همگام با مهدویت (6)، مهدویت و سبک زندگی اسلامی

ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): به مناسبت ششمین روز از دهه مهدویت که با نام مهدویت و سبک زندگی اسلامی نام گذاری شده است، گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین رحیم کارگر مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت انجام داده ایم.

برای آغاز بحث ابتدا سوال این است که سبک زندگی چیست و سبک زندگی مهدوی چه معنایی دارد ؟

سبک زندگی یک سری قواعد و قالب‌های ذهنی، فکری و ارزشی حاکم بر رفتار و کنش‌های انسان است. سبک زندگی دینی و واقعی ما آن نیست که غربی‌ها در دوران جدید تولید کرده‌اند، بلکه روش و شیوه های زندگی پیامبر اکرم‌(ص) است که باید بهش توجه خاصی داشته باشیم؛ اما متأسفانه هنوز نتوانسته‌ایم زندگی آن حضرت را تئوریزه کرده و در قالب جدیدی ارائه دهیم. عدم فهم صحیح از سبک زندگی دینی سبب می‌شود که هر چه به اسم اخلاق، آداب، رسوم، ارزش‌ها و سیره پیامبر اکرم‌(ص) است را سبک زندگی بنامیم. سبک زندگی یا لایف استایل که از اوایل قرن بیستم در غرب تولد یافت، شیوه و روش زندگی فرد در حوزه‌های مختلف زندگی اعم از فردی و اجتماعی است. یعنی این معنا بیشتر در خصوص انطباق زندگی فردی با تیپ‌های شخصیتی یا گروهی خاص به کار می‌رود.

من سعی می کنم تعریف ساده و روشنی از سبک زندگی داشته باشم و آن عبارت است از : مجموعه قواعد و قالب هایی که با توجه به اخلاقیات ، آداب ، رسوم ، ارزشها، باورها و اعتقادیات به دست می آید و در انتخاب نوع زندگی و شکل دادن به عملکرد و رفتار، صحبت کردن ، نشستن ، خوابیدن ،خوردن ، راه رفتن ، خریدن ، پوشیدن، گفتگوکردن ، ازدواج ، تربیت فرزند ، رابطه داشتن ، معامله و مجادله کردن ، نگاه کردن ، خندیدن و … تاثیر بسزایی دارد.

بر این اساس سبک زندگی مهدوی ، شیوه زندگی کردن است که تجلی گر زندگی منتظرانه و بر گرفته از الگوی جامعه مهدوی و در راستای رسیدن به جامعه موعود و آرمانی است . مهدویت و انتظار سرمایه معنوی است که می تواند منبع و منشا معارف و سبک ها و مدل های مطلوبی برای زندگی فردی و اجتماعی و آینده نگر باشد و به همین جهت می تواند تاثیر خاصی بر شیوه زندگی ما یعنی نشست و برخاست ، اندیشیدن ، کار کردن ، دانش آموختن ، ارتباط با مردم و … داشته باشد .

در واقع باید بدانیم که سبک زندگی بر تمام مسائل زیستی هر فرد مثل خانواده، سبک ازدواج، نوع مسکن، مدل لباس، الگوی مصرف، نوع آشپزی و خوراک، تفریحات و نحوه گذران اوقات فراغت، کسب و کار، رفتار حرفه‌ای در محل کار، در دانشگاه و مدرسه، رفتار در فعالیت‌های سیاسی، رفتار در ورزش و رفتارهای رسانه‌ای اطلاق می‌شود و بر نوع رفتار ما با دیگران از همسر و فرزند تا رییس و مرئوس، از پلیس و کارمند دولت، رفتارهای ما در سفر و حفظ نظافت و بهداشت، سبک رفتار با دوست و دشمن، آشنا و بیگانه همه و همه سبک زندگی ما را شکل می‌دهد. اما آنچه که امروزه برای جامعه دینی ما مطرح است به کار گیری باورهای دینی و پیروی واقعی از الگوهای رفتاری – اسلامی است. از آنجا که در منابع دینی حضرت مهدی به عنوان بهترین الگوی زندگی در دوران غیبت کبری مطرح شده و سیره و شخصیت معرفی شده ایشان در احادیث به عنوان یکی از بهترین منابع سبک دینی به شمار می‌رود.

بر قراری سبک زندگی دینی، دگرگونی در رفتار هر فرد، و در مجموع به آبادی و سازندگی اخلاق جامعه منجر می‌شود که زندگی در چنین شرایطی آرمان و هدف هر انسان است. حال آموزه مهدویت و انتظار ، مهم ترین سرمایه معنوی برای اصلاح و رشد جامعه و داشتن سبک زندگی دینی است که باید به این موضوع توجه ویژه‌ای داشته باشیم. فرهنگ و به طور اخص سبک زندگی یکی از حوزه های مهم زندگی انسانی است و بخش های اساسی زندگی انسان را در بر می گیرد. در واقع هر نوع تغییر و تحول فرهنگی تاثیر مستقیمی بر سایر حوزه ها گذاشته و در رشد یا عقب ماندگی جامعه نقش اساسی ایفا میکند.

