همگام با مهدویت (4)،نقش مهدویت در فرهنگ و اقتصاد

ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): به مناسبت سومین روز از دهه مهدویت که با نام گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین ملکی راد عضو هیات علمی پژوهشکده مهدویت و آینده پژوهی انجام داده ایم.

به عنوان اولین سوال لطفا بفرمایئد فرهنگ و در زیر مجموعه آن فرهنگ مهدوی به چه معناست؟

فرهنگ مجموعه­ای از دانش­ها، باورها، هنرها، قوانین، عادات، اخلاق و هرچه فرد به عنوان عضوی از جامعه، از جامعه خویش فرا می­گیرد، می­باشد. به ­طور کلی فرهنگ، مجموعه‌ای‌ از نگرش‌ها، ارزش‌ها، هنجارها، رسوم‌ و سنت‌ها و شعائر و اعمال‌ خاص‌ پذیرفته‌ شده‌ در یک‌ جامعه‌ است.

فرهنگ‌ مهدویت‌ به‌ مجموعه‌ای‌ از نگرش‌ها و ارزش‌ها و هنجارهای‌ مربوط‌ به‌ اندیشه مهدویت اطلاق‌ می‌شود. در حقیقت فرهنگ و ارزش­هاى اصیل مهدوی تجلی تام و تمام فرهنگ غنى و پربار اسلام است.

به چه طریق می توان عناصر تحول­زای فرهنگ مهدوی را شناسایی و آنها را ارتقا داد؟

مهدویت یکی از آموزه­های مهم دین اسلام است که از ظرفیت­های مطلوبی در زمینه­های گوناگون اعتقادی، اخلاقی، تربیتی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی برخوردار است. کارکردهای این اندیشه هم ناظر به زندگی حال و هم­اکنون بوده و هم ناظر به آینده می­باشد.

این اندیشه در فرهنگ اسلامی دارای اهمیت ویژه­ای بوده و یکی از فصول مشترک فرق اسلامی به­حساب می­آید. و در فرهنگ شیعی به علت گره خوردن آن با اعتقاد به امام حی و حاضر – امام غایب- از اهمیت و جایگاه ممتازی برخوردار بوده و دارای ظرفیت­ها و کارکردهای مطلوب و آثار ملموسی است؛ و در حوزه­های فردی و اجتماعی آثار و کارکردهای بسیاری داشته و برای جامعه آثار ارزش­مندی را در پی دارد.

­بیشترین آثار و کارکردهای فرهنگی اندیشه مهدویت با بحث «انتظار» گره خورده است؛ و به­ همین جهت انتظار، در روایات بسیاری مورد تأکید واقع شده و حتی برترین اعمال امت و با فضیلت­ترین و بهترین عبادات برشمرده شده است. در این روایات، انتظار با لفظ «فرج» همراه و قرین شده و این همراهی در حقیقت بیان­گر آن است که در انتظار و چشم به راه بودن به فرج و گشایش، نگاه جامعه و سمت و سوی آن به تحول و دگرگونی مثبت و سعادت­آفرینی که مایه فرج و گشایش است می­باشد. ایده انتظار فرج، سبب ایجاد آمادگی جامعه در زوایا و حوزه­های مختلف اعتقادی و فکری، اخلاقی و تربیتی، و فرهنگی و اجتماعی، و سیاسی بوده و باعث می­شود تا آرمان­گرایی و نشاط و پویایی و وظیفه­شناسی و روح امید در افراد زنده شود و جامعه را در این زمینه به کوشش و تلاش مضاعف وا ­دارد. این امر موجب می­گردد تا برای ایجاد و تحقق جامعه موعود و آرمانی اسلامی که در اندیشه اسلامی از آن به «حکومت جهانی امام مهدی(ع)» یاد می­شود، جامعه منتظر از همه ظرفیت و پتانسیل خود استفاده نماید. زیرا در جامعه موعود اسلامی، امامت و حاکمیت از آن امام معصوم(ع) بوده و حکومت و وراثت در زمین از آن صالحان خواهد بود. بنابراین جامعه­ای که به مهدویت معتقد است و در انتظار ظهور او به­سر می­برد لازم است با آرمان­ها و اهداف بلند جامعه موعود اسلامی نزدیک بوده و با آن سنخیت داشته باشد و در آن مسیر گاه نهد. دست­یابی به این هدف بزرگ تنها از راه معرفت و شناخت کارکردهای اعتقاد به مهدویت و انتظار، ممکن و میسور است.

سوال دیگری که در این زمینه مطرح می شود این است که این فرهنگ چه کارکردها وتاثیراتی بر جامعه اسلامی خواهد داشت؟

مهم­ترین کارکردهای تأثیرگذار فرهنگی این اندیشه عبارتند از:

1. امیدآفرینی:

در جامعه­ای که دین در آن نقشی نداشته باشد و مردم آن در انتظار آینده­ای بهتر نباشند و به آینده امیدی نداشته باشند، سرخوردگی، یاس و ناامیدی و رخوت و سستی بر آن حاکم خواهد شد. و این موجب افت فرهنگی است. و در مقابل جامعه­ای که حالت انتظار را در خود به وجود آورده و در انتظار ظهور موعود به­سر می­برد، هرگز دچار رخوت و سستی نخواهد شد و روح امید در آن دمیده می­شود. دمیده شدن روح امید در جامعه موجب می­شود تا نشاط و بالندگی در جامعه حاکم شود و در حوزه­های مختلف مادی و اقتصادی و معنوی آمادگی بوجود آید. زیرا امید به آینده­ای درخشان علاوه بر اینکه در آمادگی معنوی مؤثر است؛ در آمادگی اقتصادی نیز می­تواند تأثیر داشته باشد زیرا موجب می­شود تا مردم به کار و تلاش مضاعف برای رسیدن به آینده بهتر بپردازند.

