يد بيضاء چيست و چرا همواره در كنار معجزه عصاي موسي(ع) ذكر شده؟

سوره شعراء، آيات 33 و 33: («فَأَلْقى‏ عَصاهُ فَإِذا هِيَ ثُعْبانٌ مُبِينٌ * وَ نَزَعَ يَدَهُ فَإِذا هِيَ بَيْضاءُ لِلنَّاظِرِينَ»)
 

«نزع» در اصل به معنى برگرفتن چيزى از مكانى است كه در آن قرار گرفته، مثلا برگرفتن عبا از دوش و لباس از تن در لغت عرب، از آن تعبير به نزع مى‏ شود، و همچنين جدا شدن روح از تن را نيز نزع مى‏ گويند و به همين مناسبت گاهى به معنى «خارج كردن» نيز آمده است، كه در آيه مورد بحث به همين معنى است.
گرچه در آيه فوق سخنى از محل خارج ساختن دست، به ميان نيامده است، ولى از آيه 32 سوره قصص (اسْلُكْ يَدَكَ فِي جَيْبِكَ تَخْرُجْ بَيْضاءَ) استفاده مى‏ شود كه موسى دست را در گريبان مى‏ كرد و سپس خارج مى ‏ساخت، سفيدى و درخشندگى خاصى داشت، سپس به حالت نخستين بازمى‏ گشت.
در باره خصوصيات يد بيضاء حضرت موسي در روايات‏ آمده كه وقتى دست خود را از گريبان بيرون مى‏ كرد چنان نورى از دستش تابيدن مى‏ گرفت كه بر نور آفتاب غلبه مى ‏كرد[1]. ولى آيات قرآن از اين موضوع ساكت است، اگر چه منافاتي با آن ندارد.

در همه آياتي كه از «يد بيضاء» سخن به ميان آمده، قبل از آن به بيان هاي مختلف به معجزه «عصاي ثعبان» اشارت رفته است[2].  «ثعبان» به معنى مار عظيم است كه از آن در فارسى تعبير به «اژدها» مى ‏شود. اين امر نشان مي دهد كه در حقيقت اين دو معجزه بزرگ، يكى مظهر بيم بود و ديگرى مظهر اميد؛ اولى مناسب مقام انذار است و دومى بشارت، يكى بيانگر عذاب الهى است و ديگرى نور است و نشانه رحمت، چرا كه معجزه بايد هماهنگ با دعوت پيامبر باشد.

 

پي نوشت:

[1] تفسير قرطبى ج 7 ص 257 و الدر المنثور ج 3 ص 105 و تفسير ابو الفتوح رازى ج 5 ص 241 و الكامل فى التاريخ ج 1 ص 181؛ به نقل از تفسير الميزان. [2]طه،22. قصص،32. نمل، 12. اعراف،108. شعراء، 33.

تفسير نمونه و ترجمه تفسير الميزان، ذيل آيات مربوطه.