۵-همان
۱۶-امام حاضر، مدیرناظر ص۸۵