وجود سه نکته در فرایند مذاکرات و توافق اهمیت دارد:۱ـ بازگشت پذیر بودن توافق ۲ـ تزلزل در ارکان تحریم ۳ـ آشکار شدن اهمیت شتاب دادن به پیشرفت هسته ای ایران. حدود یک دهه پیش با جوســازی های اســتکبار علیه فعالیت های هسته ای ایران، این موﺿوع به چالشی بین المللی و حوزه جدید رویارویی انقاب اسامی ایران با استکبار تبدیل شد. زیاده ﺧواهی های استکبار از یک سو و اﺻرار ملت ایران بر برﺧورداری از حقوق مسلم هسته ای از سوی دیگر همواره مانع بزرگ توافق در مذاکرات متعددی بود کــه طی این مدت طولانی در چارچوب برنامه های مختلف بین دو طرف انجام گرفت. این کشمکش در مسیر طولانی طی شده هفته گذشته برای اولین بار در ایستگاه ژنو 3 با توقفی کوتاه و موقت و با امضای توافقنامه ای بین ایران و گروه 5+1 اندکی آرام گرفت. ساعاتی از ﺧبر امضایی توافقنامه نگذشته بود که اﻇهارات متفاوت دو طرف درباره توافقنامه آﻏاز شــد. در پی این اﻇهارات گمانه زنی های کارشناسی و رسانه ای هم به میدان آمد و بر ابهامات موجود افزود تا نوبت به انتشــار متن توافقنامه رسید.

با انتشار متن توافقنامه بازار طرح دیدگاه های متعارض و متناقض گرم شد. با جهانی شدن این مباحث و پیوستن رسانه ها و تحلیلگران داﺧلی و ﺿدانقلاب های ﺧارج نشین به این بحث، فهم درست موﺿوع با مشکل و پیچیدگی مواجه شد و این در حالی بود که برای مردم و مسئولین ایرانی فهم درست و دقیق آنچه واقع شده بود اهمیت ویژه و سرنوشت سازی داشت. سایه انگیزه های سیاسی بر سر برخی از اﻇهارنظرها و وانمایی ها و تحلیل ها و سیاه و سفید دیدن مسئله اجازه نمی داد آنﭽه که واقﻊ شده به وﺿوح دیده شود و این برای افکار عمومی و مســئولین ﺧطرساز بود و پس از گذشت چند روز از امضاء و انتشــار متن توافقنامه به نظر می رسد این وﺿعیت همﭽنان ادامه دارد و لازم است این موﺿوع با دقت تمام و ﺻادقانه ارزیابی و بررسی شود تا با آشکار شدن حقایقش امکان بهره برداری و مدیریت آن بیشتر فراهم آید.

از این رو نوشتار حاﺿر در پی آن است تا با بررسی مسائل کلی و اساسی سه دوره گذشــته، حال و آینده موﺿوع هسته ای به اﺧتﺼار به ارزیابی این موﺿوع بﭙردازد. از بین سه وﺿعیت گذشته، حال و آینده، وﺿعیت حال مهم تر به نظر می رسد؛ از این رو این محور بیشتر پردازش شده است.

بررسی وﺿعیت گذشته

بیش از یک دهه پیش با جاسوسی منافقین و طرح ادعاهای واهی، موضوع فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران از حالت عادی که برای اعضای آژانس بین المللی انرژی اتمی در نظر گرفته شده بود خارج شد و با جوسازی هایی که صهیونیست ها و استکبار انجام دادند حساسیت ها درباره آن افزایش یافت. علت این قضیه را باید در دو نکته مهم جست وجو کرد:

1ـ ﺧطر انقلاب اسلامی برای ﺻهیونیسم و استکبار؛ از یــک منظر یکی از کارکردهای فراجغرافیایی و فرادینی انقلاب اسـلامی ایران آگاهی بخشی جهانی بوده است. انقلاب اسلامی با ارائه گفتمان ناب اســلامی و آگاه ساختن افکار جهانی به مفاهیم الهی و حقوق تضییع شــده آنها و پرده برداری از چهره خبیث و پلید صهیونیســم و استکبار و معرفی آنها به عنوان عوامل اصلی بدبختی ملت های تحت ستم، تهدید بزرگی را متوجه آنها ساخت. صهیونیسم و استکبار با شناختی که از نفوذ و قدرت انقلاب اسلامی داشتند و می دانستند توان جذب افکار جهانی را دارد با احساس خطر جدی تصمیم گرفتند با مقابله با آن نابودش کنند. زنجیره توطئه های نابودگرانه علیه انقلاب به نتیجه نرسید و در روند مخالف موجب محبوبیت و قدرت بیشتر انقلاب اسلامی ایران شد؛ از این رو صهیونیسم و استکبار راه دیگری را برگزیدند تا بخش زیادی از جهان را با ایران درگیر کنند. با به خدمت گرفتن منافقین خائن و طرح ادعاهای واهی آنها این برنامه را اجرا کردند.

