در اسلام زن و مرد داراى حقوق و تکالیف متقابلى به عنوان زن و شوهر می‌باشند. بعضى از این حقوق و تکالیف تصریح شده در قانون مدنی خانواده به قرار ذیل است:rn1-تکلیف به حُسن معاشرت: تکلیف به حُسن معاشرت یکى از تکالیف مشترک زن و شوهر است که ماده 1103 قانون مدنى آن را مورد اشاره قرار داده است: «زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند». ضمانت اجراى آن چنین است که در صورت تخلّف زن از آن، ناشزه محسوب می‌شود و حق نفقه او ساقط می‌شود و در صورتى که تعدّى از طرف مرد باشد در مرحله اول از سوى دادگاه ملزم به حسن معاشرت می‌شود و در مرحله بعد طبق ماده 1130 مدنى در صورتى که ادامه زندگى زناشویى غیرقابل تحمل باشد زن حق درخواست طلاق خواهد داشت. به عبارت دیگر اگر به خاطر سوء معاشرت همسر و بد اخلاقى او، زن در ادامه زندگى با او، با عسر و حرج مواجه شود، می‌تواند به دادگاه مراجعه کند و در خواست طلاق کند. به طور ویژه در مورد مرد در رابطه با رفتار با خانم خود قرآن در (سوره نساء آیه 19) می‌فرماید: «و عاشروهن بالمعروف؛ به نیکی با آنان معاشرت و زندگی کنید» نیکی به همسر دارای شاخص‌های ثابت و متغیر است شاخص‌های ثابت عبارت است از: تأمین مسکن و تهیه پوشاک و خوراک در حد شأن شخصی و خانوادگی همسر. اما شاخص‌های متغیر به تناسب شرایط زندگی طرفین متفاوت است و هر فردی در طول زندگی با همسر خود و با توجه به شرایط زندگی و روحیات طرف مقابل بهتر می تواند موارد تعادل را شناسایی و اعمال کند، مثلا پیامبر بزرگوار اسلام می فرمایند: خدمت و کمک مرد به زن در امور خانه ، نشانه صداقت و علاقه اوست.rn2-معاضدت: ماده 1104 مدنى: «زوجین باید در تشیید مبانى خانواده و تربیت اولاد خود با یکدیگر معاضدت نمایند».rnمعاضدت زوجین مفهومی‌عرفى است و با توجه به عرف و عادت و مقتضیات زمان و مکان تعیین می‌شود مثلا ممکن است بنا به مقتضیات زمان و مکان خرید لوازم و نیازمندى‌هاى خانه به عهده مرد و اداره امور داخلى منزل به عهده زن باشد. الزام به ایفای وظیفه یا عدم استحقاق نفقه ضمانت اجراى قانونى آن است.rn3-مهریه زن: مهریه از وظایف مرد در مقابل همسر است مهریه، به هر میزانی که زن تعیین مهریه نموده باشد و ازدواج بر اساس آن صورت گرفته باشد شوهر موظف است مهریه را به تمامی آن را ادا کند. حتی اگر میزان مهریه مساوی همه اموال مرد یا حتی چند برابر اموال مرد باشد، شوهر موظف به ادای مهریه است. طبق قانون شرع زن به مجرد عقد مالک مهر می‌شود و می‌تواند آن را از شوهر مطالبه کند و براى احقاق حق خود به طرق قانونى مانند رجوع به دادگاه و صدور اجراییه متوسل گردد. به علاوه طبق ماده 1085 قانون مدنى زن می‌تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفاء وظایفى که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط به این که مهر او حال باشد و این امتناع از تمکین، حق نفقه را از او ساقط نخواهد بود و مرد باید نفقه وی را در این ایام بپردازد.rn4-نفقه زن: همچنین نفقه از وظایف مرد در قبال زن خود است. مرد موظف است نفقه و نیازمندی‌های مادی همسر خود را در حد شئون او برآورده کند. حتی اگر مرد فقیر باشد و زن ثروتمند باشد مرد وظیفه دارد همه نیازمندی‌های مادی او را بر آورده نماید. طبق ماده 1106 قانون مدنى: «در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است». و ماده 1107 قانون مدنی: «نفقه عبارتست از مسکن و البسه و غذا و اثات البیت (لوازم خانه) که به طور متعارف با وضعیت زن متناسب باشد و خادم (خدمتکار) در صورت عادت زن به داشتن خادم یا احتیاج او به واسطه مرض یا نقصان عضو.» عدم مراعات حق نفقه زن اعم از خوراک، پوشاک، مسکن مناسب و لوازم زندگى، تناسب با شأن باعث می‌شود که طبق 1111 قانون مدنى دادگاه، شوهر را به پرداخت نفقه محکوم کند و طبق مواد 1112 و 1129 قانون مدنى در صورتى که اجراى حکم دادگاه و الزام شوهر به دادن نفقه به علت سرسختى او و عدم دسترسى به اموالش به علت عجز شوهر از انفاق ممکن نباشد زن حق طلاق خواهد داشت. علاوه بر آن ماده 642 قاون مجازات اسلامی‌ضمنات اجراى کیفرى نیز براى ترک انفاق در نظر گرفته است که طبق آن براى ترک انفاق