ویژگی های حکومت اسلامی امام مهدی (عج)

حکومت های متعددی در پی هم در دنیا ظهور کرده اند که از نظر شیوه و اهداف با هم متفاوت بوده اند و هر کدام متناسب با ادعاهای خود یعنی تأمین آزادی و امنیت و ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کوشیده اند و تجربه های شکست خورده گذشته را بر جوامع بشری تحمیل کرده اند و برای تداوم حکومت از به کارگیری انواع ابزار سرکوب و شکنجه علیه محرومان و مستضعفان کوتاهی نکرده اند، این طبقات رنج کشیده همواره در معرض آزمایش این سیاست ها بوده اند.

ویژگی های حکومت اسلامی امام مهدی (عج)

مقدمه

حکومت های متعددی در پی هم در دنیا ظهور کرده اند که از نظر شیوه و اهداف با هم متفاوت بوده اند و هر کدام متناسب با ادعاهای خود یعنی تأمین آزادی و امنیت و ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کوشیده اند و تجربه های شکست خورده گذشته را بر جوامع بشری تحمیل کرده اند و برای تداوم حکومت از به کارگیری انواع ابزار سرکوب و شکنجه علیه محرومان و مستضعفان کوتاهی نکرده اند، این طبقات رنج کشیده همواره در معرض آزمایش این سیاست ها بوده اند.

این شیوه حاکمیت تا روزی که وعده خداوند برای استقرار کامل نظام سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تحقق یابد، ادامه خواهد داشت. خداوند می فرماید: «هو الّذی ارسل رسوله بِالهُدى و دینِ الحق لِیُظْهِره على الدینِ کُلّه و لو کره المشرکون» (۱)، (اوست که پیامبرش را با دین حق و هدایت فرستاد تا دین او را بر همه ادیان برتری دهد، هر چند مشرکان را خوش نیاید).

امیرالمؤمنین (ع) درباره این آیه می فرماید: «قسم به خدایی که جانم در دست اوست، هیچ قوم و طایفه ای نخواهد ماند مگر این که شعار اَشهد اَن لا اله الا الله و اَنَّ محمداً رسول الله در میان آن ها شنیده می شود». (۲)

امام زین العابدین (ع) می فرماید: «خداوند در زمان قیام قائم (ع) اسلام را بر همه ادیان غلبه خواهد داد». (۳)

امام صادق (ع) می فرماید: «تفسیر این آیه تا قیام قائم (ع) ممکن نیست؛ وقتی او قیام کند، هیچ مشرکی نخواهد بود که از قیام او خشنود باشد و هر کافری زنده باشد، کشته خواهد شد». (۴)

در آن روز بنا به تعبیر پیامبر اکرم مردم، همچون زنبورهایی که به گرد شاه خود جمع می شوند، به رهبر و پیشوای خود خواهند گروید: «امتش همچون زنبورهای عسل که به شاه خود می پردازند به او می گروند، او زمین را که از ظلم و جور پر شده، از عدل و داد پر خواهد کرد». (۵) او قطعاً خواهد آمد.

در این مقاله برآنیم که اوضاع کلی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه امام مهدی (ع) را بررسی کنیم، و برای این کار از روایاتی که بیانگر پیشرفت های علمی آن روزگار باشد سود خواهیم جست.

اوضاع سیاسی در حکومت امام (ع)

خداوند می فرماید: « وَعَدَ اللَّهُ الذین آمنوا منکم و عملوالصالحاتِ لِیَسْتَخْلِفَنَّهُم فی الأَرضِ کما استخلفَ الذین مِن قبلهِم وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینهم الَّذِی ارْتَضَى لهم وَلَیُبَدَّلَنَّهُمْ مِن بعدِ خوفهِم أَمْنًا یعبدوننی لایشرکون بِی شیئًا… ». (۶) و جای دیگر می فرماید: «و لقد کتبنا فی الزبورِ مِن بعدِ الذکرِ اَنَّ الارضَ یرِثها عبادی الصالحون» (۷) و: «هوالذی ارسل رسوله بِالهُدى و دینِ الحقّ لِیُظْهِرَهُ على الدینِ کلّه و لو کرِه المشرِکون» (۸).