سوال به نظر شما چگونه می توان سبک زندگی مهدوی داشت و اصولا این نوع از سبک زندگی امکان دارد یا نه ؟

چنان که گفتم باید بدانیم که یکی از الگوهای اصلی ما در عصر غیبت وجود مقدس حضرت مهدی و سیره و برنامه های ایشان است که در روایات به آنها اشاره شده است !! می توان درباره اقتدا به سیره مهدوی به ادله ای خاص نیز استناد کرد، مانند روایاتی که سیره حضرتش را همان سیره رسول الله ( ص) معرفی می کند و… پس الگوگیری از سیره مهدوی که خود نمونه ای از سیره نبوی و علوی است، یکی از سرمایه های اصلی برنامه ریزی در زندگی است. مانند روایاتی که شرط ظهور مهدی (عج)را صالح شدن مردم قرار می دهد و سبب طول غیبت و تأخیر در فرج را نیز گناهان و نافرمانی مردم از اوامر خدا، پیامبر و ائمه (ع) می داند. روایاتی که مضمونش یاری جستن آن حضرت از ما و لزوم یاری دادن و بیعت با اوست، نیز از این دست به شمار می روند . پس هر چند جامعه مهدوی مربوط به زمان آینده است، اما امروز جامعه و فردای زندگی ما را در برگرفته و در واقع مهدویت چراغ روشن راه آینده ما است. انسان می‌تواند به عمق و ژرفای دین با تمسک به مهدویت، دست پیدا کند و سبک زندگی مناسبی داشته باشد ؛ چرا که تجلی تمام زیبایی‌های دین را می‌توانیم در مهدویت ببینیم به همین دلیل روایات خواسته‌اند که در عصر غیبت به امام زمان(عج) اقتدا کنیم. در روایات آمده که حتما به امام مهدی(عج) استعانت داشته و ایشان را الگوی خود قرار دهید. چنان که امام صادق(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می‌فرماید : «خوش به حال کسی که قائم اهل بیت(عج) ما را درک کند و او، قبل از قیام و انقلاب حضرت مهدی(عج) به ایشان اقتدا کند». بر این اساس در روایات به سیره حضرت مهدی(عج) سفارش شده تا مورد توجه قرار گیرد و به برنامه‌های حضرت مهدی(عج) برای اصلاح جامعه و فرد و خانواده تاکید فراوان شده است که می‌تواند در شکل گیری سبک زندگی کمک شایانی بکند. به عنوان نمونه دعاهایی که هر روز برای امام زمان(عج) می‌خوانیم، تمرینی برای یک زندگی مطلوب و سبک زندگی مهدوی است، و هنگامی که آرزوهای خود را از طریق این دعاها بیان می‌کنیم، برای ما درس زندگی است. در یکی از دعاهایی که امام زمان(عج) بیان فرموده‌اند، آمده است «خداوندا برای ما توفیق به طاعت قرار بده و میل به انجام معصیت قرار نده» همچنین می‌فرمایند«خدایا به زنان ما عفت و حیا عطا کن» که نشان دهنده توجه امام زمان(عج) به مسأله حیا و عفت بانوان است.

با تشکر از این توضیح خوب تان، می توانید کمی از مولفه ها و وِزگی های سبک زندگی مهدوی بیان فرمایید ؟

امام محوری اصلی ترین ویژگی سبک زندگی مهدوی است . امام محوری، یعنی زندگی ای که امام زمان(عج)، محور شکل گیری و ثبات و تعادل و محور آن است . بهترین راه تشکیل سبک زندگی با محوریت امام زمان این است که باید بدانیم که او شاهد و ناظر اعمال ماست ؛ در این صورت باید خود را در محضر امام معصوم ببینیم و ادب حضور همیشه رعایت کنیم. ما به عنوان منتظران ظهور مصلح موعود، باید باور کنیم که امام مهدی(عج)، با وجود غیبت ظاهری، امام زنده و حاضر و شاهد بر اعمال ماست و آن حضرت مسوولیت هایی از ما می خواهد که باید به آنها عمل کنیم. امام به عنوان حجت الهی، معیار و شاخص است و ما وظایفی نسبت به آن حضرت بر عهده داریم؛ آن چه موجب احساس وظیفه در زمان غیبت می شود، بر این اساس است که او امام و حجت خداوند بر ماست ولی چون غایب است … وظایف سنگین و مهمی بر دوش ماست که می تواند در ابعاد مختلف زندگی خود را نشان دهد. در این راستا معیار سنجش عملکرد افراد در دوران غیبت ، اطاعت و تبعیت از ایشان است .

