ویژگی های جامعه مطلوب اسلامی (4)

ایسکا (پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی): بحث جامعه آرمانی و آرمان شهر از مباحث چالش برانگیز و پرطرفدار در بین فلاسفه، نظریه پردازان علوم اجتماعی و سایر اندیشمندان بوده است، از این رو به جهت اهمیت این موضوع سلسله گفتگوهایی را با حجت الاسلام والمسلمین پوریانی رئیس مرکز مطالعات فرهنگی و اجتماعی انجام داده ایم که اینک بخش چهارم آن از منظر فرهیختگان محترم می گذرد.

شاخصه های جامعه مطلوب دینی از منظر قرآن

دکتر پوریانی در ابتدای گفتگو با اشاره به شاخصه های جامعه مطلوب از نگاه قرآن، بیان داشت: روح جامعه قرآنی ایمان است. جامعه قرآنی متشکل از افراد با ایمان است، و این جامعه بر مبنای دستورات قرآن اداره می شود.

وی ادامه داد: چنین جامعه ای از نگاه قرآنی دارای ویژگی ها و شاخصه هایی است که ما به برخی از آنها در این گفتگو اشاره خواهیم کرد، از جمله:

1. عدالت محوری: یکی از این ویژگی های جامعه آرمانی عدالت محوری است. هدف عالی جامعه آرمانی بر پاداشتن قسط و عدل و رساندن صاحب حق به حق خود می باشد. (حدید /25، آل عمران/18،مائده/8).

2. وحدت و همدلی: مومنان برخلاف کافران و مشرکان (که علی رغم ظاهر مشترک دارای قلوب پراکنده ای هستند و در دل کینه و حسد می ورزند) یکدل و یک جهت می باشند و برای برادران دینی چیزی را می پسندند که برای خود می پسندند. افراد این جامعه ظلم نمی کنند و ظلم نمی پذیرند (آل عمران/103، حجرات /49، انفال/ 46).

3. ولایتمداری: اهل جامعه قرآن پیرو فرامین و دستورات الهی هستند. آنها اطاعت از اولوالامر منصوب از طرف خداوند را نیز بر خود لازم می دانند و چاره برون رفت از معضلات و مشکلات فردی و اجتماعی را تبعیت از آنها می دانند. (نساء/51، مائده/55).

4. حاکمیت اخلاق: جامعه قرآنی جامعه اخلاق است که پیرو پیامبری هستند که رحمت للعالمین است و برای تشکیل مکارم اخلاق مبعوث شده است. لذا اخلاق محوری شاخصه جامعه مطلوب است. ( احزاب/21 ،احزاب/35، حجرات/12، مومنون/5، فرغان/64، مائده/3).

5. برپا داشتن نماز: یکی از مشخصه های جامعه قرآنی، زنده بودن نماز و حضور این واجب الهی در متن جامعه است، و انسان ها بر خود فرض می دانند به شکرانه تمکن و حاکمیت بر زمین به برپایی نماز بپردازند و آن را به معنای واقعی اقامه کنند. برای اینکه انسان ها را از خیلی از رفتارهای بزه کارانه به دور می دارد. (حج/41، طه/14، بقره/43، جمعه/9، توبه/18).

6. اقامه حدود الهی: اقامه احکام الهی وظیفه تک تک افراد جامعه است لذا آیاتی به این مسئله اشاره دارد. (بقره/178، آل عمران/118، بقره/14)

7.تدبیر معیشت و رعایت اقتصاد: اقتصاد جامعه قرآنی بر مبنای کار و کوشش است. هر کسی از ثمره تلاش خود برخوردار است و هیچ کسی حق تعدی و تجاوز به حقوق دیگران را ندارد. حتی زنان نیز در این جامعه از حاصل تلاش خود برخوردار هستند. افراد جامعه کم فروشی را دشمنی می دانند و در داد و ستد حق یکدیگر را می دهند چشم طمع به اموال یکدیگر ندارند و به خاطر ثروت دیگران غمگین نمی شوند. ربا را دشمن می دارند و آن را دشمنی با خدا و پیامبر می دانند. (مائده/87، نساء/32، اعراف/85، بقره/279، فرغان/67، اعراف/31)

8. هویت سازی بر پایه امت اسلامی: تمام اعضاء جامعه باید در قبال یکدیگر احساس مسئولیت کنند، (نساء/29، نور/51، حجرات/10، فتح/29، بقره/178)

9. علم و دانش: شاخصه ویژه هویت جامعه نبوی توجه بنیادی و اساسی به علم و دانش است. و این اهمیت با توجه به نخستین آیات نازل شده به رسول خدا روشن می شود. در این جامعه صاحبان علم بر سایر افراد برتری دارند و رسول خدا هم مسلمانان را به فراگیری دانش تشویق کرده اند. (علق/14، زمر/9، فاطر/28)

10. نفی نژادپرستی و قومیت گرایی: از شاخصه های جامعه نبوی نفی نژادپرستی و تعصب ناروا بود. زیرا اسلام از آن جهت مقبول بود که رنگ نژادی و قومی نداشت که خداوند در سوره حجرات، آیه 13 می فرماید:

«یَا أَیُّهَا النَّاسُ … إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ …» اى مردم ….. به یقین گرامى ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست. (حجرات/13)

11. برخورداری از حکومت اسلامی: نیاز به قانون، نظم، انضباط و رفع احتیاجات یکدیگر، ضرورت داشتن حکومت را در بین جوامع به وجود آورد. اما حکومتی که قرآن آن را لازم می داند دارای خصوصیات و اهداف عالی همچون هدایت می باشد که در سیره انبیاء به آن اشاره شده است. در این حکومت ابعاد مادی در پرتو ابعاد معنوی تفسیر می شود. (بقره/215)

12. وظیفه شناسی: نظام حقوق اسلام نظام تکلیف گراست. لذا وقتی صحبت از حق می شود بحث از حقوق انسان های دیگر در گردن ما است. از این رو مسئولیتی در گردن ماست و همان حقوق را ما نیز بر گردن دیگران داریم. (احزاب/72، اسراء/36)

رئیس مرکز مطالعات فرهنگی و اجتماعی در پایان اظهار داشت: این موارد به نظر می رسد برای جامعه به عنوان یک الگو باشد و ما هرچه از این الگو فاصله داشته باشیم و یا در جامعه تحقق پیدا نکند، زمینه آسیب، انحراف، کج روی و جرم ایجاد خواهد کرد و جامعه به یک وضعیت نابهنجاری منجر خواهد شد.