این آیات به جهانی بودن اسلام و تحقق احکام و عینیّت یافتن آن و غلبه اسلام بر همه ادیان و آیین ها و شرایع گذشته و حال اشاره دارند. بعضی روایات نشان می دهد، این امور فقط در زمان امام مهدی (ع) که عهده دار نابودی مشرکان است، محقق خواهد شد.

امام باقر (ع) در باره این آیه «و قاتلو المشرکین کافةً کما یقاتلونکم کافةً»، (همگی با مشرکان بجنگید، همان گونه که آن ها متفقاً علیه شما می جنگند)، فرموده است: «هنوز این آیه قابل تفسیر نیست تا قائم ما قیام کند و هر کس او را درک کند تأویل و تفسیر این آیه را درخواهد یافت و دین محمد (ص) شرق و غرب عالم را فرا می گیرد و یک نفر مشرک در روی زمین باقی نماند». (۹)

امام صادق (ع) درباره آیه «و لَهُ اَسلَمَ مَن فی السماواتِ و الارضِ طوعاً و کرهاً»، (هر کس در آسمان ها و زمین است، خواه ناخواه به اطاعت او در می آیند) فرمود: «وقتی قائم قیام کند، هیچ سرزمینی نخواهد ماند که در آن بانگ لااله الا الله و محمد رسول الله شنیده نشود». (۱۰)

پس رهبری معصوم بر شرق و غرب و شمال و جنوب زمین حاکم می شود. آسمان درهای خود را می گشاید و زمین گنج های به ودیعت سپرده شده درون خود را بیرون می آورد و آرزوی پیامبران تحقق می یابد و خورشید اسلام به همه وجود، درخشش آغاز می کند.

بدیهی است این امر زمانی تحقق خواهد یافت که امام (عج) و یارانش با حملات خونین که از لحظه ظهور تا زمان استقرار آرامش و امنیت و سلطه بر شرق و غرب ادامه خواهد یافت، زمین را از لوث وجود مشرکان و اعوان و انصار آنان پاک کنند. در چنین اوضاعی است که همه جوامع از امنیت و آرامش برخوردار می شوند و امام با بهره مندی از حمایت الهی، وسایل و امکانات مختلفی را به کار می گیرد تا وعده الهی تحقق یابد. اما درباره شکل حکومت امام (ع) باید گفت خبر دادن از آن بر کیفیت و نحوه حکومت مقدم است، چون شیوه و ابزار حکومت در زمان های مختلف تفاوت دارد.

بله، دنیا از رهبری معصوم بهره مند خواهد شد. درباره تشکیلات این رهبری، اعم از شیوه کار و قانون گذاری، اجرا، دستگاه قضایی و سازمان نظامی خبرهایی در دست است، اما نمی توان آن ها را در یک شکل و قالب معیّن، محدود کرد. زیرا چنین چیزی با واقعیت های عصر ظهور سازگار نخواهد بود، به خصوص که این روایات حاوی اشارات کلی است و از حدّ رمز و نماد فراتر نمی رود.

ویژگی های اجتماعی عصر ظهور

بعضی روایات اوضاع اجتماعی را در حکومت امام مهدی (عج) به بهشت موعود تشبیه کرده اند که زمین و ساکنانش از مواهب آن برخودار می شوند. یکی از صفات امام که شیعه و سنّی مکرراً بیان کرده اند، این است که: «یملأ الارض قسطاً و عدلاً»، یعنی قسط و عدل از مهم ترین صفات جامعه امن به شمار می رود.

ابوسعید خدری روایت کرده که پیامبر (ص) فرمود: «امت من در زمان مهدی از نعمت هایی برخوردار خواهند شد که تا آن زمان هرگز به خود ندیده اند». (۱۱) و کار به جایی می رسد که زن در خانه خود «بر اساس کتاب خدا و سنت رسول الله (ص) حکم می کند». (۱۲)

کار به این جا ختم نمی شود بلکه به جایی می رسد که گوسفند در کنار گرگ می چرد. این امر توصیفی از بهشت الهی است که از آسمان و در زمان رهبری مردی از آل محمد (ص) به زمینان وعده داده شده است.