مجازات حبس از سه ماه و یک روز تا پنج ماه مقرر شده است.rn5- حق بیتوته: مرد، مجاز نیست همسرش را به گونه‌ای رها کندن که معلوم نباشد آیا شوهر دارد یا ندارد. زن در این حالت «معلقه» می‌گویند و ضرورت دارد مرد به قدر لازم به همسرش سرکشی کند و شب‌هایی را نزد او بماند که به حالت معلقه درنیاید. این کار را اصطلاحا «حق بیتوته» می‌نامند. اگر مرد، یک همسر دائمی دارد، بیتوته حد معینی ندارد، ولی نمی‌تواند زن را به حالت معلقه رها کند و حداقل بیتوته بنابر مشهور، هر چهار شب، یک بار است. اما اگر مرد، بیش از یک همسر دائمی دارد؛ وقتی نزد یکی از آن‌ها بیتوته کند، واجب است هر چهار شب، یک بار نزد دیگری نیز بیتوته کند.( تحریرالوسیله، ص304- 303، مسأله 1) همچنین از منظر حقوق شرعی، مرد حق ندارد بیش از چهار ماه از همسرش دوری کند. مرد موظف است حداقل هر 4 ماه یک بار با زن خود رابطه جنسی داشته باشد.rn6- در مورد حقوق مادی زن در مقابل شوهر: زن هیچ گونه تکلیف حقوقی نسبت به کار منزل ندارد و می تواند در ازای انجام کار منزل و حتی شیردادن فرزندانش از شوهر خود اجرت و مزد دریافت نماید. در واقع وظیفه زن در مقابل شوهر، فقط تمکین و برآوردن نیاز جنسی مرد است که در همین راستا باید مطابق نظر او از خانه خارج شود. حتی اگر زن از ابتدا و در زمان خواستگاری درس می‌خوانده یا مشغول به کاری بوده، مطابق قانون، مرد نمی‌تواند بدون دلیل محکمه پسند، مانع وی شود. این دلیل محکمه پسند، دلیلی منطقی و عقلانی و مواردی چون امکان به خطر افتادن سلامت جسمی زن یا امکان فساد اخلاقی و جنسی است و به راحتی اثبات آن ممکن نیست. چون ازدواج یک قرار داد و تعهد است و تمکین جنسی جزو تعهدات اصلی زن است پس نشوز یعنى آن که زن در مقابل تکالیف اختصاصى اش (تمکین)، بدون هیچ عذر موجّهى سرپیچى کند. امام خمینی (ره) در کتاب تحریرالوسیله که کتاب مربوط به فتاوا و احکام شرعی ایشان است، در این مورد آورده‌اند: نشوز در زن (که عبارت است از خروج او از اطاعت شوهر در اموری که بر زن واجب است) به واسطه ترک کارهایی که انجام آن‌ها بر زن واجب نیست تحقق نمی‌یابد، پس اگر زن از انجام امور منزل و حوائج مرد که به امور جنسی بین آن‌ها ارتباط ندارد، از قبیل جارو کردن یا خیاطی یا غذا پختن یا غیر این‌ها، حتى دادن آب (به دست شوهر) و پهن کردن رختخواب، خوددارى نماید، نشوز تحقق پیدا نمى‌کند. (ج 2، کتاب النکاح، القول فی النشوز) درموردکار کردن زن درمنزل گفتنی است، زن اگر درآمد کار و شغل خود را خودش تبرعا (برای رضای خدا) خرج زندگى مشترک مى‌کند شوهر مدیون و ضامن عوض آن نیست ولى اگر به شوهر قرض دهد سپس از طرف شوهر آن را خرج زندگى کند و یا به امر و درخواست شوهر آن را خرج زندگى مشترک کند، شوهر ضامن عوض آن است و بعد از طلاق موظف است که آن رابپردازد. (به نقل از: سایت مقام معظم رهبری) به طورکلی اگر کارهای زن درخانه شوهر تبرعا و مستحبی نبوده باشد، زن شریک دراموال به دست آمده است و شوهرش مکلف است که حق و اجرت زن را پرداخت نماید. اما اگرزن در خانه شوهر تبرعا کار نموده باشد به جز از مهریه، نفقه و سایر اموال اختصاصی حقی ندارد. (ر.ک:آیت الله فاضل لنکرانی، جامع المسایل،ج1،قم، امیرالعلم،1380،ص 465) البته در قانون مدنی حال حاضر جمهوری اسلامی آمده که زن پس از طلاق، به ازای هر سال کار کردن در خانه شوهر، مبلغی به عنوان اجرت المثل دریافت می‌کند. یعنی به نیت زن و این که تبرعی بوده یا نه، مربوط نمی‌شود و در هر صورت اجرت المثل را دریافت می‌کند.rn7- حقوق مستحب زن: منظور از حقوق مستحبی، اموری است که رعایت آن‌ها از سوی شوهر، سبب تقویت بنیاد خانواده می‌گردد و هم مرد از این طریق به پاداش الهی نایل می‌شود؛ گرچه مراعات آن‌ها الزام آور نیست و زن نمی‌تواند هیچ یک را مطالبه کنند. برخی از آن حقوق عبارت است از:rn- توسعه رفاهی: برای مرد، زیبنده است نسبت به توسعه اقتصادی و فزونی درآمد خود، بر رفاه و آسایش خانواده خویش بیفزاید و به تعبیر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: همانا مؤمن، آداب الهی را دریافت می‌کند؛ هرگاه خدا به او توسعه دهد، او نیز به [دیگران] توسعه می‌دهد و هرگاه خدا از