واقعه احداث مسجد جمکران چه بود؟ چرا اعتماد داریم؟

هر مکانی با رنگ و بویی از بندگان پاک و صالح خداوند را شیعیان از سر ارادت و محبت قلبی عزیز و محترم می شمارند. بین اماکن متبرک به نام و یاد امام عصرارواحنا فداه مسجد مقدس جمکران چهره نمایی مناسبتری دارد. برخی از مخالفان این اماکن را به گونه ای دیگر جلوه می دهند. به طور مثال گفته اند: شیعیان معتقدند سرداب سامراء محل زندگی حضرت مهدی ارواحنا فداه است. شیعیان برای زیارت حضرت به آنجا می روند. این موضوع را در حالی ابن خلدون و ابن حجر نقل می کنند که هیچ کتاب معتبر یا شیعی این سرداب را محل زندگی حضرت نمی داند. بخشی ازمنزل و محل زندگی امامان عسکریین علیهما السلام بوده است. بی شک باید منشاء بسیاری از این خرافات را بیرون از کتب شیعی یافت. مرحوم محدث نوری در کتاب شریف و مهم “نجم الثاقب”دستور بنای این مسجد را به نقل از کتاب “مونس الحزین فی معرفة الحق والیقین” از مصنفات شیخ ابی جعفر محمدبن بابویه قمی آورده اند. باب و سبب بنای مسجد جمکران از قول حضرت امام محمد مهدی علیه صلوات اللَّه الرحمن: شیخ عفیف صالح، حسن بن مثله جمکرانی رحمه الله تعالی میگوید: شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان سنه ثلث و تسعین 293 (بعد از سال دویست) در سرای خود خفته بودم. ناگاه جماعتی از مردم به درِ سرای من آمدند. نصفی از شب گذشته مرا بیدار کردند و گفتند: برخیز و طلب امام محمد مهدی صاحب الزمان – صلوات اللَّه علیه – را اجابت کن که ترا می خواند. حسن گفت: من برخاستم، و آماده شدم. گفتم: بگذارید تا پیراهن بپوشم. آواز آمد که “هو ما کان قمیصک؛ این پیراهن ببر مکن ، از تو نیست”. دست فرا کردم و سراویل خود را برگرفتم. آواز آمد که “لیس ذلک منک، فخد سراویلک” یعنی آن شلوار که بر گرفتی از تو نیست، از آن خود را برگیر. آن را انداختم و از خود برگرفتم و پوشیدم و طلب کلید درِ سرای کردم. آواز آمد که “الباب مفتوح”، چون به در سرای آمدم، جماعتی از بزرگان را دیدم، سلام نمودم و جواب دادند و ترحیب کردند. (یعنی مرحبا گفتند) مرا بیاوردند تا بدان جایگاه که اکنون مسجد است. چون نیک نگاه کردم تختی دیدم نهاده، و فرشی نیکو بر آن تخت گسترده، بالشهای نیکو نهاده، جوانی سی ساله بر آن تخت تکیه بر چهار بالش کرده، و پیری پیش او نشسته و کتابی در دست گرفته و بر آن جوان می خواند، و فزون از شصت مرد، بر این زمین بر گِرد او نماز می کنند که بعضی جامه های سفید و بعضی جامه های سبز داشتند و آن پیر، حضرت خضر علیه السلام بود. پس آن پیر مرا نشاند. حضرت امام علیه السلام مرا به نام خود خواند و گفت: برو و حسن مسلم را بگو که تو چند سال است که عمارت این زمین می کنی و می کاری… . پنج سال است زراعت می کنی و امسال دیگر باره باز گرفتی و عمارتش می کنی، رخصت نیست که تو در این زمین دیگر باره زراعت کنی، باید هر انتفاع که از این زمین برگرفته ای رد کنی تابدین موضع مسجد بنا کنند. و بگو حسن مثله را : این زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده و شریف کرده و تو آن را زمین خود گرفتی. و دو پسر جوان خدای عزوجل از تو باز ستاند و تو تنبیه نشدی و اگر نه