2ـ ﺧطر برﺧورداری ایران از توانمندی هسته ای برای ﺻهیونیسم و استکبار؛ زمانی که صهیونیست ها و استکبار درباره

فعالیت های هسته ای ایران حساس شدند و دریافتند که ایران مسیر رشد در این عرصه بسیار مهم و ارزشمند را که از مهم ترین سکوهای پیشــرفت ملت ها در قرن ۲۱ است، پیش رو دارد، احساس خطر جدیدی به آنها دست داد؛ اینکه حضور ایران در این عرصه و یافتن راه اصلی و موفقیت به زودی ایران را به نقطه ای از پیشرفت هسته ای می رساند که بیش از پیش موجب تقویت ارکان انقلاب اسلامی و ریشه دارتر شدن تهدید علیه صهیونیسم و استکبار می شود.

شاید در آن زمان آنچه که آنها را بیش از هر چیز دیگر نگران می کرد، حرکت ایران به سمت ساخت بمب هسته ای بود و با اینکه بعدها با گزارش های متعدد آژانس به این نتیجه رسیدند که ایران برنامه ای برای ساخت بمب هسته ای ندارد؛ اما با نگرانی که از پیشرفت های پی درپی ایران در عرصه فعالیت های هســته ای داشتند و آنها را تهدید جدی می دیدند، از بهانه ساخت بمب هسته ای علیه ایران استفاده کردند تا با بسیج جهانی انقلاب اسلامی ایران را زمین زنند. با چنین برنامه ای حدود ده ســال گفت وگوهای هسته ای با ایران را در دوره هــای مختلف مدیریت کردند و در چند مرحله با نقﺾ پیمان، پرونده هسته ای ایران را از آژانس به شورای امنیت منتقل و شش قطعنامه علیه ایران صادر کردند که چهارتای آن تحریم علیه ایران را در پی داشت. موضع ثابت و مقاومت تحسین برانگیز نظام اسلامی در برابر تمامی فشارها و توطئه های استکبار و نیز اعتماد به نفس و حرکت پیشــروانه در مسیر هسته ای و برخی رخدادها در میدان دشمن، زمینه ساز توافق ژنو۳ شد.

بررسی وﺿعیت حال

بررسی وضعیت حال باید براساس متن توافقنامه انجام گیرد، اما پیش از آن الزم است به یک نکته مهم که به این دور از مذاکرات و تنظیم و امضای موافقتنامه منجر شد، پرداخته شود: بررســی وضعیت دو سوی مذاکره بیانگر آن است که هر دو طرف براساس نیاز به این مذاکره و توافق روی آورده اند؛ اما نیازهای دو طرف متفاوت است و در یک سطح نیست.

الف ـ نیاز استکبار

1ـ برگزیدن دیپلماســی؛ اوباما با چهره ای برخوردار از عقلانیت و درک خواسته های شهروندان آمریکایی و فهم نارضایتی آنهــا از اقدامات نظامی گرایانه که زندگی عــادی مردم آمریکا را زیرفشــار قرار داد وارد کاخ ســفید شد و از آنجایی که تا پیش از وی یکی از ارکان تحرک سیاست خارجی آمریکا استفاده افراطی از برگ نظامی گری بود، وی نتوانست در سیاست خارجی از خود چهره موفقی عرضه کند و به همین سبب به وی زیاد انتقاد می شد. اوباما به سبب فضای تبلیغاتی حاکم بر زمان انتخابات آمریکا ابتدا تشخیص داد و بعد مجبور شد از بین دو گزینه جنگ و دیپلماسی در سیاســت خارجی، گزینه دیپلماسی را برگزیند و به آن پایبند باشد. زیرا هم منطبق و در راستای شعار انتخاباتی وی بود و هم از جنگی که پرهزینه و دارای پایانی نامعلوم باشد به شدت گریزان بود.