شاید بپرسید با وجود تشکیلات پیچیده و روابط اجتماعی موجود در جوامع امروزی، آن توصیفات چگونه تحقق خواهد یافت؟ مضافاً این که کسی جز خداوند از زمان ظهور امام (ع) آگاه نیست.

برای جواب این سؤال باید به هماهنگی موجود میان اجتماع و انسان که ماده اولیه تشکیل اجتماع است توجه داشته باشیم. من اعتقاد ندارم امروزه کسی موافق این باشد که یک نظام حکومتی در خدمت گروهی معدود باشد و بقیه به عنوان خدمت گزاران آن بسیج شوند. چنین چیزیع صرف نظر از اعتقاد و مذهب برای هر انسانی، تنفرانگیز است. این را از عدم ثبات در سطوح مختلف اجتماعی و تلاش برای نابودی ساختارهای فعلی و بناکردن نظام اجتماعی نو بر ویرانه آن ها می توان دریافت. اما گروه های حاکم، گوش شنیدن این خواسته ها را ندارند، حتی اگر تمام مردم تحت امر آنان چنین درخواستی داشته باشند، با آن مخالفت می کنند. در نتیجه کار به مبارزه همه جانبه بین طبقه حاکم و مردم می کشد و چون ابزار قدرت در دست حاکمان است، آرمان های مردم تحقق نمی یابد و حکومت با انواع ظلم و شکنجه به مقابله مردم برمی خیزد.

اما در زمان ظهور، اراده الهی به حمایت محکومان و مستضعفان می آید و همه به دور امامی که برای این مأموریت آماده شده گرد می آیند. او احیاگر اسلام است و غبار فراموشی را از تعلیمات آن می زداید و به دین، زندگی دوباره می بخشد و احکام آن را در تمام عالم به اجرا در می آورد تا آن که همه آسمانیان و زمینیان به رهبری او تن می دهند. حدیث شریف می فرماید: «ساکنان زمین و آسمان او را دوست دارند». امام باقر (ع) می فرماید: «وقتی قائم اهل بیت (ع) قیام کند، همه چیز را به تساوی تقسیم و در بین رعیت به عدالت رفتار می کند». (۱۳)

وقتی شعار عدالت در جامعه ای که زندگی در آن مُرده است فراگیر شود، جامعه از زندگی مطلوب و سخاوتمندانه ای بهره مند خواهد شد و روابط اجتماعی بر اساس عدالت و برادری و حذف جور و ستم شکل می گیرد، در این باب، امیرالمؤمنین (ع) می فرماید: «عدل، مایه حیات و ستم موجب نابودی است» (۱۴) و امام کاظم (ع) نیز در تفسیر آیه «یُحیی الارضَ بعدَ موتها» می فرماید: «منظور از زنده کردن زمین، بارش باران نیست، بلکه خداوند مردانی را بر می انگیزد تا عدالت را زنده کنند و با احیای عدالت، زمین جان دوباره می گیرد». (۱۵)

اوضاع اقتصادی در حکومت امام (عج)

یکی از مشکلات اساسی که امروزه گریبانگیر دولت هاست و میلیون ها نفر از آن رنج می برند تحقق تئوری اقتصادی توانمندی است که بتواند مشکلات اقتصادی ملت ها و دولت ها را حلّ و فصل کند و رفاه مردم را تأمین نماید. جریانات فکری و سیاسی در تعریف مشکل اقتصادی اختلاف دارند و همین امر موجب تفاوت در نظام اقتصادی حکومت ها شده است و هر کدام شیوه اقتصادی خاصی پیش می گیرند.

یعنی نظام سرمایه داری می گوید: مشکل اصلی بر سر راه اقتصاد، این است که همگام با افزایش جمعیت کره زمین، منابع طبیعی رو به کاهش و نقصان دارد و همین امر موجب بحران های اقتصادی می شود.

مارکسیسم می گوید: مشکل اساسی اقتصاد جهانی، شیوه نادرست توزیع منابع ثروت است که از تناقض بین شکل تولید و شیوه توزیع ناشی شده است.