ویژگی دوم سبک زندگی مهدوی، انتظار پیوسته و پویا است، آنانی که دائم منتظر و چشم به راه قیام و ظهور حضرت مهدی(عج) اند، خود و خانواده را آماده می‌کنند که روز موعود را در نظر بگیرند، و رفتارها و برنامه های خود را بر این اساس تنظیم می کنند و شیوه مناسب زندگی خود را بر اساس آمادگی و انتظار مداوم سامان می دهند !! در واقع فرهنگ انتظار ، فرهنگ اصلاح و دگرگونی و تغییر و رشد و حرکت و تعالی است . در واقع شاخصه و مؤلفة اصلی فرهنگ انتظار ، همة آن تکالیفی و وظایف و مسوولیتهایی است که در معارف دینی آمده است و البته وظایف و مسوولیتهای ما سخت تر شده است و از آن طرف فضیلت های ما هم برتر شده است و به همین جهت، مردم زمان غیبت، اگر به وظایف خود عمل کنند، برترین مردم در تمام دوران هستند. در این صورت نیاز هست که شیوه مناسب این فرهنگ در همه ابعاد زندگی اتخاذ شود .

مولفه سوم سبک زندگی مهدوی ، داشتن زندگی صالحانه یعنی رفتار و گفتار پاک و با تقوا و عفاف و ورع است . به قول مشهور «منتظران مصلح خود ، باید صالح باشند» . این نوع نگاه به انتظار معنای اصلی سبک زندگی انسان منتظر را توصیف می‌کند. انتظار مطلوب در دین ما و انتظاری که مورد قبول و مؤثر است و برایش ثواب زیادی در نظر گرفته شده است، انتظاری است که همراه با عمل صالح، تقوا و اخلاق ؛ یعنی صرف چشم به راه‌بودن و دعاکردن و درخواست ظهور منجی(ع) ثواب و اثر خاصی ندارد و گرنه کل بشر و ادیان دیگرهم، نوعی چشم انتظاری به ظهور را دارند اما چیزی که مطلوب دین ماست، انتظار است، انتظاری پویا، فعال و سازنده همراه با تهذیب نفس و اخلاق است. امام صادق(ع) در روایتی به روشنی به این مطلب تاکید کرده است که «هر کس می‌خواهد از اصحاب امام زمان (ع) به حساب آید باید منتظر باشد» اما انتظار چگونه است؟ منتظری که با ورع و محاسبه اخلاق عمل می‌کند، منتظر واقعی است و غیر از این، کسی نمی‌تواند منتظر واقعی باشد ؛ یعنی دارای عمل صالح و اخلاق و معنویت باشد و صرف منتظر خالی بودن فایده‌ای ندارد . پس منتظران واقعی باید توجه کنند که نه ‌تنها این عملشان یک عمل عبادی است بلکه عمل انسان آفرین و اخلاق آفرین است و عملی است که انسان را تهذیب و پیراسته ازپلیدی‌ها می‌کندو او رادر مسیر درست قرارمی‌دهد.

بعد دیگر سبک زندگی مهدوی لزوم برنامه ریزی و اقدام در زندگی متناسب با وظیفه زمینه سازی و مقدمه چینی برای ظهور است !! انقلاب جهانی حضرت قائم (عج) ، امری است که باید زمینه‌های آن را در ابعاد مختلف فراهم سازد.یعنی در ابعاد فردی و اجتماعی و نیز ابعاد سیاسی و امنیتی و اخلاقی و تربیتی و… تلاش برای تحقق و نهادینه کردن سبک زندگی مهدوی، کوششی برای همین امر زمینه‌سازی برای فرج و ظهور است.

در هر حال یکی از کارهایی که باید منتظران در عصر غیبت انجام دهند، این است که مهدویت را تبدیل به شیوه و سبک زندگی کنیم . فرد منتظر وظیفه خود می داند که برای ظهور امام زمان (عج) هر چند کار و عمل کوچک باشد، انجام دهد تا رضایت خدا و توفیق اطاعت از امام زمان (عج) را پیدا کند. امامی که غایب از دیدگان ولی حاضر در اجتماع است، امامی که حجت خداوند در روی زمین است و علاقه‌مندان و شیعیانش می‌خواهند به نوعی با این امام عظیم الشأن ارتباط قلبی و روحی و معنوی داشته‌ و با امامشان پیوند داشته باشند، این رابطه کی به وجود می‌آید؟ وقتی که بین ما و امامان نوعی سنخیت و هم شکلی و همراهی وجود داشته باشد ، وقتی انسانی گناه‌کار باشد نمی‌تواند هیچ سنخیتی با امام خود داشته باشد. هر انسانی که دارای اخلاق و معنویت بالایی باشد می‌تواند این همراهی را با امام داشته باشد، می‌تواند دریچه‌های محبت و ولای امام(ع) را بر قلب خودش باز کند و می‌تواند خودش را با امامش مرتبط و همراه سازد و کسی که پاکی درون ندارد، امکان ندارد حتی به امام(عج) نزدیک شود چون امام(عج) به قلب‌های پاک و مستعد نظر و توجه می‌کند.