از اینکه سوال مهمی را در ارتباط با عرفان حلقه مطرح کرده اید مسرور شدیم. از آنجا که در عرفان حلقه طوری صحبت شده که گویا نذر نه در قرآن و نه از زبان معصومین مطرح نشده و علمای دین آن را از پیش خودشان به دین افزوده اند مختصری به شواهد قرانی و روایی نذر هم اشاره میکنیم تا معلوم شود عرفان حلقه با نصوص قرآنی و با صریح گفته های معصومین ناسازگار است نه با برداشتِ علما و فقها.

در چند بند به این سوال پاسخ داده میشود.

1. ادله دینی در باب نذر در یکی دو آیه خلاصه نمی شود. نه تنها آیات قرانی بلکه روایات در باب نذر چنان زیاد است که در کتب فقهی خود باب مستقلی پیدا کرده است. بخشی از آنرا مرحوم صاحب وسایل در جلد 16 «وسایل الشیعه» در باب 6 (کتاب النذر) بیان کرده است.

2. آیات کلام وحی به خوبی بر قرآنی بودن نذر دلالت دارد. چنان که در آیه قران آمده است که «و ما انفقتم من نفقةٍ اَو نَذَرتم من رندر فان اللّه یعلمه»(بقره، 27) هر چه را برای خدا انفاق کنید و یا برای خدا نذر کنید خدا از آن با خبر است. در این آیه نذر در ردیف انفاق برای خدا آمده و به عنوان یک فضیلت اخلاقی از آن یاد شده است. خداوند در سوره ی دهر بر وفای به نذر تأکید می کند: «یوفون بالنذر و یخافون یوماً کان شرّه مستطیراً؛ بندگان خدا، وفا به نذر کرده، می ترسند از روزی که شرّ آن گسترده است.»

این آیه در مورد خانواده ی عصمت و طهارت، امیرالمؤمنین علی(ع) و صدیقه ی طاهره حضرت زهرا(س) و دو فرزند گرامی شان حسن و حسین – علیهاالسلام – نازل شده؛ آنگاه که حسن و حسین مریض شده بودند، همگی نذر نمودند که اگر خداوند عالم ایشان را شفا بخشید، سه روز روزه بگیرند. پس از آنکه حاجت شان برآورده شد، سه روز متوالی روزه گرفتند.

در این دو آیه، به وفای به نذر و خوف از شر روز رستاخیز اشاره شده، که بر وجوب وفای نذر دلالت می کند و قرآن کریم نه تنها بر شرعی بودن این عمل تأکید کرده بلکه به عنوان یک عمل برجسته و قابل تحسین آیاتی را در وصف آن آورده است. این داستان تاریخی نشانگر این است که معصومین نه تنها نذر را جزو تعلیمات دین می دانستند، بلکه خود در عمل کردن به آن پیش قدم بوده و با تبلیغ عملی به ترویج آن همت گماشته اند.

3. نذر تنها در مصادیق مالی خلاصه نمیشود. بلکه نذر غالبا در قالب اعمال عبادی مانند نماز و روزه یا قرائت قرآن انجام پذیرد. از این رو خلاصه کردن نذر در مصادیق مالی از طرف جریان حلقه، یک گزارش غیر واقعی از تعلیمات دینی و تحریفی دیگر در معارف اسلامی است. در آیۀ ای از زبان حضرت مریم روزه داری به عنوان مصداق نذر معرفی شده است. فَقُولی إِنّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمنِ صَوْمًا(26، مریم) من نذر کردم که برای خدای خویش روزه بگیرم.

4. بزرگان دین از آنجا که نذر را امری اقتصادی نمیدانند، در کتب فقهی نذر را جزو عبادات آوده اند نه جزو معاملات (ابواب فقهی در تقسیم بندی مشهور خود به دو باب معاملات و عبادات تقسیم میشود و در این تقسیم بندی، نذر را زیر مجموعه عبادات گنجانده اند.)