اما اسلام تصریح کرده که این مشکل اساسی در صورت عدم دخالت انسان قابل حل است چون او خود اساس پیدایش این بحران ها بوده و هست. به همین خاطر در قرآن آمده است: «الله الذی خلق السَّماوات و الارض و اَنزل مِن السماءِ ماءً فأَخرج بِه من الثمرات رِزْقًا لَکُمْ وَسخّر لکم الفلکَ لِتَجْرِی فی البحرِ بِأَمرِه وَسخّر لکم الأَنهار × و سخّر لکم الشمسَ و القمرَ دائبَینِ وَسَخّر لکم الیلَ و النهارَ × و آتاکم مِن کلّ ما سأَلتُمُوهُ وَ إِن تعدُّوا نعمةَ اللَّه لا تُحصوها اِنَّ الانسانَ لَظلومٌ کَفّار» (۱۶)، (خداست که آسمان ها و زمین را آفرید و آبی از آسمان فرو فرستاد و به واسطه آن محصولاتی به عنوان روزی برای شما برآورد و کشتی را به فرمان خود مسخر ساخت تا در دریا به حرکت درآید و رودها را به تسخیر شما درآورد و خورشید و ماه را که در پی هم می آیند و نیز روز و شب را برای شما رام کرد و بسیاری از چیزهایی که می خواستید به شما عطا کرد و اگر بخواهید نعمت های خدا را به شمار در آورید نمی توانید. همانا انسان ستمکار و ناسپاس است)

این قدرت تسخیر الهی بر همه موجودات ارضی و سماوی جاری است اما انسان با ناسپاسی و ستم پیشگی با آن مقابله می کند، یعنی ظلم پیشگی او مانع عدالت در توزیع است و کفر او مانع نزول برکات الهی می گردد. به عبارت دیگر، ظلم انسان در زندگی روزمره و کفران نعمت الهی دو عامل اساسی مشکلات اقتصادی در دنیاست. (۱۷)

بنابراین انسان سازی، اساس ساختن جامعه و هدایت آن در مسیر امنیت و رفع مشکلاتی است که جامعه با آن مواجه است. این کار در عصر ظهور امام به طرزی شگفت انگیز تجلی و ظهور خواهد یافت.

البته زمانی این امر محقق می شود که امام این درخت خشک (ظلم و کفر) را که در دل انسان روییده و مانع نزول خیرات و برکات می شود، از ریشه درآورد و بنای ظلم و بی عدالتی را ویران نماید. امام باقر (ع) می فرماید: «قائم بر اساس فرمانی مکتوب که در اختیار دارد، به قتل ستمگران می پردازد، در آن مکتوب آمده که به کشتار بپردازد و از کسی توبه نپذیرد، وای بر کسی که با او مخالفت کند». (۱۸) کار به گونه ای خواهد بود که ترس و وحشت همانند آتشی که در هیزم می افتد، دل های مجرمان و ستمکاران را فرا می گیرد و نیازی به شناسایی آنان نیست چون از چهره هایشان شناخته می شوند، لذا امام صادق (ع) در تفسیر آیه «یُعرَف المجرمون بسیماهم… » (۱۹) می فرماید: «خداوند مجرمان را می شناسد اما این آیه درباره قائم (ع) نازل شده یعنی مجرمان را از چهره شان می شناسد و با یارانش شمشیر در میان آن ها می نهد». (۲۰)

شاید بهترین تعبیر از امام صادق (ع) باشد که فرمود: « او به سنّت رسول خدا (ص) رفتار خواهد کرد یعنی همان طور که پیامبر بنای جاهلیت را ویران کرد، او هم جاهلیت قبل از خود را نابود می کند و به اسلام حیات دوباره می بخشد».