او بازدارد، او نیز چنین می‌کند.rnامام رضا علیه السلام نیز می‌فرماید: شایسته است مرد، بر عیالش، توسعه دهد تا مرگ او را آرزو نکنند!rn- آمادگی و آراستگی: میان زن و شوهر، رابطه عاطفی و عشق و محبت الهی، برقرار است و هر یک از آن‌ها موظفند در تحکیم و صیانت چنین رابطه‌ای کوشا باشند؛ به همین دلیل مرد باید همواره به گونه‌ای آراسته و خوش نما باشد که محبت همسرش را به خود معطوف دارد و اگر برعکس عمل شود، ارتباط عاطفی میان آن‌ها ضعیف و در مواردی نیز خطرساز می‌شود. در روایات اسلامی، همان گونه که زن موظف شده تا خود را برای شوهر بیاراید، به مردان نیز چنین سفارشی شده است و بزرگان اسلام، چنین سنتی داشته اند:rn«حسن بن جهنم» می‌گوید: امام رضا علیه السلام را دیدم که محاسنش را رنگین کرده بود، با تعجب پرسیدم فدایت شوم، شما نیز محاسنتان را خضاب کرده اید؟! فرمود: آری. آراستگی و آمادگی مرد از جمله کارهایی است که بر عفت و پاکدامنی زن می‌افزاید و اگر مردان خود را برای همسرانشان آماده نکنند، عفت زنان کاهش می‌یابد [و به دیگران توجه می‌کنند] و همان گونه که تو دوست نداری همسرت را بی تفاوت ببینی، او نیز چنین حالتی را از تو نمی‌پسندد، اصولا نظافت و خوشبویی و اصلاح سر و صورت از اخلاق پیامبران است.rn- محدودیت کاری: مرد باید در حد توان، از واگذاردن کار به خصوص کارهای سخت و طاقت فرسا به همسر خویش امتناع ورزد. شایسته ترین کارها برای زن، تربیت فرزند صالح و خوب شوهر داری کردن است. وقتی حضرت زهرا و علی علیهما السلام برای تقسیم کارهایشان با رسول اکرم (ص) مشورت کردند، آن حضرت، کارهای خارج از منزل را به امیرمؤمنان و کارهای داخلی منزل را به حضرت زهرا (ع) واگذار کرد. حضرت زهرا (ع) پس از این تقسیم بندی فرمود: کسی جز خدا نمی‌داند که من چقدر مسرور شدم از این که پیامبر(ص) مرا از کارهای خارج از منزل و درگیری با مردان معاف کرد!rnبرای آگاهی بیشتر می‌توانید کتب آیین همسرداری، ابراهیم امینی، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی؛ جوانان و انتخاب همسر، علی اکبر مظاهری، انتشارات پارسایان؛ اخلاق در خانواده، نوشته حسین مظاهری؛ بهشت خانواده، مصطفوی را می‌توان مطالعه نمود.rnrnاحادیث در مورد وظایف متقابل زن و شوهرrnالف) وظایف زن در مقابل همسر:rn1- تمکین: پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «زن نمی‌تواند حق خدا را ادا کند مگر این که حق شوهرش را ادا کند.» (المحدث النوری، مستدرک الوسائل، مؤسسة آل البیت، قم، 1408 ه.ق. ج2، ص552.) مسئله تمکین بیشتر در مورد رابطه جنسی موضوعیت پیدا می‌کند و از وظایف حتمی زن در برابر شوهر است. در حدیثی پیامبر اکرم (ص) به زن‌ها فرمود: «نماز خود را طول ندهید تا شوهرهای خود را مانع (کامیابی) شوید. (کافی، ج 5، ص 508) و در روایت دیگری حضرت راجع به زنی که شوهرش با او کار دارد اما او آنقدر معطل می کند تا شوهر به خواب رود فرمود: «این زن همواره در لعنت ملایکه است تا شوهرش بیدار شود.» (کافی ج 5 ص 508) امام صادق (ع) می فرمایند: «…خوشا به سعادت و خوشا به سعادت آن همسری باد که به شوهرش احترام گذارد و او را آزار نرساند و در تمام مواقع از شوهرش اطاعت کند.» (بحارالانوار، ج103، ص252، ح55) امام صادق علیه السلام فرمود: «زن وقتی (پنج کار را انجام دهد بهشتی است) نمازهای پنجگانه را بجا آورد و ماه مبارک رمضان را روزه بگیرد و حج خانه خدا را (در صورت استطاعت) انجام دهد و از شوهرش نیز اطاعت کند، به حق حضرت علی علیه السلام نیز آگاه باشد، از هر دری از درهای بهشت که خواست وارد شود.» (وسایل، ج 14، ص 113) امام باقر علیه السلام فرمود: «زنی نزد پیامبر اکرم (ص) آمده عرض کرد: یا رسول الله حق شوهر بر زن چیست؟ حضرت فرمود: او را اطاعت کند و نافرمانی نکند، از خانه او چیزی صدقه ندهد و روزه مستحبی نگیرد مگر با اجازه شوهر، که اگر بی اجاره خارج شود، ملایکه آسمان و زمین و ملایکه رحمت و غضب همه او را لعنت می کنند تا برگردد. آن زن پرسید: یا رسول الله چه کسی بیش از همه بر گردن مرد حق دارد ؟ حضرت فرمود: پدر، چه کسی بیش از همه بر زن حق دارد ؟ حضرت فرمود: شوهر.» (کافی ج 5 ص 506)rn2- اجازه برای خروج از منزل: در روایت است که یهود مدینه که در همسایگی حضرت فاطمه علیه السلام بودند، مجلس عروسی داشتند، نزد پیامبر اکرم (ص) آمدند و از حضرت تقاضا کردند به خاطر حق همسایگی، اجازه دهد دخترش حضرت فاطمه علیه السلام به مجلس آنها آید و مجلس آنها را رونق دهد، پیامبر اکرم (ص) فرمود: فاطمه همسر علی بن ابیطالب است، و در اختیار اوست، (بحارالانوار، ج 43، ص 30، ح 37) یعنی زن هر چقدر هم با فضیلت باشد برای خروج از خانه باید از شوهرش اجاره بگیرد.rn3- خوش اخلاقی با شوهر: زن خوش اخلاق، در زندگی مشترک با همسر خود، زیبایی کلام و جذابیت بیان، زبان تشویق و ترغیب و تأیید و تکریم را سرمایۀ ارزشمند زندگی خویش می‌داند و هیچ فرصتی را برای «ابلاغ پیام» و «ابراز محبت» به شوهر از دست نمی‌دهد و لذا در تاریکی هم با همسر خویش با زبانی لین و آرام، شیرین و پرمعنا، گیرا و آرام بخش و به دور از اضطراب و تنش سخن می‌گوید. پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: «هر زنی که شوهرش را با زبانش بیازارد، خداوند هیچ کار واجب و مستحبی را از او نمی پذیرد و هیچ کار نیکش را قبول نمی کند تا وقتی که شوهرش را راضی کند، اگر چه روزها روزه بگیرد و شب‌ها به عبادت مشغول شود.» (بحارالانوار، ج103، ص244، ح15) زنی نزد پیامبر اکرم (ص ) آمده بود کاری داشت حضرت فرمود ، مادران مشتاق و با محبت به فرزندان خود ، اگر نبود برخورد تند آنها به شوهرانشان به آنها گفته می شد بی حساب وارد بهشت شوید.» (20 وسایل ج 14 ص 116 و 126)rn4- رعایت حقوق و وضعیت مالی شوهر: پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «هر زنی که با شوهرش سازگار نباشد و او را بر چیزهائی که فوق توانایی اوست وادار کند، اعمالش مورد قبول خدا واقع نمی شود و در قیامت مورد غضب پروردگار جهان قرارمی گیرد.» (بحار، ج 103، ص 244) رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هر زنی که با شوهرش ناسازگاری کند و به آنچه از جانب خدا رسیده قناعت ننماید و بر شوهرش سختگیری کند و بیش از حد توانایی خواهش کند، اعمالش قبول نمی شود و خدا بر او خشمناک خواهد بود.» (بحار ج 76 ص 367) امام صادق علیه السلام فرمود: «بهترین زن‌های شما زنی است که وقتی شوهرش چیزی آورد سپاسگزاری کند و اگر نیاورد راضی باشد.» (بحار، ج 103، ص 239) حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر زنی که به شوهرش بگوید: از تو خیری ندیدم تمام اعمالش باطل و از درجه اعتبار ساقط میگردد.» (شافی، ج 2، ص 139)rn5- اظهار محبت به شوهر: حضرت رضا علیه السلام فرمود: «بعضی زن‌ها برای شوهرشان بهترین غنیمت هستند: زنانی که به شوهرشان اظهار عشق و محبت کنند.» (مستدرک ج 2 ص 532)؛ پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «بهترین زنان شما، زن‌هایی هستند که دارای عشق و محبت باشند.» (بحار ج 103 ص 235)rn6- استقبال از شوهر: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «وظیفه زن این است که تا درب خانه به پیشواز شوهرش برود و به وی خوش آمد بگوید.» (مستدرک ج 3 ص 551) «مردی به پیامبر(ص) عرضه داشت : همسری دارم که چون وارد خانه می شوم به استقبالم می آید و هنگام بیرون رفتن بدرقه ام می کند، و چون مرا غصه دار ببیند می گوید: چرا ناراحتی؟ اگر به خاطر روزی است که دیگری (خدا) عهده دار است و اگر به خاطر آخرت است، خدا غصه ات را زیاد کند (تا بیشتر به فکر قیامت باشی و مرتکب حرام نشوی). پیامبر اکرم (ص) فرمود: همانا خداوند کارمندی دارد که این زن از کارمندان خداست برای او نیمی از اجر شهید است.» (وسایل، ج 14، ص 12)rn7- احترام به شوهر: امام صادق علیه السلام فرمود: «هر زنی که از شوهرش احترام کند و آزارش نرساند خوشبخت و سعادتمند خواهد بود.» (بحار، ج 103، ص 253) حضرت صادق علیه السلام فرمود: «هر زنی که شوهرش را اذیت کند و اندوهگینش سازد، از رحمت خدا دور است و هر زنی که به شوهرش احترام بگذارد و آزارش نرساند و فرمانبردارش باشد، خوشبخت و رستگار است ». (بحار، ج 103، ص 253)rn8- خدمت به شوهر: امام باقر(ع) می فرماید: هر زنی که یک لیوان آب به شوهرش بدهد از یک سال روزه داری و شب زنده داری برایش برتر