5. آن چه در باب نذرهای مالی مطلوب شارع است گسستن از تعلقات مالی و مادی است، نه نفسِ عمل قربانی و اهدای درهم و دینار. از این رو همچنان که نماز برای ارتباط گیری روحی با خداوند جعل شده است، نذر مالی غیر از آن که فایده اش به مخلوقات خداوند و دیگر انسانها میرسد (مانند نذر گوسفندی که گوشتش به فقرا میرسد)، رسالتِ اصلی آن، رفع تعلق از داشته ها و دارایی هاست که معمولا این تعلقات عامل دلبستگی بوده و مانع پیوندِ عمیق با خداوند محسوب میشوند. از این رو نذر نه رشوه دادن به خداوند، که گذر از تعلقات مادی و یافتن پل ارتباطی جدیدی با خداوند است. گذر از تعلقات چنان در ارتقای معنوی نقش آفرین است که پیامبر خدا ابراهیم، به دستور خداوند با دست خویش چاقو بر گلوی فرزند دلبندش اسماعیل گذاشته و با این عمل قدمی به خالق خویش نزدیک میشود که البته آن هنگام که مطلوب حاصل شد و ابراهیم از تعلق خویش عبور کرد دستور توقف قربانی صادر میشود. لابد حلقه ای ها در این جا نیز خواهند گفت که خون اسماعیل، رشوه ابراهیم به خداوند بوده است!

6. یکی از نکات مهم در باب نذر این است که نذر درحقیقت نه یک معامله اقتصادی با خداوند بلکه یک پیمان داوطلبانه است که انسان با اختیار و اراده خویش این پیمان را منعقد کرده و در سایه ایمان و باور قلبی خویش، بر عمل به آن پای میفشارد و خویشتن را در جریان زلال رحمت الهی قرار میدهد. بدین سان نذر هم چون قسم و عهد یکی از اقسام پیمان هایی است که شخص میان خود و خدا می بندد و با استقامت در پیمان (که از نظرعقلی ممدوح است) خود را در معرض مغفرت و بخشایش الهی قرار داده و روح تسلیم و فرمان برداری نسبت به مولا را نشان می دهد. جالب توجه این که در ادله دینی بیش از آن که بر پیامدهای دیگر نذر تأکید گردد بر خود وفای به نذر تأکید شده و عمل “وفای به عهد” ستایش شده است. چنان که در خطبۀ زهرای مرضیه(س) آمده است: «والوفاء بالنذر تعریضاً للمغفرة؛ خدای متعال وفای به نذر را زمینه ای برای مغفرت خود قرار داده است. (بحارالانوار، ج29 ص223)

7. نباید از این که اعمال و عبادات نام معامله به خود بگیرند واهمه داشت. خداوند خود نام معامله بر این امور گذاشته و بندگان با به چنین تجارتی دعوت کرده است. خدای متعال می‌فرماید: إِنَّ اللّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الجَنَّةَ (توبه، 111) من با بندگانم معامله می‌کنم و جان و مالشان را در مقابل بهشت می‌خرم. در جای دیگر فرموده: هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَى تِجَارَةٍ تُنجِیکُم مِّنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ(صف، 10) آیا شما را به تجارتى راهنمایى کنم که شما را از عذاب ابدی نجات می‌دهد؟ آن تجارت چیست؟ در پاسخ این گونه آمده: تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فی سَبیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُم. به خدا ایمان بیاورید و در راه او با مال و جان جهاد کنید. البته عرفان حلقه ای ها از آنجا که از این متون بی خبرند این مفاهیم را در معانیِ منفی اش استعمال کرده و معامله با خدا را تنها به معنای زد و بند و خالی از حکمت و مصلحت فهمیده اند.

8. مغالطۀ صورت گرفته در عرفان حلقه، تکرارِ مغالطه وهابیت و تکفیریهاست. صد البته عرفان حلقه در دور کردن مردم از این ابزار تعالی بخش و محروم کردن دیگران از این ابزار رحمانی، گوی سبقت را از وهابیت هم ربوده است. اگر وهابیت در این میدان یورتمه رفته، عرفان حلقه چهار نعل تاخته است؛ چرا که وهابی ها تنها بخشی از نذرها را ممنوع اعلام کرده ولی عرفان حلقه اساس نذر حتی نذرهای رحمانی را انکار کرده است.

9. حلقه ای ها متوجه نشده اند که متعلق نذر در فقه شیعه باید امری باشد که طاعت الهی بر آن صدق کند و طاعت هم یعنی امری که مصحلتی معنوی را عاید انسان نموده و به رشد روحی انسان کمک می کند. از همین روست که نذر را شکرانه تلقی کرده اند نه رشوه. یعنی به شکرانه این که انسان مومن با نذر توانسته به فضایل بیشتری آراسته گردند به نذر تمسک میکند. به همین جهت در مکتب شیعه (بر خلاف تبلیغاتی که وهابیون علیه شیعه راه انداخته اند) نذر تنها برای خدا صحیح است و نذرهایی که با نام معصومین انجام میشود در حقیقت اهدای ثواب برای صالحان و مومنان است و آن چه که در این نذرها شرطِ صحت است برای خدا بودن است. در عرفان حلقه مغالطه این گونه است که بی نیازی خدا از نذر انسان ها را مساوی با بی نیازی انسان ها از نذر معرفی کرده اند؛ یعنی گفته می شود چون خدا به نذر ما نیاز ندارد، پس نذر سودی به حال ما هم ندارد. در حالی که در تمامی عبادات و اعمالِ دینی مسئله همین است. خداوند نه به نماز و نه به روزه و نه صدقه و نه هیچ عمل دیگری نیازمند نیست، او بی نیاز مطلق است. در این میان بندگانند که برای رشد و تعالی خویش به این اعمال نیازمندند.