روایات زیادی به نابودی فساد موجود به دست امام (ع) اشاره کرده اند که افراد و تشکیلات فاسد را شامل می شود، آن گاه کار انسان سازی آغاز می گردد تا او را به نفحه الهی برساند. انسان که مال خدا را همانند شتری که در میان گیاهان بهاری می افتد، می خورد، به جایی می رسد که وقتی منادی اعلام می کند: چه کسی مال و پول می خواهد؟ (۲۱)، در حضور امام از گرفتن پول و مال خودداری می کند. در این زمان آسمان درهای خود را به روی مردم می گشاید و زمین گنج هایش را بیرون می ریزد. رسول خدا می فرماید: «امت من در زمان مهدی از نعمت هایی که هرگز به خود ندیده اند، بهره مند خواهند شد و آسمان نعمت هایش را نازل می کند و هر چه در زمین بکارند، به بار می نشیند و مال و ثروت انباشته می شود». (۲۲) «زمین پاره های جگرش را برای انسان بیرون می ریزد و کلید گنج های خود را تقدیم می کند». (۲۳) از این رو پیامبر (ص) می فرماید: «شما را به مهدی امت خودم که در روزگار اختلاف و تفرقه برانگیخته می شود و زمین را که از ظلم و ستم پر شده، از عدل و داد می آکَند، بشارت می دهم. ساکنان آسمان و زمین از او خشنود می شوند و خداوند امت مرا چنان بی نیاز می گرداند که احدی به دیگری

نیاز پیدا نمی کند» (۲۴) در چنین شرایطی ، وعده الهی تحقق می یابد: « وعد الله الذین آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض کما استخلف الّذین من قبلهم و لَیُمَکِنَنَّ لهم دینهم الذیِ ارْتَضى لهم وَلَیُبَدَّلَنَّهُم مِن بعد خوفهِم اَمْنًا یعبدوننی لا یشرِکون بِی شیئاً… ». (۲۵) آن گاه مشکلات اقتصادی، اجتماعی وس یاسی یکباره حل می شود و امت از ظهور معصوم و عنایات الهی بهره مند می گردد و از نیرنگ های شکست خورده مستکبران نجات می یابد.

بنابراین، ثبات و آرامش سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تنها با نابودی ظلم و پاک کردن زمین از پلیدی کفر و شرک تحقق خواهد یافت و این امر نیکوکاران را امیدوار می کند و آنان را به حرکت و تلاش در این راه وامی دارد.

پیشرفت علمی در عصر ظهور

روایات مربوط به عصر ظهور، حاکی از پیشرفت های علمی است که بشر تا امروز به خود ندیده است و گمان نمی رود در فاصله ای نزدیک از روزگار ما شاهد آن باشد. این چندان عجیب نیست، زیرا مردی که وعده حکومت جهانی او داده شده است، علومی در اختیار دارد که در پهنه گیتی جز او کسی از آن بهره مند نیست. به تصریح حدیث ثقلین که به تواتر در منابع شیعه و سنی نقل شده است، او همنشین قرآن است. پیامبر (ص) می فرماید: «من در بین شما دو وزنه سنگین می گذارم که یکی از آن ها از دیگری بزرگ تر است؛ کتاب خدا، ریسمانی است که بین آسمان و زمین کشیده شده و دیگر اهل بیتم، این دو هرگز از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض به من باز گردند». (۲۶)

ابن حجر به این مطلب اقرار کرده می گوید: «در احادیثی که بر تمسّک به اهل بیت تصریح می کند به این امر اشاره شده که تمسّک به آنان تا روز قیامت، انقطاع ندارد. چنان که کتاب خدا نیز این گونه است، از این رو ائمه اهل بیت مایه امنیت مردم روی زمین هستند». (۲۷)

روایات دیگری نیز بر این حقیقت تصریح دارد. از ابی عبدالله (ع) روایت شده که فرمود: «علم بیست و هفت بخش است، تمام آنچه را پیامبران آورده اند، دو بخش بیشتر نیست و مردم بیش از دو بخش از علم را نمی دانند، وقتی قائم ما قیام کند، بیست و پنج بخش دیگر را می آورد و در میان مردم می پراکند و آن دو بخش را به آن ها ضمیمه می کند و بدین ترتیب علم را به طور کامل رواج می دهد». (۲۸)

این رموز معانی خاصی دارد که صاحب نظران آن را می فهمند، یعنی همه علومی که بشریت درگذشته و حال و آینده به آن دست یافته و می یابد، دو بخش از بیست و هفت بخش علم است، بنابراین وقتی انسان به همه این علوم دست یابد، وضع چگونه خواهد بود؟