2ـ ناتوانی اروپا از ادامه همراهی با آمریکا؛ ناهمگون بودن کشــورهای عضو اتحادیه اروپا از حیث توانایی اقتصادی و اختلافــات و رقابت های مختلف و نیــز بحران اقتصادی که چند سالی است گریبان این اتحادیه را گرفته، سبب تحلیل رفتن توان آنها در همراهی با آمریکا برای ادامه تحریم علیه ایران شده است. شــواهد ظاهری این ادعا آنچنان گویا و پرسروصدا است که برای اثبات آن به ســرک کشیدن پشت پرده آنها نیاز نیست. این اواخر می شد فهمید که کشورهای اروپایی به سبب رودربایستی با آمریکا و تحت فشار آن تحریم علیه ایران را ادامه می دهند؛ اگر غیر از این بود فابیوس، وزیر امور خارجه فرانســه یکی دو روز پس از امضای توافقنامه ژنو ۳ اعلام نمی کرد اتحادیه اروپا به زودی به بخشــی از تحریم هــای ایران پایان می دهد. اگر اروپایی ها با نارضایتی که کاملا مشهود بود به تحریم ها ادامه می دادند؛ برای اساس تحریم ها خطرناک بود؛ زیرا معنای این نارضایتی این بود که آنها رفته رفته به راه هایی می اندیشــیدند که ظاهر تحریم ها را حفظ کند، اما به شکل پنهانی آنها را دور زند.

3ـ جلوگیری از شــتاب پیشرفت فناوری ایران؛ طی چند سال گذشته و به ویژه در پنج سال گذشته ایران در پاسخ به تحریم های غیرقانونی و ظالمانه شورای امنیت که با فشار استکبار علیه ایران تصویب می شــد با هوشمندی تمام و با اتکا به توان و انگیزه دانشمندان هسته ای به فعالیت هایش شتاب قابل تحسینی بخشید تا آنجا که این شتاب اصلی ترین دغدغه استکبار و به احتمال زیاد اصلی ترین عامل سوق دادن آن برای گفت وگوهای جدید بود. باید گفت در تقابل تحریم با شتاب فعالیت هسته ای ایران، یقینا پیروز قطعی شــتاب فعالیت هســته ای ایران بود و مردم ایران با پایداری و رفتاری صبورانه در برابر پیامدهای تحریم ها این فرصت طالیی را برای مدیران و دانشمندان هسته ای فراهم کردند تا آنها

نیز با استفاده احسن از آن و توسعه فعالیت های هسته ای حس اوج نیاز روی آوردن استکبار به ایران را در نزد آمریکا به وجود آورند و آمریکا ناچار شد، مشتاقانه از مذاکرات استقبال کند.

ب ـ نیاز ایران

1ـ سرعت بخشیدن به عمران، آبادانی و پیشرفت؛ نگاه منطقی و مرحله ای ایران به سیر حکومتی، رسیدن به تمدن اسلامی است. با توجه به رویکردهای گفتمان انقلاب اسلامی، ملت هایی هم که به این انقلاب و گفتمان دل بسته ان�� نیز همین انتظار را دارند و سند چشم انداز هم نشانه های همین نگاه را در خود دارد که در زمان لازم این نشــانه ها بیشتر و برجسته تر خواهد شد. ان شاء الله. به اعتقاد نظام اســلامی زمان در این سیر اهمیت ویژه ای دارد و چنانچه در زمان کمتر به اهداف میانی دســت یافته شــود ارزش موفقیت نهایی بیشتر است؛ چرا که با تأثیرگذاری بیشتر و زودتر بر ملت های دیگر زمان سبک تر شدن فشارها بر آنها کوتاه ترمی شود.

2ـ رفاه بیشتر و معیشت آسان تر برای مردم؛ یکی از اهداف مهم نظام اسلامی و تعهداتش به مردم ایجاد رفاه بیشتر

و آسان تر کردن امور معیشت آنان است که دشمنی های استکبار با نظام اسلامی و مردم حامی آن در چند سال گذشته و تقریباتمام دوران پس از انقلاب اجازه نداد تا نظام آنگونه که در نظر دارد و شایسته مردم ایران است رفاه و معیشت الزم را برای آنها فراهم کند. ایمان مردم به انقلاب و تعهدشــان برای حفظ دستاوردهای آن و مقابله با هر دشــمنی که این دستاوردها را برنمی تابد و نیز مناعت طبعی که ناشی از عرق دینی و ملی آنها است، سبب شده

تا آنها با تحمل همه رنج ها و مشــقات و کمبودها، سرافرازانه پای انقلاب بایستند و در واقع همین ایستادگی غیرتمندانه کمر استکبار را شکســت و تحریم ها را بی اعتبار کرد و استکبار را واداشت که برخالف میل ذاتی و استکباری اش با نرمشی فریبکارانه به نشستن در پشت میز مذاکره بیندیشد.