10. عرفان حلقه با پرهیز دادن مردم از نذر، در حقیقت یکی از اسباب حفاظت از نیروهای شیطانی را از انسان ها می گیرند تا بدین وسیله بتوانند نیروهای شیطانی را با نامهایی همچون برون ریزی و خروج نیروهای غیر ارگانیک و با استفاده از عمل نظاره گری، به زندگی دیگران وارده کرده و پروژه ترویج شمنیزم ایرانی را به پیش ببرند. شاهد ما این است که نذر از منظر کارکردی در زمره صدقه قرار میگیرد. در متون اسلامی یکی از راههای دوری از تصرفاتِ جن گیرها و ساحران و طلسم گران، صدقه است و صدقه مالی اگر چه در قالب نذر انجام شود چنین پیامدی دارد. چنان که آیت الله بهجت و دیگران بزرگان همچون آیت الله کمشیری، در مورد تأثیر سوء جادو و طلسمات، به صدقه و بعضی دیگر از حرزها سفارش کرده اند.( کتاب پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیةالله بهجت، حامد اسلام جو – جلد اول)

این ترفندی است که در موارد دیگر هم حلقه ای ها بکار گرفته اند. پایه گذار عرفان حلقه، به بهانه این که جملات قرآنی بر در و دیوار خانه باعث حضور موکل در منازل افراد میشود هواداران عرفان حلقه از حرزهای دینی محروم می کرد و با این بهانه که قضاوت و پیش داوری مانع اتصال با شعور کیهانی است قوۀ عاقله را که در معارف دینی پیامبر درونی معرفی شده به حاشیه می راند.

11. پاره ای از افراد تازه وارد که هدف اصلی سران عرفان حلقه از تهاجم به نذر را نمی دانند (البته بسیاری از افراد تازه وارد، سوء نیت نداشته و نیاز به آگاهی بخشی دارند) شبهۀ طاهری را تکرار کرده و می پرسند خدایی که قادر مطلق است مگر نمی تواند انسان ها را بدون نذر عفو کرده و آن ها را بدون تمسک به نذر به مقامات بالاتر برساند؟ از این افراد می پرسیم مگر خداوند نمی توانست در عرفان حلقه بدون نظاره گری محض، انسان ها را به شعور کیهانی وصل کند؟ چه اشکالی داشت که خداوند بدون حضور در کلاسهای عرفان حلقه به انسانها لایه محافظ بدهد تا افراد مجبور نشوند با فرادرمانی و حضور در حلقه وحدت، زندگی خویش را آلوده به نیروهای شیطانی و جنیان ببیننند؟ مگر نمی شد که انسانها بدون زانو زدن در مقابلِ طاهری، تنها با یک دستور ساده، موجودات غیر ارگانیک را از کالبد خویش بیرون ریخته و نیازی به تشعشع دفاعی نباشد؟

12. در پایان خاطر نشان می سازیم اگر نذر رشوه به خداست براستی پولی که نوآموزان عرفان حلقه (در هر ترم 50 هزار تومان) به محمد علی طاهری پرداخت می کنند شایسته چه نامی است؟ آیا صدقه است یا رشوه و یا حق گمرک برای ورود به عالم عرفان؟ کدام عارف، عرفان را در مقابل پول تعلیم میداده و دیگران را در ازاء پرداخت پول به روح القدس و جبرائیل وصل کرده است؟

حمزه شریفی دوست

منابع:

1. شریفی دوست، حمزه، کاوشی در معنویت های نوظهور، صهبای یقین، قم، 1391.

2. طاهری، محمد علی، عرفان کیهانی (حلقه)، انتشارات اندیشه ی ماندگار. چاپ سوم تابستان 1386.

3. طاهری، محمد علی، انسان از منظری دیگر، نشر ندا. چاپ دوم آبان 1386.

4. کتاب پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیةالله بهجت، حامد اسلام جو، جلد اول، نشر آخرین وصی، 1391

5. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، آل البیت قم، 1385.

6. مجلسی، محمد تقی، بحارالانوار، ج29، دارالکتب الاسلامیه، 1378.