در روایتی دیگر، یکی از اصحاب امام باقر (ع) می گوید: امام در آغاز سخن به من فرمود: «ذوالقرنین میان انتخاب دو ابر مخیرّ گردید و او ابری را که راهوار بود برگزید و ابر سرکش برای صاحب شما (قائم) ماند. گفتم: منظور از ابر سرکش چیست؟ فرمود: هر ابری که رعد و برق و صاعقه داشته باشد صاحب شما (مهدی) بر آن می نشیند و بر نردبان آسمان های هفت گانه بالا می رود». (۲۹)

در روایتی دیگر آمده است: «ذوالقرنین نتوانست ابر دشوار را انتخاب کند چون خداوند آن را برای قائم (ع) ذخیره کرده است».

بنابراین، امام قادر خواهد بود آسمان ها را درنوردد و از این قدرت برای تحقق اهداف حکومت جهانی که خود پیشوای آن است، استفاده خواهد کرد. اما کار در این حد متوقف نمی ماند. امام صادق (ع) می فرماید: «وقتی کار به صاحب امر واگذار شود، خدای تبارک و تعالی تمام پستی و بلندی های زمین را برایش هموار می کند، به گونه ای که دنیا برای ایشان هم چون کف دست خواهد شد». (۳۰)

این ویژگی ها، به امام امکان می دهد تا هر طور بخواهد در امور دنیا دخل و تصرف کند. روایات از این هم فراتر رفته است و برای یاران امام خصوصیاتی ذکر کرده و آن ها را از علومی برخودار می داند که درک آن ها با علم امروزی دشوار است. در این باب ابو جعفر (ع) می فرماید: «چنین می بینم که اصحاب قائم (ع) بر همه شرق و غرب احاطه دارند و همه چیز، حتی وحوش زمین و آسمان فرمانبردار و مطیع آن ها هستند». (۳۱)

وقتی آسمان کلید درهای خود و زمین کلید گنج هایش را به مصلح موعود، مهدی (عج) سپرده باشد، چنین پیشرفت علمی عجیب نخواهد بود.

پی نوشت ها :

۱- التوبه، ۳۳؛ الصف، ۹ .

۲- ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص ۲۴۰ .

۳- همان جا.

۴- همان ، ج۳، ص ۳۳۹ .

۵- الفتن، ص ۲۲۲ .

۶- النور، ۵۵ .

۷- اانبیاء، ۱۰۵ .

۸- التوبه، ۳۳؛ الصف، ۹ .

۹- ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳، ص ۲۳۹ .

۱۰- تفسیر الصافی، ج۱، ص ۳۵۳ .

۱۱- الفتن، ص ۲۲۳ .

۱۲- الغیبة، نعمانی، ص ۲۳۹ .

۱۳- همان، ص ۳۲۷ .

۱۴- مستدرک الوسائل و مستبط المسائل، ج۱۱، ص ۳۱۸ .

۱۵- میزان الحکمه، ج۳، ص ۱۸۳۹ .

۱۶- ابراهیم، ۳۲ – ۳۴ .

۱۷- اقتصادنا، ص ۳۴۷ .

۱۸- الغیبة، نعمانی، ص ۲۳۱ .

۱۹- الرحمن، ۴۱ .

۲۰- بحار الانوار، ج ۵۱، ص ۵۹ .

۲۱- الفتن، ص ۲۲۳ .

۲۲- همان جا.

۲۳- میزان الحکمة، ج۱، ص ۱۸۷ .

۲۴- مسند احمد، ج۳، ص ۵۲ .

۲۵- النور، ۵۵ .

۲۶- مسند احمد، ج۳، ص ۱۴ .

۲۷- الصواعق المحرقة علی اهل الرفض و الضلال و الزندقة، ص ۱۴۹ .

۲۸- الخرائج و اجرائج، ج۲، ص ۸۴۱ .

۲۹- بصائر الدرجات، ص ۱۳۱ .

۳۰- بحار الانوار، ج۵۲، ص ۳۲۸ .

۳۱- الامامة و التبصرة من الحیرة، ص ۱۳۱ .