همانگونه که در آغاز این بخش اشــاره شــده اگر چه هر دو طرف بر اساس نیاز به مذاکره روی آوردند، اما نیازها متفاوت است و با مروری بر آنچه گفته شد مشخص است نیاز آمریکا به مذاکره بســیار بیش از نیاز ایران بود. شاید این توافقنامه تا حدودی نیاز داخلی افکار عمومی دو طرف را تأمین کند که بیشــتر خودش را در شکل آرامش نسبی به وجود آمده نشان می دهد.یکی از موضوعات بس��ار بحث برانگیز پس از امضای توافقنامه، وضعیت »غنی ســازی« است که طرف ایرانی اعلام کرده و اصرار ً به »حق غنی ســازی« ایران اذعان شده دارد در توافقنامه صراحتاو طــرف غربی آن را نفی می کنــد. در توافقنامه در این باره آمده است: »این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی سازی با تعریف مشــترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای می باشد.« در ذیل عنوان »عناصر گام نهایی راه حل جامع« نیز اینگونه به آن اشــاره شده است: »متضمن یک برنامه غنی سازی باشد که توسط طرفین تعریف می گردد، برنامه ای که شاخصه های آن با موافقت طرفین و منطبق با نیازهای عملی، با محدودیت های مورد توافق درخصوص دامنه و سطح فعالیت های غنی سازی، ظرفیت غنی سازی، محل هایی که در آن غنی ســازی انجام می شود و ذخایر اورانیوم غنی شده برای دوره زمانی که مورد توافق قرار گیرد، تعیین می گردد.« به غیر از

این دو مورد در یک جای دیگر هم این مســئله در ضمن عبارت »پیمان منع گسترش« یعنی معاهده ان پی تی ذکر شده است که ً

از مجموع آنها نمی توان نتیجه گرفت آنها در این توافقنامه صراحتابه »حق غنی ســازی« ایران اذعان کرده اند. برداشــت های متضاد مسئولین آمریکایی و ایرانی از این موضوع مؤید همین نکته است. یعنی برای بیان این حق از عبارات تفســیرپذیر استفاده شده که بحث های احتمالی آینده نیز بیشتر بر آن متمرکز خواهد بود. در ســایر موارد هم توازن دقیقی بین داده ها و ستاده ها وجود ندارد. یعنــی از لحاظ کمی نمی توان گفت درآمد ۷/۵ میلیارد دلاری از رفع تحریم فروش ناچیز نفت، پتروشــیمی، طلا و فلزات گرانبها و صنعت خودرو، در ازای تعطیلی غنی سازی ۲0 درصد و تبدیل

تمام مواد ۲0 درصد غنی سازی شده و راکد نگه داشت وضعیت آب ســنگین اراک و گسترش ندادن تأسیسات هسته ای و… معامله و توافق سودآوری برای ایران است.

اما در این میان وجود سه نکته در فرایند مذاکرات و توافق اهمیت دارد: ۱ـ بازگشت پذیر بودن توافق ۲ـ تزلزل در ارکان تحریم ۳ـ آشکار شدن اهمیت شتاب دادن به پیشرفت هسته ای ایران. اگر چه این سه نکته در محاسبات کمی دیده نمی شود، اما می توان گفت ارزش آن از تمام امتیازهای کمی به مراتب بیشــتر است زیرا نقش بسیار تعیین کننده ای در فرجام مسئله دارد که نباید از آن غافل شد.

بررسی وﺿعیت آینده

در حال حاضر با وجود انتقادهایی که به این توافق وجود دارد باید آن را توافقی انجام گرفته دانست که در هر صورت به نام نظام ثبت شــده و از نکات فرصت ساز و قابل استفاده ای هم که به آن اشاره شد برخوردار است و باید برای مراحل بعد، از آن بهره برداری کرد. کار دقیق بر روی ســه نکته بیش گفته و حفظ بی اعتمادی کامل به دشمن و اعتماد به پشتیبانی مردم در تحمل هر وضعیتی برای رسیدن به حقوق هسته ای و شناسایی ضعف های توافقنامه و رفع آن در گفت وگوهای مقدماتی برای اجرایی کردن توافقنامه و چینــش عناصر بحث در قالبی که حقوق ایران را تأمین کند و مدیریت هوشمندانه تمامی آنچه که گفته شد، می تواند وضعیت جدیدی را به نفع جمهوری اسلامی ایران رقم بزند. ان شاء الله. در باره کلیت این بحث ناگفته هایی نیز وجود دارد که در صورت لزوم در وقتش به آن پرداخته می شود. ان شاء الله.

رﺿا گرمابدری

بصیرت

یکشنبه 10 آذر 1392