چنین کنی، آزار وی به تو رسد آنچه که تو از آن آگاه نباشی. حسن مثله گفت: یا سیدی و مولای! مرا در این نشانی باید که جماعت سخن بی نشان و حجت نشنوند و قول مرا مصدَّق ندارند. گفت: “انا سنعلم هناک” ما در اینجا علامتی بگذاریم تا تصدیق قول تو باشد. تو برو و رسالت ما بگذار، و به نزدیک سید ابوالحسن رو و بگو تا برخیزد و بیاید و آن مرد را حاضر کند و انتفاع چند ساله که گرفته است، از او طلب کند و بستاند و به دیگران دهد تا بنای مسجد بنهند، و باقی وجوه از رهق به ناحیه اردهال که ملک ماست بیارد و مسجد را تمام کند. و یک نیمه رهق را وقف کردیم بر این مسجد که هر ساله وجوه آن را بیاورند و صرف عمارت مسجد بکنند؛ و مردم را بگو تا رغبت بکنند بدین موضع، آن را عزیز دارند، چهار رکعت نماز اینجا بگزارند: دو رکعت تحیت مسجد، در هر رکعتی یک بار الحمد و هفت بار “قل هواللَّه احد” و تسبیح رکوع و سجود هفت بار بگویند و دو رکعت نماز امام صاحب الزمان علیه السلام بگزارند بر این نسق، چون فاتحه خوانَد و به “ایاک نعبد و ایاک نستعین” رسد، صد بار آن را بگوید و بعد از آن فاتحه را تا آخر بخواند و رکعت دوم را نیز، به همین طریق بگزارد و در رکوع و سجود هفت بار تسبیح بگوید و چون نمازش را تمام کرد تهلیل بگوید و تسبیح فاطمه زهراعلیهاالسلام، و چون از تسبیح فارغ شود سر به سجده نهد و صد بار صلوات بر پیغمبر و آلش – صلوات اللَّه علیهم – بفرستد. این نقل از لفظ مبارک امام علیه السلام است که “فمن صلّیهما فکأنّما صلّی فی البیت العتیق” یعنی هر که این دو رکعت نماز را بگزارد، چنان باشد که دو رکعت نماز در کعبه گزارده است. حسن مثله جمکرانی گفت که: من چون این سخن بشنیدم با خویشتن گفتم که: گویا این موضع است که تو می پنداری “إنّما هذا المسجد للإمام صاحب الزمان” و اشارت بدان جوان کردم که در چهار بالش نشسته بود. پس آن جوان به من اشارت کرد که برو. من بیامدم و چون پاره ای راه را بیامدم، دیگر باره مرا باز خواندند و گفتند: بزی در گله جعفر کاشانی راعی است، باید آن بز را بخری، اگر مردم ده بها نهند بخر و اگر نه، تو از خاصه خود بده، و آن بز را فردا شب بیاور و بدین موضع بکش. و روز هجدهم ماه مبارک رمضان، گوشت آن بز را بر بیماران و کسی که علتی داشته باشد سخت، انفاق کن که حق تعالی همه را شفا دهد، آن بز ابلق است و موهای بسیار دارد و هفت علامت دارد: سه بر جانبی و چهار بر جانبی (کذو الدرهم: سیاه و سفید همچون درمها)پس رفتم، مرا دیگر باره باز گردانید و گفت: هفتاد روز یا هفت روز ما اینجائیم، اگر بر هفت روز حمل کنی دلیل کند بر شب قدر که بیست و سیم است و اگر بر هفتاد حمل کنی شب بیست و پنجم ذی القعدة الحرام بُود که روزی گرانقدر است. پس حسن مثله گفت: من بیامدم و تا خانه آمدم و همه شب در آن اندیشه بودم تا صبح اثر کرد. فرض بگزاردم و نزدیک علی المنذر آمدم و آن احوال با وی بگفتم. او با من بیامد و رفتیم بدان جایگاه که مرا شب برده بودند. پس گفت: باللَّه نشان و علامتی که امام علیه السلام مرا گفت یکی این است که زنجیرها و میخها اینجا ظاهر است. پس به نزدیک سید ابوالحسن الرضا شدیم، چون به در سرای وی برسیدیم، خَدَم و حَشَم وی را دیدیم که مرا گفتند: از سحرگاه سید ابوالحسن در انتظار تو است. تو از جمکرانی؟ گفتم: بلی. من در حال به درون رفتم و سلام کردم و خدمت کردم، جواب نیکو داد و اعزاز کرد و مرا به تمکین نشاند و پیش از آنکه من حدیث کنم مرا گفت: ای حسن مثله! من خفته بودم که در خواب شخصی مرا گفت: مردی حسن مثله نام، از جمکران پیش تو آید بامداد، باید آنچه گوید سخن او را مصدّق داری و بر قول او اعتماد کنی که سخن او سخن ماست و باید که قول او را رد نگردانی. از خواب بیدار شدم و تا این ساعت منتظر تو بودم. حسن مثله احوال را به شرح با وی بگفت، در حال بفرمود تا زین بر اسبها نهادند و سوار شدند. چون به نزدیک ده رسیدند، جعفر راعی، گله بر کنار راه داشت. حسن مثله در میان گله رفت و آن بز از پس همه گوسفندان می آمد، پیش حسن مثله دوید و او آن بز را گرفت و چون خواست که بهای آن بدهد و بز را بیاورد، جعفر چوپان سوگند یاد کرد که من هرگز این بز را ندیده ام و هرگز در گله من نبوده است و امروز است که او را می بینم و هر چند می خواهم که این بز را بگیرم میسر نمی شود و اکنون که پیش آمد. پس بز را همچنان که سید فرموده بود در آن جایگاه آوردند، و بکشتند و سید ابوالحسن الرضا بدین موضع آمدند، و حسن مسلم را حاضر کردند، و انتفاع از او بستدند و وجوه رهق را بیاوردند و مسجد جمکران را به چوب بپوشانیدند و سید ابوالحسن الرضا زنجیرها و میخها را به قم برد و در سرای خود گذاشت، و همه بیماران و صاحب علّتان می رفتند و خود را در زنجیر می مالیدند و خدای تعالی شفای عاجل می داد و خوش می شدند. و ابوالحسن محمدبن حیدر گوید که: به استفاضه شنیدم که سید ابوالحسن الرضا مدفون است در موسویان به شهر قم، و بعد از آن، فرزندی از آنِ وی را، بیماری نازل شد و وی در خانه شد، و سر صندوق را برداشتند، زنجیرها و میخها را نیافتند[1].اگر چه در مورد مسجد جمکران سؤالات فراوانی وجود دارد اما مورد در همه آنها پاسخ مناسب داده شده است .به طور مثال در مورد اینکه چگونه به سخن یک فرد توجه می شود[2] .آیةالله گلپایگانی این گونه پاسخ می دهد که:« اعتماد به این روایات مشکلی ندارد.»و دلیل آن، این است که این گونه روایات در حرمت و حلیت شرعی دخلی ندارد و در حیطه مسائل مستحب است و طبق گفته معصومین عمل به آنها به قصد ثواب و تقرب به در گاه خداوند اشکالی ندارد.به عبارتی دیگر باید گفت در این موضوع مسئله ای که منافات یا ناقض موضوعی شرعی باشد وجود ندارد و بر این اساس علما و بزرگان نیز این مکان را محترم می شمردند.
اما در مورد نمازهایی که در مسجد جمکران خوانده می شود باید گفت نماز حضرت صاحب الزمان از بسیاری از علما نقل شده است و آنها نیز آن را تایید کرده اند[3]. در مورد نماز تحیت هم باید گفت روایات شیعی برای مساجد نمازی تحت عنوان نماز تحیت وارد است و فضیلت و ثواب دارد.
ـــــــــــــــــــــــــــ
[1] به نقل از کتاب نجم الثاقب.
[2] – دربحث این که آیا این دیدار با عدم رؤیت حضرت در زمان غیبت منافات دارد یا خیر باید گفت آنچه تکذیب شده رؤیت اختیاری و نیابت از سوی حضرت است نه این گونه دیدارها .
[3] – سیدبن طاووس، شیخ طوسی(در کنوز النجاح) و قطب راوندی (در دعوات)