است. (وسایل الشیعه ج 14 ص 123) امام صادق (ع) می فرمایند: «بهترین زنان شما (مسلمین) زنی است که خوشبو و خوش دستپخت باشد.» (وسایل الشیعه، ج14، ص15)rn9- جلب رضایت شوهر: رسول خدا (ص) فرمود: «هر زنی که بمیرد در حالی که شوهرش راضی باشد داخل بهشت می شود.» (محجه البیضاء ج 2 ص 70) امام باقر (ع) می فرمایند: «برای زن هیچ شفاعتی در پیشگاه پروردگارش به اندازه رضایت شوهرش ثمربخش و مفیدتر نیست.» (سفینه البحار، ج1، ص561) پیغمبر اسلام فرمود: «بعد از ایمان به خدا نعمتی بالاتر از همسر موافق و سازگار نیست.» (مستدرک ج 2 ص 532)rn10- وفاداری به شوهر: پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: «هر زن شوهرداری که چشمش را از نگاه کردن به غیرشوهرش پر کند مورد غضب شدید پروردگار جهان واقع خواهد شد.» (بحار، جلد 104، ص 39) پیامبر اکرم (ص ) از خداوند عزوجل نقل می کند که فرمود: «وقتی بخواهم خیر دنیا و آخرت را برای مسلمانی گرد آورم (چهار چیز به او می دهم اول) دلی متواضع و با پروا (دوم) زبانی که با ذکر گوید، (سوم) بدنی که بر بلا صبر و استقامت کند (چهارم) زن با ایمانی که چون به او نگاه کند، خوشحال و شاد شود، و در نبودن شوهر عفیف و در اموال شوهرش امین باشد.» (کافی، ج 5 ص 327)rn11- بخشیدن عذر شوهر: رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «زن بد، عذر شوهرش را نمی پذیرد و خطاهایش را نمی بخشد.» (بحار، جلد 103، ص 235)rn12- رازداری برای شوهر: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «المجالس بالامانه؛ مجلس‌ها امانت است.» (کافی، ج 4، ص 48) یعنی هر چه در خانه می گذرد و یا گفته می شود، مخصوصا مسایل زناشویی قابل بازگو کردن نیست، هر چند طرف شما پدر یا مادر و مانند اینها باشد.rn13- صبر بر اخلاق بد شوهر: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : هر زنی که بر بداخلاقی شوهرش صبر کند مانند پاداش آسیه به او عطا می کند.» ( بحار ج 100 ص 247) امیر المؤمنین علیه السلام می‌فرماید: «خداوند جهاد را هم بر مردان و هم بر زنان قرار داد. پس جهاد مرد این است که مال و جان خود را بذل کند تا در راه خدا کشته شود و جهاد زن این است که بر آنچه از اذیّت و آزار و غیرت شوهر خود مى بیند، صبر و شکیبایى کند.» ( وسائل الشیعة؛ ج 11؛ ص 14 و 15).rn14- آراستن خود برای شوهر: امام باقر علیه السلام فرمود : «برای زن سزاوار نیست که (رسیدگی به) خود را رها کند، گرچه با انداختن یک گردنبند باشد.» (کافی ، ج 5، ص 509 و 508) پیامبر اکرم (ص) نیز به زنی که از حقوق شوهر پرسیده بود فرمود: «بر زن است که با بهترین عطر خود را خوشبو کند و بهترین لباس خود را بپوشد و با بهترین زینت خویش، خود را زینت دهد و هر صبح و شب خود را بر شوهر عرضه کند.» (کافی، ج 5، ص 509 و 508) امیر مومنان علی(ع) می فرماید: «جهاد زن آن است که خود را بیاراید و زیبایی خویش را آشکار کند و برای شوهرش آراستگی نماید.» (نهج البلاغه کلمات قصار شماره 136)rnrnالف) وظایف مرد در مقابل همسر:rn1- آراستگی ظاهر: امام کاظم (علیه السلام) فرمود: آراستگی مرد برای همسر خود موجب اجر و ثواب است. (مکارم الاخلاق، ج 1، ص 184) امام کاظم (علیه السلام) فرمود: آراستگی مرد موجب ازدیاد عفّت زن می‌گردد. (مکارم الاخلاق، ج 1، ص 218)rn2- امام صادق (علیه السلام) به این مضمون فرمود: شوهر یک زن در رابطه با همسرش از سه چیز بی نیاز نیست:1: موافقت و سازگاری با او؛ با این کار موافقت او را کسب می‌کند و محبتش را جلب می‌نماید و او را دوست‌دار می‌سازد،2: خوش خلقی با او، 3:به دست آوردن دل او و این کار به وسیله دو امر حاصل می‌گردد: آراسته کردن خود در برابر دیدگان او، توسعه و گشایش و فراهم ساختن امکانات رفاهی بر او. (تحف العقول، ص 322)rn3- بوسیدن همسر: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) روزی به مردی فرمود: آیا امروز روزه هستی؟ آن مرد گفت: خیر. پیامبر (ص) به او فرمود: آیا امروز از مریضی عیادت نمودی؟ آن مرد گفت: خیر. پیامبر (ص) به او فرمود: آیا جنازه‌ای را تشییع کردی؟ آن مرد گفت: خیر. پیامبر (ص) به او فرمود: آیا مسکینی را اطعام دادی؟ آن مرد گفت: خیر. آنگاه پیامبر اکرم (ص) به آن مرد فرمود: به نزد همسر خود برو و او را ببوس. این کار تو اجر و ثواب صدقه دادن را خواهد داشت. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 109)rn4- شب را کنار همسر بودن: امام صادق (علیه السلام) فرمود: از جمله نشانه‌های سعادت مرد آن است که شب را در کنار همسر خود به صبح برساند. (الکافی، ج 5، ص 258) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: هلاک می‌گردد مردی که در شهر خود باشد اما شب را در غیرمنزلی که همسر او در آن است، صبح کند و این کار از مردانگی به دور است. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 362)rn5- کسب روزی حلال: امام صادق (علیه السلام) فرمود: شخصی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده‌اش سعی و تلاش می‌کند، مانند مجاهدی است که در راه خدا جهاد می‌نماید. (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 55) امام صادق (علیه السلام) فرمود: شخصی که در راه پیدا کردن روزی حلال سعی و تلاش نموده و در این راه از کار کردن عار نداشته و از انجام آن خجالت نکشد، چنین شخصی سبکبار گشته و خاطرش آسوده شده و خانواده‌اش در نیکی و خوشی قرار خواهند گرفت. (تحف العقول، ص 57)rn6- گسترش دادن معشیت زندگی: امام رضا (علیه السلام) فرمود: بر یک مرد لازم است که برای خانواده خود توسعه و گشایش بوجود بیاورد تا آنها آرزوی مرگ او را نکنند. (من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 39) امام صادق (علیه السلام) در تفسیر آیه مبارکه: رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنیَا حَسَنَةً وَ فِی الاخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ؛ فرمود: حسنه آخرت عبارت می‌باشد از رضایتمندی خدای عزّوجلّ و بهشت و حسنه دنیا عبارت می‌باشد از گشایش در معیشت و روزی و خوش اخلاقی. (تفسیر العیّاشی، ج 1، ص 209) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: انفاق مرد به همسر و فرزندانش به منزله صدقه دادن در راه خداست. (عوالی اللئالی، ج 2، ص 229)rn7- خوش اخلاقی با همسر: مردی به نزد امیرالمؤمنین (علیه السلام) آمده و از همسر خود شِکوه و شکایت نمود. در این هنگام امیرالمؤمنین (علیه السلام) خطابه‌ای ایراد نموده و در آن فرمودند: با همسران خود در هر حال مدارا کنید و به نیکوئی با آنها سخن بگویید، شاید که رفتار آنها نیکو گردد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 361) امام صادق (علیه السلام) فرمود: رحمت خدا بر مردی باد که با همسر خود خوشرفتاری می‌کند. (مکارم الاخلاق، ج 1، ص 469) امام صادق (علیه السلام) پیرامون حقوقی که زن بر شوهر خود دارد فرمود: او را نزند و صدایش را بر او بلند نکند. (مکارم الأخلاق، ج 1، ص 470) امام صادق (علیه السلام) فرمود: شوهر نباید به همسر خود ترشرویی کند. (الکافی، ج 5، ص 511)rn8- دوست داشتن همسر: امام صادق (علیه السلام) فرمود: دوست داشتن همسر از اخلاق انبیاء(علیهم السلام) بشمار می‌آید. (الکافی، ج 5، ص 320) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: هرچه ایمان بنده‌ای افزونتر گردد، دوستی او نسبت به زنان نیز بیشتر می‌شود. (دعائم الإسلام، ج 2، ص 192)rn9- همراهی با خانواده: امام باقر (علیه السلام) به این مضمون فرمود: هنگامی که وارد منزل خود می‌شوی بگو: بسم الله، أشهد أن لا إله إلا الله. و أنّ محمداً رسول الله، اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد و به همسر و خانواده خود سلام کن و اگر آنها در منزل نبودند. بگو: بسم الله، السلام علینا و علی عباد الله الصالحین. اگر چنین کنی، شیطان از منزل تو دور می‌گردد و از آنجا فرار می‌کند. (مستدرک الوسائل، ج 8، ص 376) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: نشستن مرد در کنار خانواده‌اش، در پیشگاه خدای متعال از اعتکاف کردن در مسجد من، بهتر است.