2. اصلاحات:

انتظار و دمیده شدن روح امید در مردم موجب می­گردد تا جامعه منتظر همواره درصدد اصلاح خویش در حوزه­های مختلف اعتقادی و سیاسی و اجتماعی باشد. زیرا شخصی که جامعه در انتظار اوست خود مصلح بزرگ است و اگر جامعه به سمت اصلاحات حرکت نکند هرگز زمینه‌های ظهور تحقق نمی‌یابد. این اصلاحات حوزه­های گوناگون سیاسی و اجتماعی و اعتقادی و… را در برمی­گیرد که برآیند همه آنها اصلاحات فرهنگی و تغییر فرهنگ است.

3. فرهنگ­سازی آینده­گرا:

با اعتقاد به امام غایبی که در آینده ظهور خواهد نمود، نگاه به آینده در جامعه نهادینه شده و به صورت فرهنگ عمومی در خواهد آمد.

4. هویت بخشی:

مردمی که به امام غایب اعتقاد داشته باشند با حرکت در حول محور امام به آینده خویش امیدوار شده و به هویت واقعی خواهند رسید.

قطعا گسترس فرهنگ مهدوی و انتظار فرج آثار فراوانی بر مردم جامعه دارد، لطفا بفرمائید حاکمیت فرهنگ مهدوی در جامعه چه آثاری می تواند داشته باشد؟

در سایه این فرهنگ:

· تکامل روحی و خود­سازی اجتماعی:

منتظر علاوه بر خودسازی خویش، باید مراقب حال دیگران نیز باشد و علاوه بر اصلاح خویش، در اصلاح دیگران و جامعه نیز بکوشد.

· احیای فرهنگ مقاومت و فساد ستیزی:

با اعتقاد به ظهور، جامعه منتظر هرگز در در برابر فساد سر تسلیم فرود نمی­آورد و از اصلاح مأیوس نخواهد شد.

· احیای فرهنگ ظلم ستیزی:

یکی دیگر از آثار اعتقاد به مهدویت ظلم ستیزی و پایداری در مقابل آن است. زیرا وعده پیروزی نهایی حق و پیروزی دین اسلام بر سایر ادیان در آخر الزمان مردم را در برابر حاکمان جبّار، پایدار نگه می­دارد و به جهاد و پیکار برمی­انگیزد. بنابراین مسلمان معتقد به مهدویت هرگز تسلیم ظلم و فساد نمی­شود و با ستم­گران نخواهد ساخت. و با مفسدان هم آوا نخواهد شد.

· پویایی اجتماعی و تحرک‌بخشی به مردم برای ایجاد آمادگی­های لازم برای ظهور:

جامعه منتظر در زمینه­های مختلف فکری اخلاقی و اعتقادی آمادگی­ها و شایستگی های لازم برای شرکت در تشکیل حکومت عدل جهانی پیدا می­نماید، زیرا کسانی توفیق یاری کردن آن­ حضرت را پیدا می­کنند که از معرفت و کمالات اخلاقی و آمادگی و شایستگی­های خاص یاران حضرت برخوردار باشند.

· انسجام‌بخشی و ایجاد همبستگی اجتماعی:

جامعه­ای که به مهدویت اعتقاد داشته باشد سعی خواهد نمود یکدل و یکصدا در مسیر اهداف بلند امام حرکت کند و این امر موجب انسجام و اتحاد و همبستگی اجتماعی خواهد شد.

· ایجاد و گسترش امنیت در جامعه:

اعتقاد به مهدویت می­تواند همبستگی اجتماعی را به­دنبال داشته باشد و در سایه آن اتحاد و یک­دلی در مردم تقویت شده و این امر موجب ایجاد امنیت پایدار در جامعه می­شود.

· تقویت قدرت اجتماعی جامعه:

بنابراین می­توان گفت: فرهنگ‌ مهدویت؛ امیدآفرین، حرکت‌ بخش، تلاش‌ آور و نشاط‌ زا است؛ و یأ‌س و نومیدی و پوچ‌ گرایی‌ را می‌زداید؛ و راه‌ نجات‌ از بن‌ بست‌ها و مولّد نیروی‌ حرکت‌ به‌ سوی‌ آینده‌ای‌ روشن‌ است. جامعه‌ای‌ که‌ فرهنگ‌ مهدوی‌ را برگزیده‌ است، هرگز دچار یأ‌س‌ و ناامیدی‌ نمی‌شود.

بنابراین فرهنگ‌ مهدویت‌ پیام‌ آور هوشیاری و بیداری‌ و آگاهی‌ امت‌ اسلامی است و می­تواند عاملی مؤثر برای تقویت قدرت اجتماعی باشد و در پیش‌گیری‌ از تهاجم‌ و شبیخون‌ فرهنگی‌ نقش ایفا ‌کند و فعالانه‌ در آماده‌ سازی‌ جامعه‌ انسانی‌ برای‌ تحقق‌ جامعه‌ مهدوی تأ‌ثیرگذار باشد. بنابراین در پرتو این‌ فرهنگ‌ جامعه‌ای‌ صالح، پر نشاط، برخوردار از سلامت‌ معنوی، هوشیار و آماده‌ برای‌ ظهور منجی‌ موعود جهانی‌ به­وجود می­آید. «… اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَةٍ کَرِیمَةٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَهُ وَ تَجْعَلُنَا فِیهَا مِنَ الدُّعَاةِ إِلَى طَاعَتِکَ وَ الْقَادَةِ فِی سَبِیلِکَ وَ تَرْزُقُنَا بِهَا کَرَامَةَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَة…»