( تنبیه الخواطر، ج 2، ص 121)rn10- شستن پای عروس: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در حدیثی که پیرامون آداب شب عروسی فرمود: هرگاه عروس را به منزل خود آوردی، کفش‌هایش را از پایش درآور و او را در جایی بنشان. سپس پاهای او را بشوی. آنگاه آن آب را از درب خانه تا انتهای آن بپاش. اگر چنین کردی خدای متعال هفتاد هزار گونه فقر را از خانه تو دور می‌سازد و هفتاد هزار گونه از برکت را وارد خانه‌ات می‌گرداند و خدای متعال با این کار هفتاد رحمت را بر سر عروس می‌گستراند و با این کار زوایای خانه تو متبرّک خواهد شد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 358)rn11- شوخ طبعی: امام صادق (علیه السلام) به این مضمون فرمود: هنگامی که مردی با همسر خود شوخی و بازی می‌کند، ملائکه حضور پیدا می‌کنند. (الکافی، ج 5، ص 49 و ص 554) در روایتی آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شوخی می‌کرد و مزاح می‌نمود و غیر از حقیقت سخنی نمی‌گفت و دلی را نمی‌آزرد و در این کار زیاده روی نمی‌کرد. (بحارالأنوار، ج 69، ص 235)rn12- صبر بر بداخلاقی همسر: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: مردی که به خاطر رضای خدای متعال بر بد اخلاقی همسر خود صبر نماید، خدای متعال برای هر روز و شبی که صبر می‌کند ثوابی را که به حضرت ایوب (علیه السلام) کرامت فرموده به او عنایت می‌فرماید. (مکارم الأخلاق، ج 1، ص 462)rn13- گذشت و چشم پوشی از خطا: إسحاق بن عمّار می‌گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: حقّ زن بر شوهر چیست که اگر مردی آنها را بجای بیاورد جزو نیکوکاران خواهد بود؟ امام صادق (علیه السلام) فرمود: او را سیر کند و او را بپوشاند و اگر خطایی از او سر زد او را ببخشد.( مکارم الأخلاق، ج 1، ص 467) امام صادق (علیه السلام) فرمود: پدرم (علیه السلام) همسری داشت که آن حضرت (علیه السلام) را آزار می‌داد. آن حضرت (علیه السلام) برای آن زن طلب آمرزش می‌نمود. (الکافی، ج 5، ص 511)rn14- غیرت نسبت به همسر: امام صادق (علیه السلام) به این مضمون فرمود: عدّه‌ای در جنگ با پیامبر (صلی الله علیه و آله) اسیر شدند. امر شد که آن گروه کشته شوند مگر یک نفر از آنها؛ آن شخص به پیامبر (صلی الله علیه و آله) گفت: از میان این اسیران جنگی چرا مرا به قتل نرساندند؟ پیامبر (صلی الله علیه و آله) به او فرمود: جبرئیل به نزد من آمده و از طرف خدای متعال به من خبر داد که تو دارای پنج خصلتی هستی که خدا و رسول او آنها را دوست دارد و به همین خاطر از قتل تو صرف نظر شد: بر همسرت غیرت فراوان داری، اهل جود و سخا و بخشندگی هستی، دارای اخلاق خوش هستی، راستگو هستی، دارای شجاعت هستی. وقتی آن مرد این مطلب را از پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنید. مسلمان شد و به همراه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در جنگ شرکت نموده و پس از جنگ نمایانی که کرد، به شهادت رسید. (الأمالی، ص 345، الجلس 46)rn15- گرامی داشتن و مدارا و مهربانی با همسر: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: بهترین شما کسانی هستند که نرمخو هستند. و همسران خود را گرامی می‌دارند. (دلائل الإمامه، ص 76) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: برادرم جبرئیل بارها مدارا نمودن با زنان را به من سفارش نمود تا آن که گمان بردم که جایز نبوده و سزاوار نیست که مردی به همسرش بگوید: اُف. (مستدرک الوسائل، ج 14، ص 252) حضرت ابراهیم خلیل (علیه السلام) از بداخلاقی همسر خود به نزد خدای عزّ و جلّ شِکوه و شکایت نمود. خدای متعال به او وحی فرمود: زن شبیه استخوان دنده است اگر بخواهی آن را راست کنی، شکسته خواهد شد و اگر آن را به حال خود واگذاری از او بهره مند خواهی شد. بر بداخلاقی همسرت صبر کن. (الکافی، ج 5، ص 513) امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: محبوب‌ترین بندگان در پیشگاه خدای متعال کسانی هستند که با خانواده خود مهربان بوده و با آنها با شفقت رفتار می‌نمایند. (شرح نهج البلاغه لإبن أبی الحدید، ج 20، ص 340)rn16- داشتن رابطه زناشویی: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: وقتی که مرد مؤمنی برای نزدیکی کردن با همسر مؤمنه‌اش به نزد او می‌رود دو ملک او را در بر می‌گیرند و مانند شخصی است که در راه خدا جهاد می‌کند و پس از آن که با همسر خود نزدیکی کرد، گناهان او ریخته می‌شود مانند ریختن برگ درختان در فصل پائیز و پس از آن که غسل جنابت نمود از گناهان پاک می‌گردد. (دعائم الإسلام، ج 2، ص 191) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در مورد ثواب شخصی که غسل جنابت را انجام می‌دهد، فرمود: خدای متعال برای هر قطره از آب غسل قصری در بهشت برای او بنا می‌کند. (الاختصاص، ص 37) مردی به امام صادق (علیه السلام) گفت: چرا شخصی که مؤمن است زیاد با همسر خود نزدیکی می‌کند؟ امام صادق (علیه السلام) به این مضمون فرمود: زیرا شخص مؤمن توجه و نگاهش منحصر به همسر خود می‌باشد و امیال و شهوت خود را به این سو و آن سو معطوف نمی‌دارد. لذا وقتی که به همسر خود دسترسی پیدا می‌کند به او اکتفا می‌نماید و به همین خاطر است که او از انجام کار حرام بی‌نیاز و مستغنی می‌گردد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 365)rn17- هدیه دادن: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: هدیه دادن مرد به همسرش موجب زیادی عفّت او خواهد گشت. (غرر الحکم) امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: هدیه دادن موجب ایجاد محبّت می‌گردد. (من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 190) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: هدیه دادن موجب زیادی مودّت گشته و برادری و اخوّت را تجدید نموده و موجب از بین رفتن کینه می‌گردد. (عوالی اللئالی، ج 1، ص 294) پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: به همدیگر هدیه دهید، زیرا هدیه دادن موجب از بین رفتن کدورت‌ها و دشمنی‌ها می‌گردد. (الکافی، ج 5، ص 143)rn18- کمک به همسر در امور خانه: حضرت أمیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمود: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بر ما وارد شدند در حالی که حضرت فاطمه (علیها السلام) کنار دیگ نشسته و من مشغول پاک کردن عدس بودم. حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به من فرمودند:‌ای أبا الحسن! گفتم: لبّیک یا رسول الله! حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: به سخنی که می‌گویم گوش فرا ده و سخنی که می‌گویم به دستور خداست؛ مردی که به همسرش در خانه کمک می‌کند، خدای متعال به عدد هر مویی که در بدن اوست ثواب عبادت یک سال به او کرامت می‌فرماید. سالی که روزهایش را روزه و شب‌هایش را به شب زنده داری مشغول بوده است و خدای متعال ثوابی را که به صابرین، مانند داود نبی و یعقوب و عیسی (علیهم السلام) عطا فرموده، به او می‌دهد.rnیا علی! مردی که در خانه به خانواده‌اش خدمت نماید و این کار را با طیب خاطر و بدون کراهت انجام می‌دهد، خدای متعال نام او را در زمره شهداء می‌نویسد و خدا در نامه عمل او برای هر روز و شب‌اش ثواب هزار شهید می‌نویسد و برای هر قدمی که برمی دارد ثواب حجّ و عمره‌ای برای او نوشته می‌شود و خدای متعال به تعداد رگ‌های بدنش شهری در بهشت به او کرامت می‌فرماید.rnیا علی! یک ساعت در خدمت خانواده بودن بهتر است از عبادت هزار سال و بهتر است از هزار حج و هزار عمره و بهتر است از هزار بنده آزاد کردن و بهتر است از هزار بار جهاد کردن و بهتر است از عیادت هزار مریض و بهتر است از هزار نماز جمعه و بهتر است از هزار تشییع جنازه و بهتر است از سیر کردن هزار گرسنه و بهتر است از پوشاندن هزار برهنه و بهتر است از تجهیز هزار اسبی که در راه خدا به کار برده می‌شود و بهتر است از صدقه دادن هزار دینار به فقیران و بهتر است از خواندن تورات و انجیل و زبور و فرقان و بهتر است از آزاد کردن هزار اسیر و بهتر است از اطعام هزار مسکین و چنین شخصی در دنیا جایگاه خود را در بهشت می‌بیند.rnیا علی! مردی که با طیب خاطر و بدون تکبّر به خانواده‌اش کمک می‌کند، بدون حساب وارد بهشت می‌شود.rnیا علی! خدمت نمودن به خانواده، موجب آمرزش گناهان می‌گردد و غضب و خشم الهی را فروکش می‌کند و این کار به منزله مهریه حورالعین بوده و موجب ازدیاد حسنات می‌گردد.rnیا علی! شخصی که به خانواده خود خدمت می‌کند، در زمره صدّیقین و شهداء می‌باشد و خدای متعال برای چنین شخصی خیر دنیا و آخرت را خواسته است. (جامع الاخبار، ص 276، فصل 59)